بابِ همایون (2) ، دروازة سلطنتی ، مدخل اصلی بارویِ بیرونیِ سرای جدید سلطان یا طوپقاپو سرای * در استانبول . این بنای عظیم چهارگوش در پشت مسجد ایاصوفیه واقع است و از طریق درگاهی مرتفع و دوطاقه به نخستین حیاطِ سرای راه دارد. در دوسوی گذرگاهی که حدفاصل مدخلهای بیرونی و درونی است ، اتاقهای قاپوچیها که از دروازه محافظت می کردند، قرار دارد. در طاقچه های عمیق جلوخان یا نزدیک آنها سرِ بریدة مجرمان سیاسی به نمایش گذاشته می شد. بر سرِ در ورودی ، آیاتی از قرآن مجید به خطی خوش نقش بسته و در پایین آن در کتیبه ای به زبان عربی اشاره شده که دیوارِ سرای به فرمان سلطان محمد ثانی در رمضان 883 بنا شده است . طُغراهای محمود ثانی و عبدالعزیز بر بالای دروازه حکایت از برخی مرمتهای جدیدتر دارد. در اصل یک طبقة دیگر بالای درگاه وجود داشته که در قرن گذشته ویران شده است . زمانی اموال کسانی که می مردند و وارث مشخّصی نداشتند، در اینجا نگهداری می شد و زمانی دیگر به منزلة محلِ نگهداری اسناد خزانه بود یا برای سایر مقاصد به کار می رفت .

بسیاری از نویسندگان اروپایی ، خصوصاً در قرن سیزدهم /نوزدهم ، بی اطلاع از نظر هامِر (ج 2، ص 95) و دُسُن (ج 7، ص 158)، باب همایون را به معنای «باب عالی » (نام حکومت عثمانی در آثار غربیان ) دانسته اند، در حالی که باب عالی در واقع مقر وزیر اعظم بوده است (رجوع کنید به باب عالی * ). حتی دلیلی در دست نیست که اصطلاح «باب » که تا قرن دوازدهم به دربار سلطان اطلاق می شده است ، چنانکه برخی جهانگردان از جمله تورنفور (ج 1، ص 496) پنداشته اند از این «باب » (دروازه ) گرفته شده باشد رجوع کنید به «درگاه »، «قاپی (قاپو)».

---

منابع :
(1) هزارفن حسین افندی ، تلخیص البیان فی قوانین آل عثمان ، نسخة خطی کتابخانة ملی فرانسه ، ش 40، گ 15 پ ؛


(2) Ekrem Hakki Ayverdi, Fہtih Devri Mi ، mہr Ñ si , Istanbul 1953, 303-315 (همراه با نشه ) ;
(3) J.von Hammer-Purgstall, Des Osmanischen Reichs Staatsverfassung, Vienna 1815;
(4) Istanbul Mدzeleri, Guide to the Museum of Topkapu Saray, Istanbul 1936, 1-2;
(5) B. Miller, Beyond the Sublime Porte, New Haven 1931,42-43, 141-142 (همراه با تصاویر) ;
(6) Mouredgea d'Ohsson, Tableau gإnإral de l'Empire Ottoman Paris 1791-1824;
(7) T.عz, Topkap i Saray i nda... Mehmet II. ye ait eserler, Ankara1953;
(8) Abdal- Rahma ¦ n Sheref, in TOEM , I,272-276;
(9) Tournefort, Voyage du levant, Paris 1717;
(10) I smail Hakk â uzun µ ar â í l â Osmanl i devletinin saray Te í kila ھ t i , Ankara 1945, index.

/ د. اسلام /هید