خسروى ، خسروى، آبادى مرزى در مغرب ايران، در استان كرمانشاه.
آبادى خسروى در مغرب استان كرمانشاه در حدود بيست كيلومترى جنوبغربى شهر قصرشيرين* قرار دارد و مركز دهستان الوند در بخش مركزى شهرستان قصرشيرين است (رجوع کنید به ايران. وزارت كشور، ذيل «استان كرمانشاه»؛ نقشه راهنماى استان كرمانشاه). اين آبادى در ارتفاع 250 مترى از سطح دريا، در دشتى قرار دارد كه فلات ايران را به جلگه بينالنهرين پيوند مىدهد و ميان قصرشيرين و شهر خانقين (در عراق) گسترده است (رجوع کنید به جعفرى، ج 3، ص470؛ اطلس راههاى ايران، ص 46ـ47). رود الوند يا آب حُلْوان در جنوب خسروى، پس از مشروب ساختن آباديهاى دهستان الوند، بخشى از مرز ايران و عراق را تشكيل مىدهد و با نام حلوان وارد خاك عراق مىشود (جعفرى، ج 2، ص110؛ افشين، ج 2، ص 227ـ228).
اعتبار خسروى به جايگاه مواصلاتى و گذرگاهى آن ميان فلات مرتفع ايران و جلگه پست بينالنهرين در قديم و نقش سوقالجيشى آن در سرحدّ خاك ايران و عراق در سده اخير است. اين آبادى در مسير يكى از قديمترين راههاى بازرگانى كشور قرار دارد كه از گذشته محل عبور مسافر و كالا بوده است (رجوع کنید به پاطاق*). قدمت خسروى به درستى روشن نيست اما مشخص است كه از دوره صفوى به آن توجه جدّى شده است.
در دوره صفوى، كاروانسراى شاهعباسى در محل آبادى احداث شد (سبحانى، ص 51). در دوره قاجار نيز كاروانسراى ديگرى روبهروى كاروانسراى شاهعباسى به نام بانى آن، عليمردانخان (احتشامالملك)، احداث شد (همان، ص 52). خسروى در زمان ناصرالدينشاه، كچلكچل يا كچلكچلان نام داشته و مهمترين معبر ايران براى ورود به خاك عراق بوده است (رجوع کنید به سلطانى، ج 1، ص 541؛ سبحانى، همانجا). در اوايل دوره پهلوى، مهندس حسين علىخان هندسى (متوفى 1311ش) ساختمان گمرك آنجا را بنا كرد (سلطانى، ج 1، ص 281ـ282، 541) كه بر توسعه خسروى تأثير نهاد. در دهه 1330ش، بناهاى مهم دولتى و دفاتر نمايندگان شركتهاى باربرى در آن قرار داشت؛ در همين دوره خسروى 150 سكنه داشت كه به فارسى و كردى سخن مىگفتند و كشاورزى ديم و توليدات دامى داشتند (رزمآرا، ج 5، ص160ـ161).
با آغاز جنگ عراق با ايران*، خسروى و پاسگاههاى مرزى مجاور آن در مهر 1359 به اشغال عراقيها درآمد (پورشفيع، ص 14؛ بمو: خاطرات شناسايى منطقه قصر شيرين و ذهاب، ص 95) اما در 1360ش آزاد شد (رجوع کنید به سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، ص 55). با خاتمه جنگ در 1367ش، خسروى محل تبادل اسراى جنگى شد و نخستين گروه اسرا از آنجا به كشور بازگشتند (دروديان، ص 283ـ284). گمرك خسروى كه در جنگ از بين رفته بود، در 1377ش در محل فعلى احداث (رجوع کنید به گمرك استان كرمانشاه، 1389ش) و در 1385ش سومين گمرك كشور در جابهجايى كالا به خارج از كشور شد (گمرك جمهورى اسلامى ايران، 1389ش). در دهههاى اخير، خسروى با برخوردارى از پايانه بينالمللى و بزرگراه از يك سو و نزديكى به شهرهاى كاظمين و نجف و كربلا عراق از سوى ديگر، مورد توجه بيشترى قرار گرفته است (رجوع کنید به اطلس راههاى ايران، ص 46ـ47).
منابع : (1)اطلس راههاى ايران، تهران: گيتاشناسى، 1387ش؛ (2) يداللّه افشين، رودخانههاى ايران، تهران 1373ش؛ (3) ايران. وزارت كشور. معاونت سياسى. دفتر تقسيمات كشورى، عناصر و واحدهاى تقسيمات كشورى: آذر 1385، ]تهران 1385ش[؛ (4) بمو: خاطرات شناسايى منطقه قصرشيرين و ذهاب، به روايت احمد استادباقر و ديگران، تهيه و تدوين اصغر كاظمى، تهران: سازمان تبليغات اسلامى، حوزه هنرى، 1379ش؛ (5) عبداللّه پورشفيع، بازسازى و جغرافياى شهرى قصرشيرين، ]تهران [1374ش؛ (6) عباس جعفرى، گيتاشناسى ايران، تهران 1368ـ1379ش؛ (7) محمد دروديان، پايان جنگ: بررسى و تحليل رويدادهاى سياسىنظامى جنگ از عمليات والفجر 10 تا اشغال كويت، تهران 1380ش؛ (8) رزمآرا؛ (9) نريمان سبحانى، شهر باستانى قصرشيرين، كرمانشاه 1380ش؛ (10) سپاه پاسداران انقلاب اسلامى. مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، اطلس جنگ ايران و عراق: فشرده نبردهاى زمينى، 31 شهريور 1359 ـ 29 مرداد 1367، تهران 1379ش؛ (11) محمدعلى سلطانى، جغرافياى تاريخى و تاريخ مفصل كرمانشاهان (باختران)، ج 1، تهران 1370ش؛ (12) گمرك استان كرمانشاه، 1389ش.
Retrieved Aug. 28, 2010, from http://www.Kermanshah- Customs.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=137. (13) گمرك جمهورى اسلامى ايران، 1389ش.
Retrieved Aug.28, 2010, from http:// www.irica. gov.ir/ Persian/ News/ News.aspx. (14) نقشه راهنماى استان كرمانشاه، مقياس تقريبى 000 ،1:689،تهران: سازمان جغرافيايى نيروهاى مسلح، 1386ش.
/ علىاكبر نجفىكانى /