responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6694

 

حيرى، ابوعبدالرحمان ، حيرى، ابوعبدالرحمان اسماعيل بن احمد، مقرى، مفسر، محدّث و فقيه شافعى قرن چهارم و پنجم. به نوشته خطيب بغدادى (ج 7، ص 318) كه اطلاعاتش در اين باره از خود حيرى است، حيرى در رجب 361 و احتمالا در محله حيره نيشابور به دنيا آمد (نيز رجوع کنید به سمعانى، ج 2، ص 297ـ298؛ قس ياقوت حموى، ج 2، ص 646، كه تاريخ تولد او را به اشتباه 311 ذكر كرده است). حيرى نابينا بود (صفدى، ص 119)، لذا در منابع براى او لقب ضرير نيز آوردهاند (براى نمونه رجوع کنید به خطيب بغدادى، ج 7، ص 317؛
سبكى، ج 4، ص 265).

حيرى از عالمان و فقيهان شافعى دوره خود همچون ابوطاهر محمدبن خُزَيمه (متوفى 387)، زاهربن طاهر سرخسى (متوفى 389)، ابوعبدالرحمان سُلَمى (متوفى 412) استماع حديث كرد (خطيب بغدادى، ج 1، ص 443، ج 7، ص 318؛
ذهبى، ج 9، ص 473؛
سبكى، ج 4، ص 266؛
براى فهرستى از ديگر مشايخ او رجوع کنید به حيرى، مقدمه عرشى، ص 17ـ18). وى در 423 به بغداد سفر كرد و در آنجا احاديثى كه از عالمان و محدّثان خراسانى شنيده بود روايت كرد (خطيب بغدادى، ج 7، ص 318؛
ابنماكولا، ج 3، ص 43). خطيب بغدادى بارها مطالبى از حيرى به نقل از ابوعبدالرحمان سلمى، صاحب طبقات الصوفية، نقل كرده است كه حاكى از تمايلات صوفيانه حيرى و تعلق او به مكتب صوفيانه سلمى در خراسان است (براى نمونه رجوع کنید به خطيب بغدادى، ج 1، ص 443، 445، ج 2، ص 180ـ182؛
براى فهرستى از اين نقلقولها رجوع کنید به همان، ج 17، فهارس، ص 214).

حيرى به قصد سكونت در مكه راهى اين شهر شد، ولى به جهت ناامنى راه مكه از نيمه راه به نيشابور بازگشت. از جمله كتابهايى كه وى در اين سفر همراه خود داشت صحيح بخارى بود كه آن را از ابوالهيثم محمدبن مكى كُشميهَنى (متوفى 389) سماع كرده بود. خطيب بغدادى در سه مجلس صحيح بخارى را نزد حيرى سماع كرد و فهم و شناخت وى را ستود (همان، ج 7، ص 318ـ319؛
نيز رجوع کنید به سبكى، ج 4، ص 265). علاوه بر خطيب بغدادى، عبدالغافر فارسى (ص 174) نيز حيرى را ستوده و از آثار او در علوم قرآن و قرائات و ديگر علوم ياد كرده است. خطيب بغدادى (ج 7، ص 319، به نقل از مسعودبن ناصر سجزى) و فارسى (همانجا)، درگذشت او را اندكى پس از 430 ذكر كردهاند.

از جمله آثار موجود وى، كتاب وجوهالقرآن است كه محمد عبدوس ستّار آن را به عنوان پاياننامه دكترى در دانشگاه كيمبريج تصحيح كرده و نجف عرشى آن را بار ديگر براساس دو نسخه تصحيح كرده است (مشهد 1380ش). كتاب ديگر حيرى، تفسيرى است با نام كفايةالتفسير كه كتاب مشهورى بوده (ذهبى، ج 9، ص 474؛
سبكى، همانجا؛
داوودى، ج 1، ص 106) و دو نسخه از آن موجود است (رجوع کنید به ستار، ص 41) از جمله نسخهاى كهن كه تاريخ كتابت آن 506 است و در كتابخانه آستان قدس رضوى نگهدارى مىشود (فكرت، ص 466؛
براى آگاهى بيشتر از اين تفسير رجوع کنید به ستار، ص 41ـ56). حيرى (ص 54) در آغاز وجوهالقرآن از كتابهاى ديگرش ياد كرده است كه عبارتاند از: الوقوف؛
مثلث الواعظين؛
كتاب التنزيل؛
كتاب معانى اسماءالرب؛
اسماء من نزل فيهم القرآن.


منابع:
(1) ابنماكولا، الاكمال فى رفع الارتياب عن المؤتلف و المختلف من الأسماء و الكنى و الأنساب، چاپ عبدالرحمانبن يحيى معلمى يمانى، حيدرآباد، دكن 1381ـ1406/ 1962ـ1986؛
(2) اسماعيلبن احمد حيرى، وجوهالقرآن، چاپ نجف عرشى، مشهد 1380ش؛
(3) خطيب بغدادى؛
(4) محمدبن على داوودى، طبقات المفسّرين، بيروت 1403/1983؛
(5) محمدبن احمد ذهبى، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بيروت 1424/2003؛
(6) عبدالوهاببن على سبكى، طبقات الشافعية الكبرى، چاپ محمود محمد طناحى و عبدالفتاح محمد حلو، (قاهره) 1964ـ( 1976)؛
(7) سمعانى؛
(8) خليلبن ايبك صفدى، نكت الهميان فى نكت العُميان، چاپ احمد زكىبك، مصر 1329/1911؛
(9) عبدالغافربن اسماعيل فارسى، الحلقة الاولى من تاريخ نيسابور: المنتخب من السياق، انتخاب ابراهيمبن محمد صريفينى، چاپ محمدكاظم محمودى، قم 1362ش؛
(10) محمدآصف فكرت، فهرست الفبائى كتب خطى كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، مشهد 1369ش؛
(11) ياقوت حموى، معجمالادباء، چاپ احسان عباس، بيروت 1993؛


(12) Muhammad Abdus Sattar, "Kifayat al-Tafsir of Nishapuri: a rare manuscript", Islamic culture, LXVIII, no.1 (Jan. 1994).

/ محمدكاظم رحمتى /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6694
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست