خبر ، خبر، اصطلاحى در دانش حديث و تاريخ. واژه خبر، و جمع آن اخبار، در زبان عربى از باب فَعَلَ يَفْعُلُ (رجوع کنید به ابن منظور، ذيل واژه) است و هم معنا و مترادف با «نبأ» و «علم» به كار رفته (خليل بن احمد، ج 4، ص 258، ذيل «خبر»؛ ابن منظور، همانجا) و در زبان فارسى به معناى «دانستن» است (رجوع کنید به بيهقى، ج 1، ص 263). گاه براى اثبات هم معنايىِ نبأ و خبر، به آيه «نَبّأنىَ العليمُ الخبير» (تحريم: 3) استناد شده (محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، ذيل واژه)، اما راغب اصفهانى (ذيل «نبأ») بر آن است كه نبأ، در واقع خبردادن از امور عظيم است.

در علوم ادبى و اسلامى، واژه خبر به معناى تاريخ و اطلاعات تاريخى، و حتى گردآورى اسطوره هاى تاريخى، به كار مى رود (امتياز احمد، ص 137). افزون بر اين، در علم نحو در مقابل مبتدا، و در كلام و فقه و اصول، در برابر انشا قرار مىگيرد. در متون تاريخى، اصطلاح خبر تقريبآ مترادفِ حكايت است و به اطلاعات تاريخى، زندگينامه اى و حتى مطالب لطيفه وار اطلاق مىشود (د.اسلام، چاپ دوم، ذيل واژه). اين واژه و جمع آن، در آياتى از قرآن كريم، به همان معناى لغوى به كار رفته است (براى نمونه رجوع کنید بهتوبه: 94؛ نمل: 7؛ قصص: 29؛ محمد: 32؛ و بروج: 17، كه در آن، كلمه حديث نيز به معناى خبر به كار رفته است؛ براى آيات ديگر رجوع کنید به ابن عبدالبرّ، ص 540). در آيه چهارم سوره زلزال، خبر همراه با ريشه ح د ث (باب تفعيل) در وصف قيامت آمده است: «يومَئذٍ تُحَدِّثُ اخبارَها»؛ بنابراين، ادعاى ونسينك، مبنى بر نيامدن واژه خبر و جمع آن در قرآن كريم، ناموجه مى نمايد (رجوع کنید به د. اسلام، همانجا).

در اصطلاح حديثى، خبر گاه مترادف با مفاهيم و اصطلاحات مشابهى چون حديث، اثر، سنّت و روايت، و گاه متفاوت با آنها به كار مى رود (رجوع کنید به حديث*، بخش 1). واژه اخبارى ــكه غالبآ به فردى گفته مىشود كه به حفظ و نقل احاديث و اقوال پيامبر يا امامان معصوم مى پردازدــ در سده هاى نخست، همواره برابر با كسى تلقى شده كه به نقل اخبار و گزارشهاى تاريخى مى پرداخته است (رجوع کنید به مامقانى، ج 1، ص 61). رجاليان و تراجم نويسان قديم نيز غالبآ تاريخ نگاران و سيره نويسان را اخبارى مى خواندند (براى نمونه رجوع کنید به ابن نديم، ص 121ـ123؛ نجاشى، ص 106، 395، 421). واژه «اخبار» در عناوين كتابهاى قديم نيز بيشتر به حوادث تاريخى و سرگذشت افراد اشاره دارد (براى نمونه رجوع کنید به ابن نديم، ص 89 ، 103، 163، 263؛ نجاشى، ص 397، 428 و جاهاى ديگر)؛ از اين رو، برخى عالمان مسلمان همواره بين محدّث و اخبارى تفكيك قائل شده اند (رجوع کنید به ابنحجر عسقلانى، ص 23؛ امتياز احمد، همانجا). بنابراين نظر، ميان حديث و خبر نسبت تباين وجود دارد (مُناوى، ج 1، ص 228؛ مامقانى، ج 1، ص 62ـ63).

از سوى ديگر، در برخى سخنان مورخان و محدّثان حديث و خبر به يك معنا بر سنّت پيامبر اطلاق شده است. مثلا طبرى (سلسله1، ص 15) پيش از نقل حديثى معروف از پيامبر اكرم درباره مدت عمر عالَم مىگويد «خبرى» از پيامبر درباره اين موضوع رسيده است. غزالى (ج 1، ص 15) نيز از احاديث به اخبار تعبير كرده است؛ از اين رو، برخى دانشمندان علوم حديث دو اصطلاح خبر و حديث را مترادف دانسته اند (رجوع کنید به ابن حجر عسقلانى، همانجا). به نظر ابن حجر عسقلانى (همانجا)، محدّثان خبر را مترادف با حديث به كار مى برند. شواهدى نيز دالّ بر كاربرد اين دو اصطلاح به صورت مترادف وجود دارد (براى نمونه رجوع کنید به ابن عبدالبرّ، ص 539ـ540). محدّثان شيعه نيز غالبآ اين ترادف را برگزيده اند (رجوع کنید به شهيدثانى، ص 28؛ شيخ بهائى، ص 23؛ صدر، ص 83).

برخى، با صرفنظر از كاربرد مترادف حديث و خبر، كوشيده اند ميان اين دو اصطلاح در دانش حديث تفاوتهاى نظرى بيابند. ابن حجر عسقلانى (همانجا) در بيان معروفترين اين تفاوتها، رابطه آن دو را عموم و خصوص مطلق دانسته است؛ يعنى، هر حديثى خبر است، اما نه به عكس (قس شهيد ثانى، ص 27، كه در يكى از تقسيمات خود حديث را اعم از خبر شمرده است). ابن حجر عسقلانى توضيح بيشترى نداده است، اما ظاهر كلام وى نشان مىدهد كه مىتوان حديث را تنها بر اقوال منسوب به پيامبر (و در اصطلاح محدّثان شيعه، قول معصوم) اطلاق كرد، ولى خبر اعم از سخن منقول از پيامبر و غير اوست (رجوع کنید به عثيمين، ص 36). جزايرى (ص 3)، با اعتقاد به همين رأى، فقط روايات مرفوع، يعنى روايات منسوب به پيامبر، را حديث مى نامد، اما خبر را شامل روايات مرفوع، موقوف (منقول از صحابه) و مقطوع (منقول از تابعين) مىداند (قس سيوطى، ج 1، ص 45؛ براى نقد رجوع کنید به قارى، ص 155). از تقسيمات ديگر خبر، تقسيم آن به خبر واحد و متواتر است (رجوع کنید به تواتر*؛ خبر واحد*).