خانِ جهان مقبول ، خانِ جهان مقبول، وزير فيروزشاه تُغلُقى. او در 690 در تَلَنگ متولد شد (رجوع کنید به شمسالدين سراج عفيف، ص 421ـ 422). نام هندى او كُنّو بود. وى از بزرگان تلنگ و نزديكان لَدَّرديو، راى آن ناحيه، بهشمار مىآمد. محمدبن تغلق، دومين سلطان سلسله تغلقيه*، به فرمان پدرش (غياثالدين تغلق)، در 721 تلنگ را تصرف كرد و لدّرديو را به دهلى فرستاد و كُنّو همراه وى بود. لدّرديو در راه كشته شد و كُنّو به دعوت محمدبن تغلق اسلام آورد و محمدبن تغلق او را مقبول ناميد (بَرَنى، ص 446ـ447، 449ـ450؛ شمسالدين سراج عفيف، ص 394ـ 395؛ بداؤنى، ج 1، ص 153ـ154). مقبول از سرداران محمدبن تغلق شد و در بسيارى از نبردها او را همراهى مىكرد (رجوع کنید به عِصامى، ص 435، 531، 533، 540) و فرمانها را با عنوان «مقبول بنده محمد تغلق» مهر مىزد. در 725 كه محمدبن تغلق به سلطنت رسيد، بهسبب كياست و فراست مقبول، او را نايب وزير دهلى و قوامالملك ملقب كرد (برنى، ص 454؛ شمسالدين سراجعفيف، ص 395؛ سرهندى، ص 98). در 727، سلطانمحمد به او اقطاعِ مُلتان را داد (سرهندى، ص 101). مقبول در مقام نايب وزير، كاردانى بسيار از خود نشان داد و خزانه سلطان محمد را آباد كرد. از اينرو، قدرت واقعى در دست او قرار گرفت و از خواجه جهان اياز، وزير سلطان، نامى بيش نماند (شمسالدين سراج عفيف، ص 395ـ396).

هنگامى كه سلطان محمدبن تغلق براى سركوب مخالفان به گجرات حمله كرد، مقبول در غيبت او و نيز اندكى پيش از مرگ سلطان، نايب سلطان شد (برنى، ص 507ـ509؛ سرهندى، ص 113؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه).

در 752، محمدبن تغلق درگذشت و در همان سال فيروزشاه، برادرزاده او، به سلطنت رسيد. فيروزشاه به مقبول لقبخان جهان داد و او را به وزارت كل ممالك منصوب كرد (رجوع کنید به برنى، ص 527، 536؛ شمسالدين سراج عفيف، ص 63ـ 66، 70، 94، 397؛ سرهندى، ص 118ـ124؛ فرشته، ج 1، ص 143ـ145). از آن پس، او وزير مطلقالعنان شد و هرگاه فيروزشاه در دهلى نبود، خانجهان تمام امور ديوان و دربار را به عهده مىگرفت (رجوع کنید به برنى، ص 578ـ579؛ شمسالدين سراج عفيف، ص 211ـ214؛ بداؤنى، ج 1، ص 163، 168، 170؛ فرشته، ج 1، ص 146). در اهميت مقام خانجهان همين بس كه فيروزشاه به او لقب اعظم همايون داد و هنگامى كه خليفه فاطمى مصر در 760، لواى منشور و خلعت سلطنت براى فيروزشاه فرستاد، براى خانجهان نيز خلعت فرستاد (شمسالدين سراج عفيف، ص 274ـ275، 400؛ فرشته، همانجا). خانجهان در 770 در هشتاد سالگى در حالى كه هجده سال وزير فيروزشاه بود، درگذشت. پس از مرگش، پسر او، جونانشاه، صاحب لقب و مقام وزارت او شد (شمسالدين سراج عفيف، ص 422، 425ـ426؛ قس بداؤنى، ج 1، ص 172؛ فرشته، ج 1، ص 148).

خانجهان به آيين قديم وزيران بر مسند مىنشست و محاسبه اعمال عمال و خزانه حكومتى را به دقت انجام مىداد (شمسالدين سراج عفيف، ص280ـ281، 285، 397، 403). او وزيرى عادل و باگذشت و مسلمانى پايبند به اصول بود، و مريد شيخ نظامالدين اولياء* و شيخنصيرالدين اودهى (اَوَدى) مشهور به چراغ دهلى* بود (رجوع کنید به همان، ص 422ـ424). خانجهان حرمسرايى با دوهزار كنيز و فرزندان بسيار داشت (همان، ص 400). او در طى حياتش در ساخت كاروانسرا و بازار و آبراهه كوشا بود (د. اسلام، همانجا).

---

منابع:
(1) عبدالقادربن ملوكشاه بداؤنى، منتخبالتواريخ، تصحيح احمدعلى صاحب، چاپ توفيق ه . سبحانى، تهران 1379ـ1380ش؛
(2) ضياءالدين بَرَنى، تاريخ فيروزشاهى، چاپ سيداحمدخان، كلكته 1862؛
(3) يحيىبن احمد سرهندى، تاريخ مباركشاهى، چاپ محمد هدايت حسين، كلكته 1931، چاپ افست تهران 1382ش؛
(4) شمسالدين سراج عفيف، تاريخ فيروزشاهى، چاپ ولايت حسين، كلكته 1891؛
(5) عبدالملك عِصامى، فتوح السلاطين، چاپ يوشع، مدرس 1948؛
(6) محمدقاسمبن غلامعلى فرشته، تاريخ فرشته (گلشن ابراهيمى)، چاپ سنگى (لكهنو): مطبع منشى نولكشور، (بىتا.)؛


(7) EI2, s.v. "Kha-i Djahan Makbul" (by I.H. Siddiqi).

/ منيژه ربيعى /