responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6682

 

حيدرمَلِك ، حيدرمَلِك، دولتمرد، مورخ و معمار كشميرى معاصر اكبر و جهانگير بابرى. او در خانواده پرنفوذى از شيعيان كشمير، در چادوره واقع در جنوب سرينگر بهدنيا آمد. پدرش، حسنملك، از سرداران كشميرى بود كه در كنار يوسفشاه چَك (حك : 987ـ 992؛ رجوع کنید به چكها*)، آخرين سلطان مستقل كشمير، با ارتش اكبر شاه جنگيد. پدربزرگ حيدرملك (ملك محمدناجى) نيز وزير حسينشاه چك (حك: 970ـ977) بود (صوفى، ج 1، ص 257؛ اته، ج 1، ستون 1543). حسنبن على كشميرى كتاب تاريخ خود را به نام همين وزير نوشته است (آفتاب اصغر، ص 272).

حيدرملك در ابتداى زندگى به خدمت يوسفشاه چك درآمد و 24 سال، ظاهراً تا پايان عمر يوسفشاه، در خدمت او بود (رجوع کنید به استورى، ج 1، بخش 1، ص 680؛ كهويهامى، حصه 1، ص 100، پانويس 250؛ صوفى، همانجا). وى در عين حال، در دولت بابريان* هند، فوجدار روستاى جائس بود (صوفى، همانجا) و بهسبب نقشى كه در رساندن مهرالنساء (نورجهان بيگم) به دربار جهانگير* و ازدواج آن دو داشت، تحت حمايت پادشاه و ملكه قرار گرفت. مدتى بعد، جهانگير به توصيه نورجهان، عناوين چغتاى و رئيسالملك را به حيدرملك اعطا كرد (رجوع کنید به صوفى، همانجا؛ كهويهامى، حصه 1، ص 101؛ آفتاب اصغر، ص 273) و به خواهش حيدرملك بود كه جهانگير نام چادوره را به نورپور، كه اشاره به نام ملكه نورجهانبيگم است، تغيير داد (جهانگير، ص 345).

بعد از مرگ يوسفشاه، حيدرملك يكسره به خدمت جهانگير درآمد و براى تصدى مقامى دولتى، راهى زادگاه خود شد. از كارهاى مهم او در كشمير، بازسازى مسجدجامع سرينگر پس از آتشسوزى سال 1029 بود. اين مسجد در اصل بهفرمان سلطان سكندر لودى (حك : 894ـ915 يا 923) ساخته شده و قبل از جهانگير نيز دو بار بر اثر آتشسوزى تخريب شده بود. براثر آتشسوزى اخير، سه هزار خانه سوخت و مسجدجامع كاملا ويران شد. پدر حيدرملك متهم شد كه در اين آتشسوزى مقصر بوده است و حيدرملك، براى حل اختلاف، مسجد را با وسعتى بيشتر و با هزينه شخصى خود از نو بنا كرد (آزاد، ج 1، ص190؛ كهويهامى، حصه 2، ص 480؛ صوفى، ج 1، ص258). وى همچنين آبراههاى براى انتقال آب سند از دره لار به باغ نورافزا ساخت (جهانگير، ص 396). از ديگر اقدامات او، ساخت يك حوض براى چشمه ويرناگ و عماراتى زيبا در اطراف آن در زمان جهانگير، و نيز ساخت باغ شاهآباد در نزديكى همين چشمه بود كه آبشارى هم در آن تعبيه گرديد و ساخت آن در 1036 به پايان رسيد (كهويهامى، حصه 1، ص 121ـ 122). او همچنين خانقاه ميرشمسالدين عراقى را كه در درگيريهاى بعد از آتشسوزى سال 1029، تخريب شده بود، از نو بنا كرد (صوفى، همانجا).

بعد از 1036، از حيدرملك اطلاعى نداريم، اما به احتمال بسيار، شغلى در دولت شاهجهان (حك : 1037ـ1068) داشته است. وى در كشمير از دنيا رفت (رجوع کنید به كهويهامى، حصه 1، ص 122). منزوى (1374ش، ج 2، ص1200ـ1201) وفات او را قبل از 1030 نوشته است، كه با توجه به آنچه گفته شد، درست به نظر نمىرسد.

حيدرملك، تاريخ كشمير را بين سالهاى 1027 تا 1030 به فارسى نوشت (استورى، همانجا). اين كتاب داراى دو قسمت است: احوال پادشاهان كشمير؛ و تاريخ عمومى خانوادههاى معاصر كه در شش باب نگاشته شده و شامل تاريخ كشمير از آغاز تا زمان فتح آن بهدست سپاه اكبر شاه است (كلهن كشميرى، مقدمه آفاقى، ص 24؛ منزوى، 1362ـ 1370ش، ج 10، ص 418؛ نوشاهى، ص 714). بعضى نسخههاى اين اثر، علاوه بر تاريخ كشمير، تاريخ عمومى كشورهاى همجوار و تاريخ سالهاى اول دوره جهانگير را نيز دربردارد (رجوع کنید به آفتاب اصغر، همانجا؛ كهويهامى، حصه 1، ص 9؛ اته، همانجا). اگرچه قسمت اعظم كتاب برگرفته از راجترنگينى، تأليف پاندت كلهن، است (كلهن كشميرى، همانجا؛ استورى، ج 1، بخش 1، ص 681؛ اته، همانجا)، مىتوان آن را كاملترين تاريخ كشمير تا زمان حيدرملك دانست. مؤلف به سبب موقعيت سياسى و اجتماعىاش، در بسيارى از وقايع مهم عهد اكبر و جهانگير حاضر بوده است، كه اين امر، ارزش قسمت اخير كتاب را بيشتر مىكند (آفتاب اصغر، همانجا). اين كتاب هنوز بهچاپ نرسيده است. نسخههاى خطى آن در هند (اينديا آفيس) و پاكستان و ايران (كتابخانه مجلس) يافت مىشود (اته، همانجا).


منابع:
(1) محمود آزاد، تاريخ كشمير، راولپندى 1990؛
(2) آفتاب اصغر، تاريخنويسى فارسى در هند و پاكستان، لاهور 1364ش؛
(3) جهانگير، امپراتور هند، جهانگيرنامه (يا) توزيك جهانگيرى، چاپ محمد هاشم، تهران 1359ش؛
(4) پاندت كلهنكشميرى، راج ترنگينى = تاريخ كشمير، ترجمه فارسى شاهمحمد شاهآبادى، چاپ صابر آفاقى، راولپندى 1353ش؛
(5) غلامحسن كهويهامى، تاريخ حسن، سرينگر، حصه 1، ?( 1954)، حصه 2، (بىتا.)؛
(6) احمد منزوى، فهرست مشترك نسخههاى فارسى پاكستان، اسلامآباد 1362ـ1370ش؛
(7) همو، فهرستواره كتابهاى فارسى، تهران 1374ش ـ ؛
(8) عارف نوشاهى، فهرست نسخههاى خطى فارسى موزه ملى پاكستان: كراچى، اسلامآباد 1362ش؛


(9) Hermann Ethe, Catalogue of Persian manuscripts in the Library of the India Office, Oxford 1903-1937;
(10) Charles Ambrose Storey, Persian literature: a bio-bibliographical survey, vol.7, pt.1, [London] 1989;
(11) Ghulam Muhyi'd Din Sufi, Kashir: being a history of Kashmir from the earliest times to our own, Lahore 1948-1949.

/ محمدامين زوارى /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6682
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست