حاجز الاَزْدى ، (حاجزبن عوف ازدى)، از شاعران دوره جاهلیت عرب. نسبت او به شاخه سلامان از قبیله ازد می‌رسد. حاجز از شاخه بنی‌سلامان‌بن مفرّج، قبیله بزرگ ازد و هم‌پیمان خاندان مخزوم قریش، بود (ابوالفرج اصفهانى، ج 13، ص 209).

از او اشعار اندكى برجاى مانده است. وى را از شاعران صَعالیك (راهزنان و غارتگران؛ رجوع کنید به صُعلوك*) دوره جاهلى شمرده‌اند (رجوع کنید به همانجا؛ شوقى ضیف، ج 1، ص 375). در مآخذ، تاریخ تولد و مرگ او ثبت نشده است، ولى با در نظر گرفتن ستیزهاى او با عمروبن معدى كرب* و تابّط شرآ* ــكه هر دو در سده ششم میلادى می‌زیستندــ و نمونه‌هاى آن ستیزها در كتاب الاغانى گزارش شده (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج 13، ص 212ـ213، ج 21، ص 148ـ149) و با توجه به اینكه عمروبن معدى كرب صد و چند سال زیسته ودر سال 21 هجرى درگذشته است (ابن‌حجر عسقلانى، ج 3، ص 20)، دوره زندگى حاجز سده ششم میلادى خواهد بود. جرجى زیدان (ج 1، ص 147) مرگ حاجز را در سال 570 میلادى نوشته است. از مآخذ سده سوم، فقط در كتاب البیان و التبیین جاحظ (ج 1، ص 299ـ300) سخنى از عمه حاجز درباره او آمده است.

در كتاب الاغانى، كه بیشتر از همه مآخذ درباره حاجز سخن گفته است و عموم مؤلفان بعدى مطالب خود را از آن نقل كرده‌اند، فقط 46 بیت از سروده‌هاى حاجز به صورت قطعه ثبت شده كه ممكن است ابوالفرج اصفهانى آنها را از قصیده‌هاى او برگزیده باشد. وصف اسب و ناقه و آهو و بز كوهى و خرگوش و شمشیر و نیزه و دیگر مضامین اشعار صعالیك در همین ابیات حاجز دیده می‌شود (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج 13، ص 209ـ216). در دیوان المعانى (تألیف در سده چهارم) سه بیت از سروده‌هاى حاجز، كه در آنها خود را ستایش كرده، آمده است (رجوع کنید به عسكرى، ج 2، ص 228).

حاجز در یكى از سفرهاى خود در بیابان گم شد و از تشنگى درگذشت. در كتاب الاغانى دو بیت از مرثیه‌اى كه خواهرش در سوك او سروده آمده است (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج 13، ص 215).

---

منابع :
(1) ابن‌حجر عسقلانى، كتاب الاصابة فى تمییز الصحابة، مصر 1328، چاپ افست بیروت (بی‌تا.)؛
(2) ابوالفرج اصفهانى؛
(3) عمروبن بحر جاحظ، البیان و التبیین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت [?1367/ 1948[؛
(4) جرجى زیدان، كتاب تاریخ آداب اللغةالعربیة، مصر 1911ـ 1914؛
(5) شوقى ضیف، تاریخ الادب‌العربى، ج :1 العصر الجاهلى، قاهره 1971؛
(6) حسن‌بن عبداللّه عسكرى، دیوان‌المعانى، قاهره 1352، چاپ افست بغداد (بی‌تا.).

/ محمود مهدوى دامغانى /