حُوَيْطات ، حُوَيْطات، قبيلهاى بزرگ در كشورهاى عربستان سعودى، مصر، اردن هاشمى و فلسطين، داراى سه شعبه بزرگ به نامهاى حويطات التَهَمَهْ، ابنجازى و علاوين.

به نوشته محمد سليمان طيب، در نيمه دوم قرن نهم شخصى به نام حويط با تنى چند از اشراف حجاز عازم شام بود كه در نزديكى عَقَبه به سختى بيمار شد و نزد اقوام بنىعَطيّه ماند. وى بعدها با دختر ميزبان ازدواج كرد و خاندان بزرگى را به نام حويطات در عقبه از خود باقى گذاشت. بر اساس شجرهنامهاى كه اين مؤلف ارائه داده است، حويطات خود را از اشراف حسينى مدينه و از نسل عبداللّهالاَعْرَج، از نوادگان حضرت امام حسين عليهالسلام، مىدانند (رجوع کنید به ج 1، ص 54ـ56)، ولى به نظر فؤاد حمزه (ص 152، پانويس 1)، تبار آنها به نبطيان مىرسد كه در سرزمين ثَمود و مَديَن مىزيستند. برخى نوشتهاند قبيله حويطات اخلاف كودك مجهولالهويهاى به نام غازى، اهل حجازند كه در عقبه در خانه مَعاذ، نياى قبيله بنىعطيه، بزرگ شد و با دختر عطيه بن معاذ و نيز با زنان ديگرى از قبيله بنىعطيه ازدواج كرد و قبيله حويطات حاصل اين وصلتهاست. حويطات مانند ساير قبيلهها از چند عشيره، بطن و فَخْذْ تشكيل مىشود. پنج تن از فرزندان حويط به نامهاى عَمرو، عُلْوان، سعيد، عمران و سُويعد، كه مادرانشان از قبيله بنىعطيه بودند، هريك عشيرهاى بنيان گذاشتند كه به نام آنها مشهور شده است. در طول تاريخ، عدهاىاز حويطات در شبهجزيره عربستان باقى مانده و عدهاى نيز به كشورهاى ديگر مهاجرت كردهاند. حويطات التَهَمه، شاخه بازمانده در شبهجزيره عربستان، امروزه يكى از قدرتمندترين قبايل حجاز در عربستان سعودى است (رجوع کنید به محمدسليمان طيب، ج1، ص 55، 93؛ والين، ص 198ـ 199). افراد اين شاخه در شمال غربى كشور و نيز در تهامه، در سرزمين بين جنوب ضَبْعه و عقبه، پراكندهاند (سرحانى، ص 57).

حويطات التهمه تا 1261، به سبب محافظت از كاروانهاى حجاج، از والى مصر دستمزد مىگرفتند، اما بعدها كه مصر تحت استيلاى انگليسيها در آمد و تمام سرزمين سينا تابع دولت عثمانى شد، عثمانيان شروع به گرفتن ماليات از عشاير حويطات كردند. در زمان شيخوخت عودِهابوتايه بر حويطات التهمه، عثمانيها ماليات بيشترى خواستند، اما با مخالفت عودِه مواجه شدند. دولت عثمانى، براى سركوبى آنان و اخذ ماليات، به فرستادن قواى نظامى روى آورد. اين كشمكش تا جنگ جهانى اول (1914ـ 1918) ادامه داشت (محمد سليمان طيب، ج 1، ص 97ـ98).

وصلتهاى مكرر عودهابوتايه و اقوام او با قبايل متنفذ، موجب افزايش بستگان آنها و گسترش نفوذ حويطات التهمه شد. جنگهاى وى در نزديكى حِمْصْ، حَماه، حلب، دمشق و رود فرات نيز بر قدرت آنان افزود، به طورى كه در ميان ديگر قبايل عرب مركزيت پيدا كردند (همان، ج 1، ص 98).

در 1335، نيروهاى اميرفيصلبن عبدالعزيز (بعدها ملكفيصل) به فرماندهى شريف ناصربن على و به معاونت شيخعودهابوتايه و اكابر حويطات، بندر عقبه را فتح كردند (قلعجى، ص 244).

عشايرى از حويطات كه به مصر مهاجرت كرده بودند. در دولت محمدعلى پاشا (حك: 1220ـ1264)، والى مصر، فعاليت بسيارى داشتند و رسماً خواهان بقاى حكومت او بودند و از او در مقابل رقبايش، بهويژه بازماندگان مملوكيان (648ـ922)، حمايت مىكردند و در مقابل، محمدعلى پاشا بهترين زمينهاى كشاورزى در استان قَليوبيّه را در اختيار شَدايده، از عشيره موسه قرار داده بود. برخى از رجال اين خاندان نماينده مجلس يا كارمند عالىرتبه در دولت مصر بودهاند (محمد سليمان طيب، ج 1، ص 102ـ103). از حويطاتِ علاوينِ اردن نيز خانوارهايى در شهر قاهره و استان قليوبيه و عشاير بزرگى از آنان در استان شرقيه به سر مىبرند. به طور كلى عشايرى از حويطات كه به مصر مهاجرت كردهاند، بيشتر در شهرهاى اسماعيليه، سوئز و در استانهاى شرقيه، قليوبيه و در حلوان ساكناند. در اطراف قاهره، شعباتى از حويطات هنوز هم با همان شيوه صحراگردى و با همان آداب و رسوم و لهجه به زندگى خود ادامه مىدهند (همان، ج 1، ص 107ـ108). در شبهجزيره سينا نيز عشايرى از حويطاتِ ابنجازى مقيماند كه در گذشته به كاروانهايى كه از نجد عازم شام بودند، حمله مىكردند (رجوع کنید به موسوعة سيناء، ص 47؛ ريحانى، ص 328).

محل استقرار شعبهاى از بطن علاوين، معروف به حويطات شمال، در مشرق اردن بود و شعبهاى از بطن ابنجازى نيز در جنوب اردن سكونت داشتند (محمد سليمان طيب، ج 1، ص 123؛ پيك، ج 2، ص 230).

حويطاتِ ابنجازى در مبارزه با عثمانيان نقش بارزى داشتند؛ اين طايفه در 1335/ 1916 عثمانيان را از عقبه بيرون راندند و در شكست لشكريان عثمانى در قدس و دمشق نيز شركت داشتند (محمد سليمان طيب، ج 1، ص 101؛ نيز رجوع کنید به قثامى، ج 2، ص340). برخى از افراد حويطات ابنجازى مسئوليتهاى مهمى در دولت اردن هاشمى برعهده داشتهاند (رجوع کنید به سرحانى، ص 58).

شاخهاى از حويطات در فلسطين و بيشتر در شهر طولْكَرْم به سر مىبرند. نصراللّه سليم ابوجَرّاد، شيخ قبيله حويطات، تا 1353ش/1974 ساكن فلسطين بود. وى از اعيان و شخصيتهاى مهم فلسطين بهشمار مىآمد و پيوسته با شيوخ حويطات حجاز و اردن و مصر و نيز با رؤساى قبايل صحراى نَقْب و بِئرالسَبَع* در جنوب فلسطين، ارتباط داشت. پس از فوت وى، فرزند او عثمان ابوجراد و پس از درگذشت عثمان در 1354ش/1975، برادرش، احمد نصراللّه، جانشين وى شد (محمد سليمان طيب، ج 1، ص 126).

---

منابع:
(1) فردريك جرارد پيك، تاريخ شرقى الاردن و قبائلها، تعريب بهاءالدين طوقان، بغداد ?( 1352 1935)؛
(2) امين ريحانى، تاريخ نجدالحديث و ملحقاته، بيروت 1954؛
(3) سلطان طريخم سرحانى، جامع انساب قبائل العرب، دوحه: دارالثقافه، (بىتا.)؛
(4) فؤاد حمزه، قلب جزيرةالعرب، رياض 1388/1968؛
(5) حمّود قثامى، شمال الحجاز، بيروت 1412ـ1413/ 1991ـ1993؛
(6) قدرى قلعجى، الثورة العربية الكبرى : 1916ـ 1925، بيروت 1993؛
(7) محمد سليمان طيب، موسوعة القبائل العربية، قاهره 1421/2001؛
(8) موسوعة سيناء، (قاهره): الهيئة المصرية العامة للكتاب، 1982؛
(9) گئورگ آوگوست والين، صور من شمالى جزيرةالعرب فى منتصفالقرن التاسع عشر، ترجمه سمير سليم شبلى، بيروت 1971.

/ بهزاد لاهوتى /