روضةالصفويه ، كتابى به فارسى در تاريخ صفويان، تأليف ميرزابيگ‌بن حسن حسينى جُنابَدى، مورخ دورۀ شاه‌عباس اول صفوى*. از زندگى مؤلف اطلاعى در دست نيست، جز آنكه اهل جُنابد (گناباد) بوده است. وى اين كتاب را كه شامل وقايع 130 سال (907ـ1036) از تاريخ خاندان صفوى است، در 1023، به نام شاه‌عباس اول نوشت (جنابدى، ص 59). روضةالصفويه داراى پيشگفتارى كوتاه در ستايش خدا، مدح پيامبر و امامان و انگيزۀ مؤلف در نوشتن اثر است. پس از آن، به شرح سلطنت شاه‌اسماعيل اول تا شاه‌عباس اول صفوى پرداخته شده و در انتها، مؤلف به‌طور موجز از منابع مورد استفاده‌اش نام برده كه شامل مكتوبات، شنيده‌ها و مشاهدات وى است. جنابدى از مكتوبات براى نوشتن حوادث پيش از خود سود برده از جمله، از صفوةالصفاى ابن‌بَزّاز، حبيب‌السير خواندمير و جهان‌آراى قاضي‌احمد براى رويدادهاى زمان شاه‌اسماعيل اول تا شاه‌طهماسب اول استفاده كرده است (همان، ص 902ـ903). وى براى حوادث مربوط به شاه‌اسماعيل دوم و سلطان محمد خدابنده، كه هم‌عصر خودش بودند، از «راويان ثقه» بهره گرفت. برخى بر آن‌اند كه جنابدى از آثار پيش از خود اقتباس كامل كرده است، بدون آنكه نامى از آنها برده باشد (حسينى قمى، مقدمۀ اشراقى، ص بيست‌وسه ـ بيست‌وچهار؛
گلچين معانى، ص 359ـ361)، هرچند مصحح روضةالصفويه علت اين امر را خطاى كاتبان و در دسترس نبودن نسخۀ كامل اثر دانسته است (جنابدى، مقدمه مجدطباطبايى، ص40ـ43). با اين همه، روضةالصفويه از مهم‌ترين منابع دورۀ صفوى است كه افزون بر تاريخ سياسى و نظامى، در برگيرندۀ مسائل اجتماعى و

آداب و رسوم نيز هست. از آن گذشته، اين كتاب اطلاعات دقيقى درباره شهرها و روستاهاى آن دوره به دست مي‌دهد (همان، ص 27).

جنابدى مانند اكثر مورخان آن دوره، دربارۀ شاهان صفوى جانب‌دارانه عمل كرده، به‌طورى كه گاه وقايع را به نفع آنان تعديل و حتى تحريف نموده است؛
ماجراى قتل صفي‌ميرزا به دستور پدرش (شاه‌عباس اول)، قتل‌عام اهالى گرجستان، حتى شكست شاه‌اسماعيل در جنگ چالدران از اين دست ‌است (جنابدى، ص290، 850ـ855). مورخان بعدى، مانند مؤلفان خلد برين و قصص‌الخاقانى، ظاهرآ از اين اثر سودى نبرده‌اند. نثر كتاب متكلف، با جملاتى طولانى و سرشار از واژه‌هاى تركى است و چون جنابدى شيعه بود، در اثرش از آيات قرآنى و توسل به گفته‌هاى ائمه شيعه بهره برده است. استفاده فراوان مؤلف از اصطلاحات عرفانى سبب شده كه او را اهل طريقت نيز بدانند. در روضةالصفويه اشعارى يافت مي‌شود كه برخى از مؤلف است و به تناسب، اصطلاحات عربى نيز به‌كار رفته است (جنابدى، مقدمه مجدطباطبايى، ص20ـ21). از اين كتاب نسخه‌هايى در استانبول، ايران و موزۀ بريتانيا موجود است. غلامرضا مجدطباطبايى آن را با چاپ انتقادى در 1378ش در تهران منتشر كرد.

---

منابع :
(1) ميرزابيگ‌بن حسن حسينى جنابدى، روضةالصفويه، چاپ غلامرضا مجد طباطبايى، تهران 1378ش؛
(2) احمدبن شرف‌الدين حسينى قمى، خلاصةالتواريخ، چاپ احسان اشراقى، تهران 1359ش؛
(3) احمد گلچينى معانى، «معرفى يك نسخه خطى روضةالصفويه»، نعيما، ش 15، ش 8 (آبان 1341).

/ حسن اله‌يارى /

تاریخ انتشار اینترنتی:



27/03/1388