responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6237

 

حسین كامل ، نخستین سلطان مصر پس از خدیویها. او فرزند دوم اسماعیل‌پاشا*، خدیو مصر، بود و در 19 صفر 1270 در قاهره به دنیا آمد. در هشت سالگى به مدرسه ویژه فرزندان اعیان فرستاده شد و در 1280، براى ادامه تحصیل، به اسكندریه رفت (زكی‌فهمى، ص 17). در 1284، در زمان ناپلئون سوم امپراتور فرانسه، كه با اسماعیل‌پاشا مناسبات دوستانه‌اى داشت، حسین كامل براى ادامه تحصیل به این كشور عزیمت نمود. وى در 1289/1872، در اوج جنگهاى فرانسه و آلمان، ده روز قبل از محاصره پاریس، به مصر بازگشت. در همین سال، به فرمان پدرش، بازرس مناطق مصر سفلا و مصر علیا شد («عظمةالسلطان حسین‌الاول»، ص268ـ270). سپس به مدت بیست ماه، در شهر طنطا (در شمال مصر) به خدمات عمومى، از جمله بازسازى و احداث قناتها و پلها پرداخت. او همچنین پس از تصدى وزارت اوقاف و معارف، خدمات عمومى، و وزارت كشور در زمینه ساخت مدارس فرهنگى و نظامى، اصلاح نظام سپاهیان و تأسیس راه‌آهن شهر حُلوان اقدامات بسیارى كرد (زكی‌فهمى، ص 18ـ20). بعد از آن، عهده‌دار وزارت جنگ و امور مالى مصر شد. در 4 رجب 1296، سلطان عثمانى، عبدالحمید دوم، تحت فشار دولتهاى انگلستان و فرانسه كه در مصر نفوذ زیادى داشتند، اسماعیل‌پاشا را كه خواستار محدود كردن فعالیت كشورهاى اروپایى در مصر شده بود، بركنار كرد و فرزند او، محمد توفیق پاشا* (حك 1296:ـ1310)، را جانشین وى نمود. حسین كامل، پس از عزل پدرش، همراه او به ایتالیا رفت و پس از سه سال اقامت در آنجا به مصر بازگشت. وى پس از بازگشت به مصر، به كشاورزى و كارهاى عام‌المنفعه پرداخت («عظمةالسلطان حسین‌الاول»، ص 270ـ271؛ زكی‌فهمى، ص20؛ عیسى، ص90ـ95). حسین كامل معتقد بود براى اصلاح نظام كشاورزى و توسعه آن، تشكیل اتحادیه‌هاى زراعى ضرورى است. از این‌رو، انجمن كشاورزى خدیوى (الجمعیة الخدیویة الزراعیة) را تأسیس نمود كه بعدها وزارت كشاورزى شد. در 1327، ریاست مجلس شوراى قوانین (مجلس شورى القوانین) و مجمع عمومى (الجمعیة العمومیة) را، كه هر دو در 1300 تأسیس شده بودند، برعهده گرفت. در 1327، انگلستان كه سهام‌دار عمده كانال سوئز بود، خواستار تمدید قرارداد استفاده از این كانال به‌مدت چهل سال دیگر شد. اختلاف بین موافقان و مخالفان این طرح بالا گرفت. مجمع عمومى، به ریاست حسین كامل و با اكثریت آرا، با این طرح مخالفت نمود. اما سرانجام، به علت تشدید اختلافات، حسین كامل از سمت خود استعفا داد. پس از آن، ریاست جمعیت خیریه اسلامى (الجَمعیة الخیریة الاسلامیة) را برعهده گرفت و در جمعیت امدادرسانى براى كاهش دردهاى دردمندان (جمعیة الاِسْعاف لِتَخفیف آلامِ المُصابین) نیز به فعالیت پرداخت («تاریخ السلطة النیابیة فى الحكومة المصریة»، ص210ـ211؛ زكی‌فهمى، ص 21؛ «عظمةالسلطان حسین الاول»، ص 272).

با آغاز جنگ جهانى اول (1914ـ1918)، مصر كه قسمتى از دولت عثمانى به شمار می‌رفت و اشغال آن به دست نیروهاى انگلیسى، موقت بود؛ به دستور دولت انگلستان در 12 رمضان 1332، یعنى یك روز بعد از اعلام جنگ به آلمان، وادار شد تا مناسبات خود را با همه كشورهایى كه دشمن بریتانیا به شمار می‌آمدند، قطع كند. در ذیحجه 1332، به محض ورود دولت عثمانى به جنگ، انگلیسیها در مصر حكومت نظامى اعلام كردند و بسیارى از جراید ملى توقیف یا سانسور شدند (محمد صبرى، ص 238ـ239؛ رافعى، ج 1، ص 12ـ14). هم‌زمان با آغاز جنگ عثمانى و انگلستان، مناسبات مصر و دولت عثمانى به طور رسمى قطع شد. ورود عباس حلمى دوم* (حك : 1310ـ1332) به مصر، كه از رمضان 1332 در استانبول بود، به سبب گرایش او به حكومت عثمانى و حمایتهایى كه از جنبشهاى ملی‌گرا بر ضد دولت انگلستان می‌كرد، ممنوع شد و انگلستان او را از حكومت مصر خلع كرد. در 29 محرّم 1333، جدایى مصر از دولت عثمانى و وابستگى آن به انگلستان اعلام شد. انگلیسیها حسین كامل را در اول صفر 1333 به سلطنت مصر رساندند. وى اولین حاكم مصر پس از خدیویها بود كه انتصابش از سوى دولت عثمانى صورت نمی‌گرفت؛ بنابراین، به جاى لقب خدیو لقب سلطان به وى دادند (جانكووسكى، ص 226ـ245؛ رافعى، ج 1، ص 18ـ19؛ منسفیلد، ص 207؛ هند اسكندرعَمّون، ص 229؛ واتیكیوتیس، ص 243ـ247).

اعلام تحت‌الحمایگى، نفوذ زیاد انگلستان در مصر و جنگ این كشور با عثمانى، نارضایى و مخالفت مردم مصر را در پی‌داشت. تشكیل دولت حسین رشدی‌پاشا نیز، كه به دستور حسین كامل و تأیید دولت انگلستان صورت گرفت، به نظر بسیارى از مردم، صرفآ ابزارى براى اجراى مقاصد انگلیسیها بود (بدراوى، 2000، ص 116ـ119؛ رافعى، ج 1، ص30ـ31).

برقرارى حكومت نظامى در مصر به فرمان انگلستان و به‌كارگیرى نیروى كار و امكانات كشور در جنگ، زندگى مردم را دشوار كرده بود. فقر و گرسنگى سبب شد تا به‌تدریج جنبشهاى استقلال‌طلب تقویت شود (لاپیدوس، ص 623؛ بدراوى، 1996، ص 7، 16ـ17). در 22 جمادی‌الاولى 1333، شخصى به نام محمد خلیل در قاهره به جان سلطان حسین كامل سوءقصد كرد كه نافرجام ماند. در 26 شعبان 1333 نیز در اسكندریه بمبى به سوى وى پرتاب كردند كه منفجر نشد. محاكمه عاملان این‌دو سوءقصد نشان داد كه این اشخاص با انگیزه‌هاى ملى و دینى دست به این اقدام زده بودند و وابسته به هیچ حزب یا گروهى نبودند (بدراوى، 2000، ص 119ـ130؛ زكی‌فهمى، ص 22؛ رافعى، ج 1، ص 34).

اعلام حمایت حسین كامل از دولت انگلستان و پشتیبانى مصر از این كشور در جنگ با عثمانى، سبب شد دولت عثمانى چندین بار به مصر حمله كند. در 18 ربیع‌الاول 1333، سلطان حسین كامل با كمك نیروهاى انگلیسى، حمله نیروهاى عثمانى به كانال سوئز را دفع كرد. حمله دوم نیروهاى عثمانى به شبه‌جزیره سینا در 4 شوال 1334 صورت گرفت، اما این بار هم آنان با شكست سنگینى مواجه شدند و عقب‌نشینى كردند. در محرّم 1334 سیداحمد شریف سَنوسى*، رهبر طریقت سنوسیه*، با حمایت و تحریك عثمانیها به مرزهاى غربى مصر حمله كرد كه حسین كامل، به كمك نظامیان انگلیسى، او را نیز شكست داد (درینیك، ص 67؛ عبدالعظیم رمضان، ص 44ـ 46؛ رافعى، ج 1، ص 36ـ38). در 6 ربیع‌الآخر 1334، علی‌بن دینار، سلطان منطقه دارفور در سودان، با حمایت عثمانیها و سنوسیها شورش كرد. چون سودان در آن زمان با نظارت مشترك انگلیس و مصر اداره می‌شد، حسین كامل سپاهى به این منطقه فرستاد و توانست در 19 رجب 1334 او را شكست دهد (رافعى، ج 1، ص 38ـ39؛ عبدالعظیم رمضان، ص 47).

حسین كامل در زمان سلطنت خود، بسیارى از ساختارهاى ادارى پیشین مصر را تغییر داد و بعضى از مناصب آن زمان را حذف كرد. از مهم‌ترین اقدامات او تغییرات گسترده در نظام آموزشى بود. حسین كامل با الگو گرفتن از غرب، تحصیلات ابتدایى را همگانى كرد و با احداث مدارس در سراسر مصر، تلاش كرد امكان تحصیل را براى همه طبقات فراهم كند (د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ «تعمیم التعلیم الاوّلى فى القُطر المصرى»، ص 853ـ854). با وجود اینكه مناسبات حسین كامل با انگلیسیها دوستانه و مستحكم نبود و او می‌كوشید چهره‌اى ملى و محبوب از خود نشان دهد، اما مردم او را آلت دست انگلیس می‌دانستند (د.اسلام، همانجا؛ رافعى، ج 1، ص 35ـ36).

در اواسط ذیحجه 1335، سلطان حسین كامل به‌شدت بیمار شد. او پسرش، كمال‌الدین حسین، را به جانشینى خود معرفى كرد، اما كمال‌الدین از پذیرش این سمت خوددارى ورزید و در نتیجه، برادرش احمد فؤاد، كه مورد حمایت دولت انگلستان بود، جانشین كرد. حسین كامل در 21 ذیحجه 1335 درگذشت («وداع سلطان و استقبال سلطان»، ص 148ـ150؛ الهلال، سال 26، ش 2، محرّم 1336، ص 202ـ205؛ عباس حلمى دوم، ص 12).


منابع :
(1) «تاریخ السلطة النیابیة فى الحكومة المصریة»، الهلال، سال 18، ش 4 (ذیحجه 1327)؛
(2) «تعمیم التعلیم الاولى فى القطر المصرى»، همان، سال 25، ش10 (رمضان 1335)؛
(3) ژان پیر درینیك، خاورمیانه در قرن بیستم، ترجمه فرنگیس اردلان، تهران 1368ش؛
(4) عبدالرحمان رافعى، ثورة سنة :1919 تاریخ مصر القومى من سنة 1914 الى سنة 1921، قاهره 1374/ 1955؛
(5) زكی‌فهمى، صفوة العصر فى تاریخ و رسوم مشاهیر رجال مصر من عهد ساكن‌الجنان محمدعلى باشا الكبیر، قاهره 1995؛
(6) عبدالعظیم رمضان، «الجیش المصرى فى ظل الاحتلال البریطانى (1882ـ1919)»، السیاسة الدولیة، ش 29 (یولیو 1972)؛
(7) «عظمة السلطان حسین الاول: سیرته و اعماله و مناقبه»، الهلال، سال 23، ش 4 (صفر 1333)؛
(8) صلاح عیسى، الثورة العُرابیة، بیروت 1972؛
(9) محمد صبرى، تاریخ مصر من محمدعلى الى العصر الحدیث، قاهره 1411/1991؛
(10) «وداع سلطان و استقبال سلطان: السلطان حسین كامل‌الاول»، الهلال، سال 26، ش 2 (محرّم 1336)؛
(11) هند اسكندر عَمّون، تاریخ مصر، فجاله، مصر 1341/1923؛


(12) Abbas Hilmi II, Khedive of Egypt, The last Khedive of Egypt, tr. and ed. Amira Sonbol, Reading 1998;
(13) Malak Badrawi, Isma`il Sidqi (1875-1950): pragmatism and vision in twentieth cetury Egypt, Richmond, Surrey 1996;
(14) idem, Political violence in Egypt 1910-1924: secret societies, plots and assassinations, Richmond, Surrey 2000;
(15) EI2, s.v. "Husayn Kamil" (by P.J. Vatikiotis);
(16) James Jankowski, "Ottomanism and Arabism in Egypt: 1860- 1914", The Muslim world, LXX, nos. 3- 4 (July-Oct. 1980);
(17) Ira M. Lapidus, A history of Islamic societies, Cambridge 1991;
(18) Peter Mansfield, The British in Egypt, London 1971;
(19) Panayiotis J. Vatikiotis, The modern history of Egypt, London 1976.

/ اصغر صادقی‌یكتا /



تصاویر این مدخل:
حسین کامل منبع:www.egyptedantan.com 3.nov.2008

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 6237
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست