حسینیدالان ، زیارتگاه و امامباره (امامبارا*) شیعیان در شهر قدیمى داكا در بنگلادش متعلق به اواخر دوره گوركانیان. ظاهرآ این بنا را در حدود نیمه قرن یازدهم، شخصى بهنام میر مراد، كه داروغه و مسئول بناهاى عمومى در نواره محل بوده، احداث كرده است (رجوع کنید به محمود الحسن، ص 69؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه)؛ اما به گفته رضوى (ج 2، ص 351)، در قرن دهم و یازدهم رجال شیعه مراسم عزادارى ماه محرّم را مخفیانه و در خانهها اجرا میكردند و نام حسینیدالان در اوایل قرن دوازدهم/ هجدهم، در دوران حكومت مرشد قلیخان*، بر این تعزیهخانه گذاشته شد و آنجا مركز برگزارى مراسم ماه محرّم در بنگال گردید. ساختمان كنونى حسینیدالان بر روى تعزیهخانه كوچك قبلى بنا شده است. نواب نصرت جونگ در نیمه دوم قرن دوازدهم/ هجدهم آنجا را تجدید بنا كرد (محمودالحسن، همانجا). كمپانى هند شرقى نیز دوبار، در 1222/ 1807 و 1225/1810، در آن تعمیراتى انجام داد. بعد از زلزله 1315/1897 نیز، كه بخشى از این بنا از جمله سقف آن آسیب دید، نواب احساناللّه بهادر آن را بازسازى و تعمیر كرد (رجوع کنید به دنى، ص 204؛ د. اسلام، همانجا؛ آشر، ص 56).
ساختار كلى این بنا طرحى از مقبره و «تعزیه» امام حسین علیهالسلام است. تعزیه، كه در شبه قاره به مدل نمادین تابوت و ضریح امام حسین گفته میشود (كول، ص 102؛ بیكر، ص 163ـ164)، اتاقكى آراسته است كه معمولاً از چوب یا فلز ساخته میشود (هالیستر، ص 166، 172ـ173). معمارى ساختمان فعلى حسینیدالان، بهویژه به سبب چهار ستون بزرگى كه در آخرین بازسازیها در قرن سیزدهم/ نوزدهم در جلو ایوان گذاشته شده، بیشتر به شیوه مدرن غربى است، ولى عناصر معمارى مغولى و محلى نیز مشهود است، بهویژه در بخشهایى كه از ساختمان اولیه بنا باقیمانده است (رجوع کنید به دنى، ص 204ـ205؛ آشر، همانجا).
حسینیدالان بر صُفّه بلندى رو به استخرى بزرگ واقع شده (آشر، همانجا؛ دنى، ص 204) و در قسمت شرقى آن پلكانى قرار گرفته و در قسمت جنوبى نیز دو برج، با گنبدى بر روى هر یك، ساخته شده است (رجوع کنید به دنى، تصویر »LXXIV، ش 103؛ براى نمونك (ماكت) بنا در موزه ملى بنگلادش رجوع کنید به انعامالحق، ص 17، تصویر 141). این بنا شامل دو تالار تو در توست: اولى روبه جنوب، كه شیرنى نام دارد و كاملا سیاه رنگ است و مناسب عزادارى و سوكوارى است و دیگرى رو به شمال، كه خطبه نام دارد و داراى منبرى هفت پله است و نمادهاى مقدسى چون خمسه* و تمثال امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در آن نگاهدارى میشود. دو تالار فرعى هم در دو طبقه، یكى در سمت چپ و دیگرى در سمت راست بنا، ساخته شده كه ظاهراً مخصوص بانوان بوده است (دنى، ص 204).
در دهه اول محرّم، حسینیدالان پر جنب و جوشترین بناى شهر است. دستههاى عزادارى در امامباره آمد و شد میكنند و در حالى كه عَلَمها و كتلهایى به همراه دارند، تعزیه را نیز بر روى شانه حركت میدهند و با ناله و فغان آن را پیاده به خارج شهر، در فاصله یك فرسخى، میبرند و دفن میكنند (آقا احمد كرمانشاهى، ج 1، ص 619؛ د. اسلام، همانجا).
منابع : (1) آقا احمد كرمانشاهى، مرآت الاحوال جهاننما: سفرنامه، قم 1373ش؛
(2) Catherine B. Asher, "Inventory of key monuments", in The Islamic heritage of Bengal, ed. George Michell, Paris: Unesco, 1984; (3) Patricia L. Baker, Islam and the religious arts, London 2004; (4) Juan Ricardo Cole, Roots of north Indian Shiism in Iran and Iraq: religion and state in Awadh, 1722-1859, Delhi 1989; (5) Ahmad Hasan Dani, Muslim architecture in Bengal, Dacca 1961; (6) Enamul Haque, Catalogue of a special exhibition of Islamic arts & cafts in Bangladesh, Dacca 1983; (7) EI2, s.v. "Husayni Dalan" (by A. B. M. Husain); (8) John Norman Hollister, The Shia of India, New Delhi 1979; (9) Syed Mahmudul Hasan, Muslim monuments of Bangladesh, Dacca 1987; (10) Saiyid Athar Abbas Rizvi, A socio-intellectual history of the Isna 'Ashari Shi'is in India, Canberra 1986.