بحر موّاج ، تفسیر فارسی قرآن ، نوشتة قاضی شهاب الدین دولت آبادی (متوفی 849). وی از شاگردان محمدبن احمد خواجگی و در زمان حکومت ابراهیم شاه شرقی (803 ـ 844)، قاضی القضات جونپورِ هند بود (سرور لاهوری ، ج 1، ص 390 ـ 391؛ فرشته ، ج 2، ص 306). به گفتة برخی ، فتاوی ابراهیم شاهی هم از تألیفات اوست .

بحر مواج مشتمل بر سه جلد و دارای زبان و بیان خاصی است . دولت آبادی در این تفسیر وارد بحثهای لغوی و نحوی شده و به مسائل فقهی نیز توجه کرده است . در این تفسیر از تفسیر زاهدی ، مدارک التنزیل ، کشّاف ، تفسیر کبیر و تفسیر ابولیث سمرقندی استفاده شده است .

بحر مواج در 1297 در لکهنو چاپ و منتشر شده ، ولی اکنون نایاب است . نسخه های خطی آن در کتابخانه های مولانا آزاد علیگره ، ایندیا آفیس (دیوان هند)، انجمن آسیایی بنگال ، آصفیة حیدرآباد و کتابخانة خدابخش در پتنه موجود است .

---

منابع :
(1) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام ، آگره 1328/ 1910، ج 1، ص 188 - 189؛
(2) فقیر محمد جیلمی ، حدایق الحنفیه ، لکهنو 1324/1906، ص 319؛
(3) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیاء ، لکهنو 1873؛
(4) سیداشرف جهانگیر سمنانی ، لطایف اشرفی ، دهلی ( بی تا. ) ، ج 2، ص 106؛
(5) عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار ، دهلی 1332/1914، ص 180 - 181؛
(6) محمدقاسم بن غلامعلی فرشته ، تاریخ فرشته ، لکهنو ( بی تا. ) ؛
(7) محمد صدیق بن حسن قنوجی ، ابجد العلوم ، بهوپال 1295، ص 893؛
اطهر مبارک پوری ، دیارِ پورب مین علم اورعلما ، دهلی 1979، ص 121 ـ 210.

/ کبیر احمد جائسی /