سِتُّ العرب بنت محمدبن فخرالدين بخارى صالحى، ، بانوى محدّثۀ حنبلى اهل دمشق در قرن هفتم و هشتم. وى در حدود سال 687 در خانواده‌اى اهل علم متولد شد (ابن‌قاضى شهبه، ج 3، ص 288؛ قس يوسف معتوق، ص 298). پدر و جدش از راويان حديث بودند (دربارۀ آنها رجوع کنید به ابن‌طولون، ج 2، ص 424؛ يوسف معتوق، ص 298ـ299). ست‌العرب در آغاز از جد خود و نيز از عبدالرحمان‌بن زين بهره علمى برد (سلامى، ج 2، ص 305؛ ابن‌قاضى شهبه، همانجا؛ ابن‌مفلح، ج 1، ص 434). اگر چه نام پدر او در ميان استادانش ذكر نشده، اما يوسف مَعْتوق (ص 300) برآن است كه ست‌العرب نزد پدر خود نيز شاگردى كرده است. وى احاديث بسيارى روايت كرده و كتابها و اجزاى حديثى فراوانى در اختيار داشته است ( رجوع کنید به ابن‌حجر، الدررالكامنه، ج 2، ص 127). همچنين بسيارى از محدّثان از وى حديث نقل كرده‌اند، از جمله حافظ عبدالرحيم عراقى، شمس‌الدين ابن‌جزرى، شهاب‌الدين ابن‌رجب و هيثمى (عبدالرحيم عراقى، ص 149؛ ابن‌قاضى شهبه، همانجا؛ ابن‌طولون، ج 2، ص 424؛ ابن‌حميد نجدى، ج 3، ص 1218؛ براى فهرست كاملى از شاگردان وى رجوع کنید به يوسف معتوق، ص 301ـ304). ست‌العرب در فقه پيرو احمدبن حنبل بود، چنان‌كه نام او در كتابهاى شرح‌حال حنبليان آمده است (براى نمونه رجوع کنید به ابن‌مفلح، ج 1، ص 433ـ435؛ ابن‌حميد نجدى، ج 3، ص 1217ـ1218).

ست‌العرب را با اوصافى چون شيخه، صالحه، مُسنِده و مُكثره ستوده‌اند. محدّثان براى شنيدن حديث به سوى وى سفر مي‌كردند (رجوع کنید به ولي‌الدين عراقى، الذيل‌على العبر، ج 1، ص 199؛ ابن‌طولون، همانجا). همسر وى، ابوالحسن علي‌بن محمد ارموى، نيز از مشايخ حديث و استاد عبدالرحيم عراقى بوده است (رجوع کنید به عبدالرحيم عراقى، ص 149). ست‌العرب، پس از عمرى طولانى، در سال 767 وفات يافت و در دامنه كوه قاسيون، در دمشق، به خاك سپرده شد (سلامى، ج 2، ص 304ـ305؛ ابن‌طولون، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن‌حجر عسقلانى، الدرر الكامنه فى اعيان المائه الثامنه، بيروت 1414/1993؛
(2) محمدبن على ابن‌طولون، القلائد الجوهريه فى تاريخ الصالحيه، چاپ محمداحمد دهمان، دمشق 1401/1980؛
(3) ابوبكربن احمدبن قاضي‌شبهه، تاريخ ابن‌قاضى شبهه، چاپ عدنان درويش، دمشق 1994؛
(4) محمدبن رافع سلامى، الوفيات، چاپ صالح مهدى عباسى، بيروت 1402/1982؛
(5) عبدالرحيم عراقى، كتاب الاربعين العشاريه، چاپ عبداللّه بدر، بيروت 1413؛
(6) ولي‌الدين احمدبن عبدالرحيم عراقى، الذيل على العبر فى خبر من غبر، چاپ صالح مهدى عباس، بيروت 1409/1989؛
(7) محمدبن عبداللّه نجدى مكى، السحب الوابله على ضرائح الحنابله، چاپ بكربن عبداللّه ابوزيد و عبدالرحمان‌بن سليمان عثيمين، بيروت 1416/1996؛
(8) صالح يوسف معتوق، جهود المرأه فى روايه الحديث، بيروت 1418/1997؛
(9) ابراهيم‌بن محمد ابن‌مفلح، المقصد الارشد فى ذكر اصحاب الامام احمد، چاپ عبدالرحمان‌بن سليمان عثيمين، رياض 1410/1990.

/ فهيمه كلباسى اصفهانى /

تاریخ انتشار اینترنتی: 6/9/1387