responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6645

 

حَوشَبى ، حَوشَبى، جمع آن حواشب، قبيله و سلطاننشينى در جنوبغربى جزيرةالعرب. حواشب (حوشبيها) از نسل حوشب ذى ظليم بن قيس بن معاويهاند و نسب آنان به حِمْيَربن سَبَأ مىرسد (مقحفى، 1985، ذيل «حَواشِب»). حواشب تركيبى از گروههاى سَكاسِك، اصابح، معافر و از قبايل حضرموتاند (همو، 1422، ج 1، ص 525؛ وائلى، ج 1، ص 525). بكرى يافعى (ص 21) جمعيت آنها را حدود ده هزار تن تخمين زده است. به نوشته او (ص 22)، آنان پوستى تيره و موهاى خشن و مجعد دارند، معمولا عمامهاى آبى رنگ بر سر مىگذارند و به دور كمر لنگى مىبندند كه كمربندى آن را نگه مىدارد و علاقه فراوانى به رقص و پايكوبى با ضرب آهنگ طبل دارند.

ابنحائك (همدانى) در قرن چهارم (ص 194 و پانويس 4، ص 195) حوشبيها را شاخهاى از حمير دانسته است كه با سكاسك و رَكْب، به رياست عبدالجابر ربيع حوشبى، در مِخلاف معافر (حجريه امروزى، در جنوب تَعِّز) زندگى مىكردند، ولى شواهدى حاكى از وجود رگه افريقايى در ميان اعضاى قبيله است (د. اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه)، زيرا حَبَشيها كه از جنوب عربستان به اين ناحيه حمله كرده بودند، از قرن ششم ميلادى تا سال 133/750 در اين ناحيه حضور داشتند (بكرىيافعى، همانجا).

سرزمين حواشب از نواحى نه گانه حَميّه در جنوب شبهجزيره عربستان (كحاله، ذيل «الحواشب») است كه در شمال عَدَن قرار دارد. ايالتهاى عامرى و علوى در شمال سلطاننشين حوشبى و ايالت عبدَلىِ لَحْج در جنوب آن قرار دارند (وائلى، ج 1، ص 533؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه؛ >اطلس جامع جهان تايمز<، نقشه 33). ياقوت حموى (1965، ذيل «حَوْشَب») حوشب را يكى از مِخلافهاى (از تقسيمات سياسى يمن) يمن ذكر كرده و اَكوَع (ياقوت حموى، 1408، ص 107، پانويس 1) آن را منطقهاى از مخلافِ لَحج نوشته است. مقحفى (1985، همانجا) سكونتگاه حواشب را در شمال لحج در كوه صبر، مشرف بر شهر تَعِّز دانسته است. ناحيه وسيعى از اين سرزمين پوشيده از ماسه است و پستى و بلنديهاى بسيارى در وادى توبَن وجود دارد كه مشخصترين آنها كوه افاز است. مزارع ذرت و نخلستانها از مشخصههاى بارز وادى توبن است (بكرىيافعى، ص21). مركز سلطاننشين حوشبى شهر مُسَيمِر است. اين شهر در حدود صد كيلومترى شمال شهر عدن، بر سر راه عدن به شهر تعّز و در فاصله حدود هشتاد كيلومترى تعّز واقع شده است (د. اسلام؛ >اطلس جامع جهانتايمز<، همانجاها). به نوشته بكرىيافعى (ص 22)، مسيمر تابستانهاى گرمى دارد و تمام خانههاى آن خشتى است، به جز كاخ سلطان كه بيشتر از سنگهاى نتراشيده ساخته شده است.

حوشبيها گاهى با همسايه قوىتر خود، لَحج*، درگيرى داشتند و گاهى نيز از حكومت مطلقه عبادله لحجى رسمآ اطاعت مىكردند. شيخ فضلبن على عبدلى، مؤسس سلسله عَبْدَليه، در 1145 به لحج استقلال بخشيد (عبدلى، ص 201، ص339). در 1186، شيخ مهدى عقربى حوشبى از اطاعت سلطان عبدالهادى عبدلى سر پيچيد و در قلعه مستحكم بئراحمد اقامت گزيد. او در 1249 درگذشت و پسرش، حيدر، جانشين وى شد و با سلطانمحسن بن فضل عبدلى مناسبات دوستانه برقرار كرد. سلطان محسن قسمتى از محصولات ساحل را كه در اختيار سلاطين لحج بود، به سلطانحيدر اختصاص داد (همان، ص 201ـ202). در همين زمان، دولت انگلستان عدن را تصرف كرد و حاكميت سلطانمحسن را بر سرزمينهاى شمالى به رسميت شناخت. در 1255 نيز رهبرى عشاير ساحل را كه در اختيار سلطانمحسن بود، به شيخ حيدربن مهدى سپرد (همان، ص 202).

در 1311، سلطان محسنبن على حوشبى كه منطقه را ناامن كرده بود، از سپاه سلطان فضلبن على لحجى شكست خورد و گريخت و لحجيها بر سرزمين حوشبيها تسلط يافتند. تا اينكه بزرگان طوايف حوشبى سلطان محسنبن على حوشبى را رسماً خلع و با سلطان فضلبن على بيعت كردند و او بر سرزمين حوشبيان نيز فرمان راند. طبق پيمانى كه در 1313/1914 بين سلطان فضلبن على و نماينده دولت انگلستان بسته شد، سلطان حوشبى و بستگان و اعقاب و وراث او حق هيچ نوع دخالتى در امور نداشتند و نمىتوانستند زمينهاى حوشبى را به دولت ديگرى جز انگلستان تسليم كنند (همان ، ص 211، 213، 215ـ217) و بدين ترتيب سرزمين حوشبيها تحتالحمايه دولت انگلستان شد.

در 1318، نماينده عثمانى مدعى ناحيهاى در حوالى بلاد حوشبيها شد و سلطان حوشبيها را تهديد كرد. سلطان به يارى انگليسيهاى مستقر در عدن، عثمانيها را از بلاد حواشب دور كرد (همان، ص 234). در تهديد دومِ عثمانيها، انگلستان از سلطان حمايت نكردند و او بهناچار با عثمانيها مصالحه كرد (همان، ص 251ـ252). بالاخره در 1336/ 1918، انگليس و همپيمانان او با دولت عثمانى پيمان ترك مخاصمه بستند (همان، ص281). در 1342ش/1963 فيصل بن سُرسور، سلطان حوشبى، به اتحاديه عربستان جنوبى پيوست (د. اسلام، همانجا).

علىبن صالحبن حوشبى (متوفى 1237) از علماى آنجا بوده است (مقحفى، 1422، ج 1، ص 533).


منابع:
(1) ابنحائك، صفةجزيرةالعرب، چاپ محمدبن على اكوع، بغداد 1989؛
(2) صلاح عبدالقادر بكرى يافعى، فى جنوب الجزيرة العربية، قاهره 1425/2004؛
(3) احمدفضل عبدلى، هدية الزمن فى اخبار ملوك لحج و عدن، (قاهره) 1418/1997؛
(4) عمررضا كحاله، معجم قبائل العرب القديمة و الحديثة، بيروت 1402/1982؛
(5) ابراهيماحمد مقحفى، معجم البلدان و القبائل اليمنية، صنعا 1422/2002؛
(6) همو، معجم المدن و القبائل اليمنية، صنعا 1985؛
(7) عبدالحكيم وائلى، موسوعة قبائل العرب، عَمّان 2002؛
(8) ياقوت حموى، البلدان اليمانيّة عند ياقوت الحموى، جمعها و حقّقها و بين مواضعها اسماعيلبن على اكوع، بيروت 1408/1988؛
(9) همو، كتاب معجمالبلدان، چاپ فرديناند ووستنفلد، لايپزيگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛


(10) EI2, s.v. "Habshawi" (by G. Rentz);
(11) The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, 2005.

/ محمدسعيد جانباللهى فيروزآبادى /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6645
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست