responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6792

 

خالقى ، خالقى، روحاللّه، آهنگساز و موسيقىپژوه ايرانى. روحاللّه خالقى در 1324 (1285ش) در كرمان به دنيا آمد. پدرش ميرزا عبداللّهخان تا چند ماه پس از تولد وى منشى فرمانفرما، والى ايالت كرمان، بود و پس از آن با خانواده خود به تهران بازگشت. روحاللّه تحصيلات ابتدايى خود را در مدرسه امريكاييها (كالج دكتر جردن) آغاز كرد كه سرودهاى صبحگاهى آن مدرسه در او تأثيراتى فراموش ناشدنى گذاشت (خالقى، سرگذشت موسيقى ايران، ج 1، ص 51ـ54). معاشرتهاى خانواده خالقى با ميرزا غلامرضا شيرازى (تارنوازِ مشهور و استاد مادر روحاللّه) و نيز ميرزا رحيمخان (كمانچهكش، نوازنده و تعزيهخوان دوره مظفرى) وى را با موسيقى ايرانى آشنا ساخت، اگرچه پدر خالقى، با آموزش زود هنگام موسيقى مخالف بود (همان، ج 1، ص 77ـ78، 94). خانواده خالقى از 1294 تا 1299ش به دنبال مأموريت جديد ميرزا عبداللّه، در شيراز اقامت گزيدند. روحاللّه خالقى در آنجا ضمن ادامه تحصيل نزد ميرزا نصير فرصت شيرازى* به فراگيرى عَروض پرداخت (همان، ج 1، ص 186).

خالقى نوجوان، پس از بازگشت به تهران، نزد ميرزا رحيم كمانچهكش و رضا محجوبى تعليم موسيقى ديد (همان، ج 1، ص 298، 456). در زمستان 1302ش مدرسه عالى موسيقى به سرپرستى كلنل علينقى وزيرى*، افتتاح شد. خالقى از نخستين هنرآموزانى بود كه در آنجا نامنويسى كرد و فراگيرى علوم پايه موسيقى همچون نتخوانى، وزنخوانى، سرايش و تئورى موسيقى را آغاز كرد (همان، ج 2، ص 1ـ5). او سپس در سلك طرفدارانِ نحوه نگرش وزيرى به موسيقى ايرانى درآمد و چندى بعد از اعضاى ثابت گروه موسيقى مدرسه شد (همان، ج 2، ص 19؛ درباره برخى قطعههاى ساخته وزيرى و ويژگيهاى آنها رجوع کنید به همان، ج 2، ص 20ـ25، 91ـ93، 117ـ127؛ نيز درباره نحوه نگرش وزيرى به موسيقى ايرانى و نظر خالقى در باب نگرش وى رجوع کنید به خطابههاى او در تير 1304 به روايت خالقى، ج 2، ص 195ـ206). خالقى از 1304ش، به رغم مخالفت پدرش تحصيل در مدرسه امريكايى را ترك كرد و به صورت تمام وقت در مدرسه وزيرى به تحصيل وتمرين پرداخت (همان،ج2،ص72ـ73). مصاحبت با يحيى دولتآبادى* و مهديقلىخان هدايت، خالقى را متوجه اهميت پژوهش نظرى درباره موسيقى ايرانى كرد و او در انديشه تحصيل موسيقى در اروپا، درسهاى مدرسه را از سر گرفت و به دارالمعلمين عالى رفت. او در خرداد 1313، به اخذ درجه ليسانس در رشته ادبيات و فلسفه نايل شد (همان، ج 2، ص 334ـ335). در همين سالها مقدمات علم هماهنگى موسيقى (هارمونى) را به طور مكاتبهاى با شعبه بيروت مدرسه كِلُس واندانس فرانسه آموخت و ساخت نخستين آثار خود را آغاز كرد.

در 1320ش، به حكم عيسى صديق اعلم، وزير فرهنگ كابينه فروغى، سرپرستى اداره موسيقى كشور و هنرستان عالى موسيقى و موسيقى راديو دوباره به وزيرى سپرده شد و خالقى معاون او شد (خالقى، سرگذشت موسيقى ايران، ج 3، ص 85). خالقى همچنين دبيرى تحريريه مجله موسيقى*، نشريه رسمى مطبوعاتى اداره موسيقى، را برعهده گرفت و مقالات متعددى از پژوهشگران موسيقى ايرانى از جمله: ابوالحسن صبا*، محمد محيط طباطبايى* و پرويز ناتل خانلرى* در آن منتشر كرد. خالقى در 1323ش، انجمن موسيقى ملى را تأسيس كرد و در تهران و شهرستانها به اجراى برنامه پرداخت (همو، اى ايران، همان، يادداشت، ص 13). او همچنين در 1335ش، نخستين نشريه مستقل موسيقى را با نام مجله چنگ به همراه لطفاللّه مفخم پايان، رديفشناس و نوازنده ويولن، در چهار شماره منتشر كرد (ستايشگر، ج 3، ص 756).

خالقى در 1328ش، هنرستان موسيقى ملى را تأسيس كرد (خالقى، اى ايران، همان يادداشت، ص 14). او ده سال مديريت اين هنرستان را برعهده داشت. سرانجام ناملايمات ادارى و اختلافنظر با مسئولان دولتى باعث استعفاى وى از مديريت هنرستان شد (همان، يادداشت مجله موزيك ايران، ص 279). خالقى در 21 آبان 1344 در اثر بيمارى جهاز هاضمه در سالزبورگ اتريش درگذشت (خالقى، اى ايران، يادداشت محمد افتخارى، ص 16).

برخى از ديگر فعاليتهاى فرهنگى و هنرى خالقى اينهاست : نگارش مقالاتى درباره موسيقى ايرانى در مجلات موزيك ايران، موسيقى، راديو ايران، موسيقى راديو ايران، زنگ و پيامنو (نشريه رسمى انجمن فرهنگى ايران و شوروى كه خالقى مدتى سردبير آن بود)؛ تأليف دو جلد كتاب باعنوان سرگذشت موسيقى ايران كه جلد سوم آن 33 سال بعد از مرگ او با حواشى و تصحيحات منتشر شد (براى فهرستى از آثار مكتوب خالقى رجوع کنید به خالقى، اى ايران، ص 567ـ574)؛ تهيه برنامههاى راديويى ساز و سخن و يادى از هنرمندان (1335ـ1338ش)؛ تأسيس نخستين اركستر سازهاى ايرانى در راديو تهران (1338ش)؛ مشاركت در تأليف كتابهاى آموزشى هنرستان موسيقى؛ جمعآورى صفحات قديمى و آثار ضبط شده هنرمندان ايرانى و ايجاد نخستين صداخانه معتبر در هنرستان موسيقى ملى (رجوع کنید به شايگان، ص 508ـ522).

خالقى در ساخت آثارش از روش وزيرى پيروى مىكرد، با اين تفاوت كه رنگ ملى و حال و هواى ايرانى آثار او بيشتر است (رجوع کنید به همان، ص 512ـ517). برخى از آثار او اينهاست : رنگارنگ شماره يك و دو (بىكلام)؛ مىناب؛ حالاچرا؛ شب جوانى؛ سرود اى ايران (خالقى، اى ايران، ص 553ـ563). از ويژگيهاى سرود اى ايران، اين است كه برخلاف سرودهاى معمول آن دوره، در مايهاى كاملا ايرانى (دشتى) ساخته شده و مضامينكلام آن صرفاً ملىگرايانه و دور از ستايش حكومت است به طورى كه در هر شرايط سياسى سرود ملى ايران تلقى مىشود.


منابع:
(1) روحاللّه خالقى، اى ايران: يادنامهى روحاللّه خالقى، زيرنظر گلنوش خالقى، ويراستار: محمد افتخارى، تهران 1385ش؛
(2) همو، سرگذشت موسيقى ايران، تهران، ج 1ـ2، 1353ش، ج 3، بهكوشش ساسان سپنتا، 1377ش؛
(3) مهدى ستايشگر، واژهنامه موسيقى ايران زمين، ج 3: نام نامه موسيقى ايران زمين، تهران 1376ش؛
حسن شايگان، «بيست و پنجمين سالمرگ روحاللّه خالقى»، آينده، سال 17، ش 5ـ8 (مرداد ـ آبان 1370).

/ سيدعليرضا ميرعلى نقى /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6792
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست