کسر اصنام الجاهلیة ، كتابی از صدرالدین شیرازی*، در رد تصوف دروغین، به زبان عربی. برخی (خوانساری،ج 6، ص100؛ بغدادی، ج4، ص 353) نام آن را كسر الاصنام الجاهلیة فی كفر جماعة الصوفیة ضبط کرده اند، و برخی دیگر(آقابزرگ طهرانی، ج17، ص293) کسر الاصنام الجاهلیة فی رد جماعة الصوفیة، ولی خود مؤلف در دیباچۀ کتاب (1381ب، ص14)، آن‌ را کسر الاصنام الجاهلیة نامیده است.

تاریخ تألیف کتاب، بنا بر نسخۀ دست‌نویس مؤلف، سال 1027 است (رجوع کنید به همان، ص هفتاد ونه).

انگیزۀ ملاصدرا(همان، ص14) از تألیف این کتاب، دفاع از دین در برابر ورود عقاید باطل است؛ عقایدی که، به پیروی از شهوات و اوهام نفسانی، عمل به ظواهر شریعت را نفی می‌کنند. او در این کتاب، با تحلیلی دقیق، نشان داده که ریشۀ عقاید انحرافی رایج در آن زمان، جهل و نادانی است و تأکید کرده است که تا بتهای نادانی شکسته نشوند، حقیقت دین و عرفان آشکار نمی‌شود (همان، مقدمۀ جهانگیری، ص سی). از این‌رو، اثر خود را کسر الاصنام الجاهلیة، یعنی شکستن بتهای نادانی، نامیده است (همان، ص14). ملاصدرا (همان، ص217-220)، در خاتمۀ كتاب، تصریح کرده است كه نقد و سرزنش او در كسر اصنام متوجه فرد خاصی نیست، بلکه غرض، آگاه کردن سالکان راه حق است از دشواریها و خطرات راه، و سلوک الی الله جز با دو بال علم و عمل میسر نمی‌شود. وی طریق علمی را در اسفار تشریح، و طریق عملی را از قرآن و احادیث معصومین استنباط کرده و بر همین مبنا به بیان مراحل عرفان عملی پرداخته است.

كسر الاصنام الجاهلیة مشتمل است بر دیباچه، مقدمه، چهار مقاله و خاتمه. ملاصدرا در تأیید مطالب خود، از آیات قرآن و روایات معصومین و اشعار عارفانه استفاده کرده است. از آثار پیشینیان نیز بهرۀ فراوان برده و در مواردی نام مؤلف یا منبع اثر را بیان کرده است. برای نمونه، ازاین آثار مطالبی نقل کرده است: احیاء العلوم غزالی، مطارحات و حكمة الاشراق سهروردی، فتوحات مكیه ابن عربی، اصول کافی کلینی، آراء اهل مدینة فاضلة و تحصیل السعادة فارابی، الامد علی الابد عامری، رساله فی السعادة ابن سینا، و منیة المرید عاملی. همچنین از مضامین حلیة الابدال ابن عربی، قوت القلوب ابوطالب مكی و الاربعین فی اصول الدین غزالی الهام گرفته است (صدرالدین شیرازی، مقدمۀ جهانگیری، ص پنجاه- پنجاه و یك). اما بیش از همه بر احیاء العلوم غزالی نظر داشته و مطالب آن ‌را تلخیص کرده است (همان، ص سی و چهار؛ همان، ص228).

دربارۀ ارزش ادبی این رساله به آسانی نمی‌توان قضاوت کرد، زیرا ملاصدرا در این رساله بیشتر از عبارات دیگران بهره گرفته است (همان، مقدمۀ جهانگیری، ص سی‌وسه). مضمون و محتوای کتاب منحصر به نقدِ صوفی‌نماها و دینداران ریاکار نیست، بلکه ملاصدرا در عین انتقاد از این فرقه و نشان دادن نقاط ضعف آنان، عرفان راستین و سازگار با مبانی دینی را تعلیم داده است، به گونه‌ای که می‌توان این کتاب را خلاصه و عصاره‌ای از عرفان اسلامی دانست(همانجا). وی در مقدمۀ کتاب (همان، ص21-24)، با شرح عواملی که مانع از رسیدن نفس به حقایق امور می‌شود، بیان کرده است که نفس هنگامی به درک حقایق ربانی نایل می‌شود که از اعمال رذیله و عقاید وهمی پاک گردد و این امر از طریق ریاضات و خلوت‌نشینی و غرق شدن نفس در افکار علمی میسر می‌شود و برهان کشفی هم مؤید این طریق است. بنابراین، کسی صلاحیت ارشاد مردم را دارد که از فضایل علمی بهره‌مند باشد. بدین ترتیب، او از کسانی که از علم و معرفت گریزانند و عرفان بدون علم و دین را تبلیغ می‌کنند و آداب ناسازگار با شریعت را رواج می‌دهند، انتقاد کرده است (رجوع کنید به همان، ص26-27).

با اینکه ملاصدرا در این کتاب (همان، ص54-55) از افکار انحرافی شیخ و صوفی و فقیه و حکیم زمان خود انتقاد کرده، اما نقد او بر صوفیه، سبب شده است که برخی (برقعی، ص 64-71) کسر الاصنام را ردی بر تصوف بدانند، ولی این تلقی درستی نیست، زیرا در این کتاب در مدح صوفیان حقیقی، تمایز آنان از مدعیان تصوف و نیز دربارۀ حقیقت تصوف سخن به میان آمده است (رجوع کنید به معصومعلیشاه ج1، ص182؛ صدرالدین شیرازی، مقدمۀ الطقش، ص28).

نگارش اثری با نام کسر اصنام در میان اسلاف و اخلاف ملاصدرا تقریبأ بی‌سابقه است (همان، مقدمۀ جهانگیری، ص بیست و نه). با اینکه ردیه نویسی بر صوفیه، به سبب بروز مفاسد اخلاقی در میان صوفیان و گرایش به ظواهر تصوف، در دوران حکومت صفوی به اوج خود رسید (برای تفصیل در این باره رجوع کنید به تصوف*، بخش 14)، کسر الاصنام به لحاظ محتوا شبیه کتابهای معمول در رد تصوف نیست. حتی الکلمات الطریفة فیض کاشانی*– که در آن به آسیب شناسی باورهای مختلف عصر مؤلف پرداخته شده است – جز در مواردی معدود (برای نمونه، رجوع کنید به فیض کاشانی، ص142-147)، شباهت چندانی با این اثر ندارد. خوانساری (ج6، ص99-100)، با استناد به محتوای الکلمات الطریفة و كسر الاصنام الجاهلیة ، ملاصدرا و فیض را منكر تصوف دروغین دانسته است.

ملاصدرا در رسالۀ سه اصل* نیز، مانند كسر اصنام، به نقد تفکرات باطل و ریاکارانه و بیان عرفان حقیقی پرداخته است (رجوع کنید به صدرالدین شیرازی،1381الف، ص7-8، 11)، با این تفاوت که در سه اصل، بیشتر به جنبه های نظری این موضوع پرداخته است.

كسر الاصنام الجاهلیة را محمد تقی دانش پژوه در 1340ش در تهران به چاپ رساند. محسن جهانگیری، با استفاده از نسخۀ دست‌نویس مؤلف، آن را در 1381ش مجددأ چاپ کرد (صدرالدین شیرازی، 1381ب، مقدمۀ جهانگیری ص هفتاد و سه). در سال 1425 حسین الطقش آن را در بیروت منتشر کرد. محسن بیدارفر این رساله را در 1371ش به فارسی ترجمه کرد.