خبیر (الخبير) ، خبیر (الخبير)، از اسماى حسناى الهى. الخبير به معنى عالم به امور از ريشه خ ب ر آمده و به عنوان يكى از اسماى الهى 45 بار در قرآن كريم به كار رفته است؛ پنج بار همراه لطيف، پنج بار همراه بصير، چهار بار همراه حكيم، چهار بار همراه عليم و 27بار به تنهايى (رجوع کنید بهمحمدفؤاد عبدالباقى، ذيل واژه؛ براى ديگر معانى لغوى خبير رجوع کنید به خليلبن احمد؛ ازهرى، ذيل «خبر»). خبير در ادعيه نيز از جمله در دعاى جوشن كبير (رجوع کنید به كفعمى، 1414، بندهاى 44، 45، 69، 79) و دعاى مجير (رجوع کنید به همان، ص 359) در كنار ديگر اسماى الهى آمده است.

مفسران قرآن تقريبآ در همه موارد خبير را معادل عليم آوردهاند، و با نظر به عبارات پيش و پس از كلمه خبير و مضمون و شأن نزول آيه، متعلَّق اين علم را مشخص كرده و معانى گوناگونى را ذكر كردهاند: عالم به خلق و آفريده خويش (رجوع کنید بهميبدى، ذيل سبأ: 1)؛ عالم به تدابير آشكار و نهان (بيضاوى، ذيل حج: 63)؛ عالم به اعمال بندگان (ابوالفتوح رازى، ذيل نساء : 128)؛ عالم به اعمالْ قبل از انجام آنها (طبرسى، ذيل نساء : 94)؛ عالم به فرمانبرى و نافرمانى بندگان (ثعلبى، ذيل نور: 53)؛ عالم به مصالح و مضار بندگان (طبرى، ذيل انعام: 18)؛ عالم به سرانجام كار بندگان (فخررازى، التفسيرالكبير، ذيل سبأ: 1)؛ و عالم به آنچه از دل زمين بيرون مىآيد و براى آن مفيد است (طوسى، ذيل حج: 63).

در ديگر منابع اسلامى خبير را عمومآ به اين معانى به كار بردهاند :

1) به معناى عليم، يعنى آگاه به همه معلومات (رجوع کنید به ابوحاتم رازى، ج 1، ص 108؛ زجّاجى، ص 127؛ ابنبابويه، ص 216؛ قشيرى، 1427، ص 465؛ جوينى، ص 142).

2) به معناى خاصتر از عليم، از جمله به معانى عالم به حقيقت و كنه امور (رجوع کنید به زجّاج، ص 33؛ غزالى، ص 112؛ كفعمى، 1412، ص 41؛ عسكرى، ص 74)؛ عالم به چيزى پيش از پيدايى آن (بيهقى، ص 144)؛ عالم به جزئيات (طباطبائى، ذيل سبأ:1)؛ علمى كه با نظر به ذات امور حاصل شود (جيلى، ص 118)؛ علمى كه بعد از امتحان الهى حاصل شود (ابنعربى، ج 4، ص 239)؛ علم خداوند به افعال و اقوال بندگان (سمعانى، ص 258). خبير فقط به معناى اول، به جز خدا، بر انسان نيز اطلاق مىشود، چه انسان به خفاياى درونى و نيكيها و بديهاى نفس خود آگاه است، با اين تفاوت كه اين علم درخصوص انسان از راه خبر گرفتن و آزمودن حاصل مىشود و بنابراين ممكن است در آن خطا راه يابد، اما در علم خداوند هيچشك و عجزى وجود ندارد و اين معنا تنها مخصوص خداوند است (زجّاج، همانجا؛ اسفراينى، ج 1، ص 28؛ فخررازى، شرح اسماءاللّه الحسنى، ص 248؛ قرطبى، ص 492).

3) به معناى مُخبِر، مانند سميع به معنى مُسمِع، يعنى خبر دهنده (رجوع کنید به قشيرى، 1968، ص 54؛ فخررازى، شرح اسماءاللّه الحسنى، ص 249).

در منابع عرفانى آمده است كه مداومت بر ذكر اين اسم الهى موجب مىشود آدمى در همه اقوال و افعال خود پرواى خداوند را داشته باشد، به هر آنچه او برايش مقدر كرده است اعتماد كند و بدينسان دشواريها بر او آسان گردد و ريا و سالوس از او دور شود، چرا كه خداوند به همه امور بندگان و نيازهاى آنان پيش از آنكه بر زبان آورند آگاه است (رجوع کنید به زجّاج، همانجا؛ قشيرى، 1968، ص 54ـ55؛ همو، 1427، ص 138ـ139؛ سمعانى، ص 259ـ 279).