حميده بربريه ، حميده بربريه، مادر امام كاظم عليه‌السلام. او دختر صاعد اندلسى و از نژاد بربر بود (دلائل الامامة، ص 307؛ ابن‌شهرآشوب، ج 4، ص 323). تاريخ تولد و وفات و زادگاه او مشخص نيست. او كنيزى پاك‌دامن بود كه به دستور امام باقر عليه‌السلام خريدارى شد و به عقد امام صادق عليه‌السلام درآمد. هنگام خريدارى، امام باقر عليه‌السلام او را حميده در دنيا و محموده در آخرت ناميد (رجوع کنید به كلينى، ج 1، ص 476ـ477؛ دلائل‌الامامة، ص 308). امام صادق عليه‌السلام حميده را پاك از هر پليدى مى‌دانست كه به‌سبب كرامت الهى، ملائكه از او محافظت كرده‌اند تا به امام صادق عليه‌السلام برسد. وى ازاين‌رو به «حميده مُصَفّاة» ملقب شد (رجوع کنید به كلينى، ج 1، ص 477؛ دلائل‌الامامة، همانجا؛ ابن‌شهرآشوب، ج 1، ص 266). لقب ديگر او لُؤلُؤَة است (رجوع کنید به ابن‌شهرآشوب، ج 4، ص 323). حميده از جمله كسانى بود كه امام صادق عليه‌السلام هنگام وفات او را وصى خود قرار داد (رجوع کنید به مفيد، ص 71؛ طوسى، 1411، ص 108). روايت شده است كه امام صادق عليه‌السلام در هنگام حج، پاسخِ حُكمى را به همسر خود، حميده، ارجاع داد (رجوع کنید به كلينى، ج 4، ص 301؛ طوسى، 1401، ج 5، ص410). همچنين گفته شده است امام صادق مادرش امّفروه و همسرش حميده را براى شركت در مراسم سوگوارى مردم مدينه (حقوقُ اهل‌المدينة) مى‌فرستاد (كلينى، ج 3، ص 217؛ ابن‌بابويه، 1404، ج 1، ص 178). ابوبصير از حميده روايتى درباره اهميت نماز، از امام صادق عليه‌السلام نقل كرده است (رجوع کنید به الاصول الستة عشر، ص 310؛ برقى، ج 1، ص80؛ ابن‌بابويه، 1368ش، ص 228). حميده چهار فرزند داشت: امام موسى كاظم عليه‌السلام، اسحاق معروف به مؤتَمَن، محمد ديباج و فاطمه (رجوع کنید به ابن‌بابويه، 1363ش، ج 1، ص 105؛ طبرسى، ج 1، ص 546؛ ابن‌عِنَبَه، ص 245، 249).

---

منابع:
(1) ابن‌بابويه، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم 1368ش؛
(2) همو، عيون اخبارالرضا، چاپ مهدى لاجورى، قم 1363ش؛
(3) همو، كتاب مَن لايَحضُرُه الفقيه، چاپ على‌اكبر غفارى، قم 1404؛
(4) ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابى‌طالب، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم (بى‌تا.)؛
(5) ابن‌عِنَبَه، عمدة‌الطالب فى انساب آل ابى‌طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانى، نجف 1380/1961؛
(6) الاختصاص، (منسوب به) محمدبن محمد مفيد، چاپ على‌اكبر غفارى، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم، (بى‌تا.)؛
(7) الاصول الستة عشر من الاصول الاولية: مجموعة من كتب الرواية الاولية فى عصرالائمة المعصومين عليه‌السلام، چاپ ضياءالدين محمودى، قم 1381ش؛
(8) احمدبن محمد برقى، كتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدين محدث ارموى، تهران 1330ش؛
(9) دلائل الامامة، (منسوب به )محمدبن جرير طبرى آملى، قم: مؤسسة البعثة، 1413؛
(10) فضل‌بن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم 1417؛
(11) محمدبن حسن طوسى، تهذيب الاحكام، چاپ حسن موسوى‌خرسان، بيروت 1401/ 1981؛
(12) همو، كتاب‌الغيبة، چاپ عباداللّه طهرانى و على احمد ناصح، قم 1411؛
(13) كلينى؛
(14) محمدبن محمد مفيد، الفصول العشرة فى الغيبة، چاپ فارس حسون، (قم) 1413.

/ فاطمه صادقى/