بَداؤن (بُداؤن / بَدایون ) ، شهری باستانی در حدود 5ر1 کیلومتری رود سوت ، و مرکز ناحیه ای به همین نام در هند. مورخان محلّی نام شهر را به صورت بیدامَئون / بَهْدائون / بَداوَن ضبط کرده اند. جمعیت آن طبق سرشماری 1951، 521 ، 53 تن (در 1961: 770 ، 58 تن ) ذکر شده است . دربارة این شهر پیش از غلبة مسلمانان در اواخر قرن ششم و افتادن آن در 594 به دست قطب الدین ایبک * ، ولیعهد معزالدین محمد سام در هند (رجوع کنید به فخر مدبر، چاپ راس ، ص 24) اطلاعات کمی موجود است . به روایت دیگر، سقوط این شهر در 421 به دست غازی میان * ، شخصیتی نیمه تاریخی که گفته می شود برادرزادة سلطان محمود غزنوی بوده ، اتفاق افتاد. تاج الدین * یِلدوز، بعد از شکست اِلْتُتْمِش * ( اَلِتْمِش ) در 612 در نزدیکی لاهور، اسیر و به بداؤن فرستاده شد و تا هنگام مرگ ، در همانجا در اسارت به سر برد. در عصر خَلجی ها، بداؤن مرکز نظامی مهمی بود و جلال الدین خلجی در 690 با سپاه بزرگی به این شهر آمد که شورش ملک چَجُّو ( چهجّو ) را فرونشاند. محمدبن تُغلُق با مرکزیت نظامی بداؤن مخالف بود، و در نتیجه عشایر سرکش از هر سو طغیان کردند. در 787، فیروز تغلق به بداؤن لشکر کشید و شورش را فرونشاند و کابل خان شِروانی را به حکمرانی نظامی منطقه منصوب کرد و خود بازگشت . علاءالدین ، آخرین سلطان دهلی از سلسلة سادات ، پس از کناره گیری از سلطنت در 855 (رجوع کنید به احمد یادگار، ص 257) به بداؤن آمد و تا زمان مرگش در 883 در این شهر به سر برد.
در دوران حکومت اکبرشاه ، در 964 منطقة بداؤن به صورت «سرکار»ی از «صوبة » دهلی درآمد و در آن ضرابخانه ای تأسیس شد که فقط سکة مس ضرب می کرد. در 979 تمامی شهر براثر آتش سوزی بزرگی سوخت و عدة بسیاری به هلاکت رسیدند.
در عصر شاه جهان بداؤن اهمیت خود را از دست داد، زیرا از الحاق دو سرکارِ بداؤن و سَنْبْهَل استان جدیدی به نام کتهیر تشکیل شد که مرکز آن بریلی * بود. با کم شدن اقتدار بابریها(رجوع کنید به بابریان * ) بداؤن به دست روهیلاها افتاد. پس از آنکه علیمحمدخان ، روهیلاها را شکست داد، در 1192 نوابهای اوده * آن را تصرف کردند، و سرانجام انگلیسیها آن را در 1216/1801 به هند انگلیس منضم ساختند. بداؤن در شورش سپاهیان (1273/1857) دچار اغتشاش بسیار شد؛ شورشیان به زندان مرکزی آن حمله کردند و محلة اروپایی نشین شهر را به آتش کشیدند.
بداؤن زادگاه مورّخ معروف عبدالقادر بداؤنی * ، و عارف ربانی نظام الدین اولیا * ست . زادگاه رضی الدین حسن صاغانی * را هم بداؤن دانسته اند، اما در درستی این روایت تردید است . در شهر قدیم بداؤن بناهای تاریخی مهمی وجود دارد که از آن جمله است : قلعة کهنه که امروز مخروبه شده است ، مسجد قطبی ، جامع مسجد شمسی که التمش در 620 بنا نهاده است ، و مساجد و مقابر متعدد دیگر از جمله آرامگاه علاءالدین آخرین سلطان از سلسلة سادات ، که پس از کناره گیری از سلطنت در این شهر اقامت گزید.
منابع : (1) علی احمدخان اسیر، حیات عبدالقادر بدایونی ، نسخة خطی ؛ (2) محمد فضل اکرم ، آثار بدایون ، بدایون 1915؛ (3) رضی الدین بسمل ، انساب فرشوری ، نسخة خطی ؛ (4) همو، تذکرة الواصلین ، بدایون 1317/1899، 1945؛ (5) همو، کنزالتاریخ ، بدایون 1907؛ (6) سلطان حیدرجوش ، نواب فرید، بدایون 1917؛ (7) ذوالقرنین (مجلة هفتگی به زبان اردو)، ش مخصوص (آوریل 1956)؛ (8) امیرحسن سجزی ، فوائد الفؤاد ، لکهنو 1312/1894، ص 103-104؛ (9) بختاور سنگه ، تاریخ بدایون ، بریلی 1285/1868؛ (10) شاه عبدالقادر، تاریخ بدایون ، نسخة خطی ؛ (11) عبدالحی صفا، عمدة التواریخ ، مرادآباد 1297/1879؛ (12) محمد یعقوب حسین ضیاء، اکمل التاریخ ، بدایون 1333/1914؛ (13) همو، مجموعة هفت احمد ، بدایون 1364/1944؛ (14) عبدالکریم ، تاریخ بدایون ، نسخة خطی ؛ (15) عبدالولی ، باقیات الصالحات ، نسخة خطی ؛ (16) انوارالحق عثمانی ، طوالع الانوار ، سیتاپور 1880؛ (17) ابرار حسین قادری ، حیات شیخ شاهی ، بدایون 1349/1930؛ (18) اکرام الله محشر، روضة صفاء ، نسخة خطی ؛ (19) محمدبن محمد مرتضی زبیدی ، تاج العروس من جواهرالقاموس ، ذیل «بدءن »؛ (20) عثمان بن محمد منهاج سراج ، طبقات ناصری ، چاپ عبدالحی حبیبی ، ج 1، کویته 1949، ج 2، لاهور 1954؛ (21) نظام الدین حسین ، بدایون قدیم و جدید ، بدایون 1338/1920؛ (22) حسن نظامی ، تاج المآثر ، نسخة خطی ، مواضع مختلف ؛ (23) احمد یادگار، تاریخ شاهی ، انجمن سلطنتی آسیائی بنگال ، کلکته ؛
(24) Abu'l-Fad ¤ l `Alla ¦ m ¦ â , A ¦ ' i ¦ n-i-Akbar i ¦ , Eng.trans., Calcutta 1927, 32; (25) Bada ¦ 'u ¦ n ¦ â , Muntakhab al-Tawa ¦ r i ¦ kh, Eng.trans., Calcutta 1898, 1924, 1925; (26) Epigraphia Indica , 163; (27) Gazetteer of the Buda ¦ 'u ¦ n district, 1907; (28) Imperial Gazetteer of India , Ë x, new ed., 34-36, 41-43; (29) JASB , proceedings, xli, 1872,199.