خزينة‌الاصفياء ، خزينة‌الاصفياء، تذكره ‌فارسى درباره احوال بزرگان اوليا و مشايخ صوفيه، نوشته غلام سرور لاهورى* (1244ـ1307). تأليف آن در 1280 آغاز شد و در شوال 1281 به پايان رسيد. مؤلف مادّه‌تاريخهاى «مقدس خزينه ابرار» و «مخزن اسرار گنج اوليا» و «خزينه خوب» را براى آغاز كتاب و «خزانه خوبى» را براى پايان تأليف سرورده است (ج 1، ص 4، ج 2، ص 449ـ 450). عنوان كتاب نيز حاكى از تاريخ آغاز تأليف آن است. با اين حال، لاهورى در خاتمه كتاب (ج 2، ص 450) گفته كه شرح احوال بعضى از مشايخ را، كه در 1282 و 1283 وفات يافته‌اند، بعدآ به كتاب افزوده است. او در مقدمه كتاب (ج 1، ص 3) تصريح دارد كه بعد از تأليف گلدسته كرامات، در مناقب عبدالقادر گيلانى، از او خواسته شد كه كتابى درباره احوال بزرگان دين و مشايخ صوفيه، احوال و خوارق و كرامات آنان، به تفكيك سلسله‌هاى عرفانى، جدا جدا بنويسد. بدين ترتيب غلام سرور خزينه را در هفت «مخزن» تنظيم كرد: 1) شرح حال حضرت محمد صلى‌اللّه عليه‌وآله‌وسلم و خلفاى راشدين و امامان معصوم عليهم‌السلام و ائمه اهل سنّت؛ 2) مشايخ قادريه؛ 3) مشايخ چشتيه؛ 4) مشايخ نقشبنديه و مجدديه؛ 5)مشايخ سهرورديه؛ 6) مشايخ سلاسل متفرقه؛ 7) شامل چهار فصل يا «حِصّه»: درباره همسران پيامبر صلى‌اللّه‌عليه‌وآله‌وسلم، دختران آن حضرت، زنان صالح و اهل كرامت، مجانين و مجاذيب گذشته و حال. سپس خاتمه كتاب آمده است. گفته شده كه تذكره‌اى جامع‌تر از خزينة شامل تراجم برحسب سلسله‌هاى عرفانى از آغاز تا قرن سيزدهم، تأليف نشده است (رجوع کنید به هاشمى، ص 116).

اگر چه اين كتاب تذكره عمومى مشايخ صوفيه جهان اسلام است، مؤلف در آن به ضبط تراجم مشايخ شبه‌قاره و پنجاب اهتمامى خاص داشته و شرح حال مشايخ معاصر يا آنانى را كه تازه درگذشته بودند را نيز آورده است (ظهورالدين احمد، ج 5، ص 13). همچنين مؤلف مادّه‌تاريخ وفات هر يك از مشايخ را نيز در پايان احوال آنان ذكر كرده است. او در مقدمه كتاب (همانجا) منابع خود را كتابهاى معتبر متقدمان و متأخران معرفى كرده و در ضمن هر مدخل منابع آن را درج نموده است. بسيارى از اين منابع، از جمله تذكره آدم بنورى (احتمالا مناقب الحضرات)، تذكره حضرات حجره، تذكره نوشاهى، روضة الاسلام، معراج‌الولاية، مناقب‌الاولياء و مناقب‌الاصفياء، تاكنون به چاپ نرسيده و ناياب است (براى فهرست كامل منابع ناياب آن رجوع کنید به ظهورالدين احمد، همانجا). زبان كتاب بسيار ساده و به دور از هرگونه تكلف است و عبارات عربى در آن به ندرت ديده مى‌شود. از ميان تذكره‌هايى كه در شبه‌قاره تأليف شده، خزينه به قدرى مورد اقبال واقع شده كه پس از 1281، منبع و سرمشق بسيارى از تذكره‌نويسان و مناقب‌نگاران صوفيه بوده است (غلام سرورلاهورى، 1396، مقدمه مجددى، ص 18، پانويس 1). تذكره‌نويس ايرانى، معصوم‌عليشاه، در طرائق‌الحقائق (براى نمونه رجوع کنید به ج 2، ص 9، 78، 553، ج 3، ص 10، 66، 252) از مطالب آن به ويژه مادّه‌تاريخها، استفاده كرده و گاهى نيز بر آن تعريض نوشته است (رجوع کنید به ج 3، ص 3). استورى در بخش تذكره‌هاى فارسى كتاب ادبيات فارسى (ج 1، بخش 2، ص 923ـ 1347) مكرر به خزينه استناد كرده است. البته بسيارى از تاريخهاى تولد يا وفات خزينه صحت ندارد و در قبول آنها بايد احتياط كرد (ظهورالدين احمد، همانجا). تذكره‌نويسانى كه از خزينه تقليد كرده‌اند برخى از اشتباهات آن را يادآورى كرده‌اند. شريف احمد نوشاهى (ص 35ـ40) اشتباهات غلام سرور را در مورد تاريخ وفات مشايخ نوشاهيه بررسى كرده است. همچنين در ترجمه اردوى خزينه بسيارى از اين تاريخها اصلاح شده است. محمد حبيب در ابتداى كتاب تاريخ مشايخ چشت نظامى (ج 1، مقدمه، ص 7ـ8) به وسعت اطلاعات غلام سرور اذعان كرده و عيب عمده خزينه را انحراف از اصول اِسناد و تكيه بر كشف و كرامات و مناقب‌گويى دانسته‌است.

اين كتاب نخستين‌بار در 1284 در مطبع هوپ (اميد) لاهور چاپ سنگى شد. بعد از آن در 1290، با تجديدنظر مؤلف، در مطبع ثمرهند لكهنو در دو جلد به چاپ دوم رسيد. در مطبع نولكشور كانپور نيز دوره دو جلدى آن را حداقل سه بار (در 1894، 1902، 1914) چاپ سنگى شده است (استورى، ج 1، بخش 2، ص 1043ـ1044؛ عارف نورشاهى، ج 1، ص 972ـ 974). نسخه‌هاى دست‌نويس كتاب نيز موجود است (رجوع کنید به منزوى، 1362ـ1370ش، ج 11، ص 1032ـ1033؛ همو، 1374ش، ج 3، ص 2121) كه احتمالا از روى نسخه‌هاى چاپى استنساخ شده است. با وجود اينكه خزينه از كتابهاى مرجع به شمار مى‌رود و غلطهاى چاپهاى سنگى آن فراوان است، تاكنون هيچ چاپ انتقادى و منقحى از آن نشده است. محمود عالم هاشمى و پيرزاده اقبال احمد فاروقى، مخزن مشايخ قادريه (انتشارات مكتبه نبويه، لاهور 1410)، و پيرزاده اقبال احمد فاروقى، مخزن مشايخ چشتيه و مشايخ سلاسل متفرقه (انتشارات مكتبه نبويه، لاهور 1990) را در سه جلد به اردو ترجمه كرده‌اند.