responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 7136

خطيب، ابوالفرج هبةاللّه محمدبن عبدالقادر ، خطيب، ابوالفرج هبةاللّه محمدبن عبدالقادر، عالم و مفسر دمشقى قرن سيزدهم و چهاردهم. وى يكى از اعضاى خاندان خطيب است كه طى نسلهاى متمادى علما و خطيبان سرشناس بسيارى را پرورش داده اند. صالح خطيب كتاب تراجم آلالخطيب را درباره شرح حال اعضاى اين خاندان نگاشته است (رجوع کنید به فرفور، ص 292، پانويس؛ براى زندگينامه شمارى از افراد اين خاندان رجوع کنید به همان، ص 414ـ415).

خطيب در 1244 متولد شد. نخستين استاد او پدرش، شيخ عبدالقادر، از علما و استادان دمشق بود (درباره او رجوع کنید به شطى، ص 182ـ183) و ابوالفرج بيشترين بهره را از او برد (حصنى، ج 2، ص 703ـ704؛ شطى، ص 357). عبدالقادر كه هريك از فرزندان خود را براى فراگيرى يكى از چهار مذهب فقهى اهل سنّت نزد عالمى از آن مذهب مىفرستاد، ابوالفرج پسر ارشد خود را نزد شيخ عبداللّه حلبى حنفى فرستاد تا فقه حنفى را از او بياموزد (شطى، ص 183). با وجود اين، او از مجلس درس شمارى ديگر از استادان دمشق نيز بهره جست. وى همچنين موفق به دريافت اجازه از برخى علماى حجاز و مصر شد (حصنى، ج 2، ص 703).

خطيب پس از پايان تحصيلات، همچون پدرش، به تدريس در جامع اموى مشغول شد و بسيارى از فضلاى دمشق در مجلس درس او حاضر مى شدند. وى همچنين خطيب مدرسه خياطين بود كه پس از او فرزندش، حسن، جانشين او در آنجا شد (همان، ج 2، ص 703ـ704؛ شطى، ص 182ـ183، 357). خطيب در عين حال كه مورد توجه و عنايت علما بود، با مردم ارتباط نزديكى داشت به گونه اى كه افراد از همه نقاط براى حل مشكلات خانوادگى و دينى خود نزد وى به مدرسه نوريه صغرى در عصرونيه مى رفتند. وى در مسائلى نظير نكاح و طلاق براساس فقه شافعى و حنبلى فتوا مى داد (حصنى، ج 2، ص 704؛ شطى، ص 357ـ358).

خطيب در صفر 1311 درگذشت و در مقبره خانوادگيشان در قبرستان دحداح به خاك سپرده شد (رجوع کنید به شطى، ص 358، 377). فرزندان او به نامهاى حسن، محمدسعيد، عبدالقادر و صلاح الدين، جملگى، از فضلا و چهره هاى برجسته دمشق بودند (حصنى، ج 2، ص 704؛ شطى، ص 358). شيخ حسن نيز مانند پدرش، خطيب و مدرّس جامع اموى و محل مراجعه عامه مردم در اختلافات خانوادگى بود (حصنى، همانجا؛ فرفور، ص 75).

از خطيب آثار فراوانى در تفسير، نحو، حديث و ديگر علوم اسلامى باقى ماندهاست كه مهمترين آنها تفسيرالتنزيل و أسرار التأويل در سى مجلد است. از ديگر كتابهاى وى اينهاست: الدُّرّ و الزّبرجد فى مختصر مسند الإمام احمد، در چهار جلد؛ الفيوضات الحسان بنصائح الولدان (الوالدان)، در سه نسخه بزرگ، كوچك و متوسط؛ حاشيه بر قطرالندى، اثر ابنهشام در نحو؛ الزيارات للأولياء و الصالحين الذين لهم بدمشق قبور و مقامات؛ رفع العدل و الإنصاف بحرمان الورثة الضعاف؛ و تعليقه بر الفيه نياى مادريش، شيخ خليل خشه مشهور به شافعى صغير، در نحو؛ و معراجالنبى (ص) (رجوع کنید به بغدادى، ج 2، ستون 393؛ حصنى، ج 2، ص 704؛ كحّاله، ج 8، ص 58؛ براى فهرستى از آثار وى رجوع کنید به همانجاها؛ مجاهد، ج 1، ص 255ـ256).

كتاب مختصر تاريخ دمشق ابن عساكر* را هم به ابوالفرج و هم به برادرش، ابوالفتح، نسبت دادهاند كه غير از اثرى با همين نام از ابنمنظور است (رجوع کنید به بغدادى، همانجا؛ مجاهد، ج 1، ص 256ـ257).


منابع :
(1) اسماعيل بغدادى، هديةالعارفين، ج 2، در حاجىخليفه، ج 6؛
(2) محمد اديب حصنى، كتاب منتخباتالتواريخ لدمشق، دمشق 1346ـ1353/1927ـ1934؛
(3) محمدجميل شطى، اعيان دمشق فى القرن الثالث عشر و نصفالقرنالرابع عشر: 1201ـ1350ه ، ]دمشق [1972؛
(4) محمد عبداللطيف صالح فرفور، اعلام دمشق فى القرن الرابع عشرالهجرى، ]دمشق[ 1408/1987؛
(5) عمررضا كحّاله، معجم المؤلفين، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بيروت [.بى‌تا]؛
(6) زكى محمد مجاهد، الاعلام الشرقية فى المائةالرابعة عشرةالهجرية، بيروت 1994.
/ سعيد زعفرانى زاده /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 7136
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست