چُتْخان‌كاگنبد ، آرامگاهی‌ از دوره لودیان‌ *در ناحیه كوتلا مبارك‌پورِ شهر دهلی‌. چت‌خان‌كاگنبد، به‌ معنای‌ بقعه خان‌، نام‌ محلی این‌ آرامگاه‌ است‌ (ساهای، ص‌ 35). در منابع‌ تاریخی‌ و كتیبه‌های‌ مقبره‌، تاریخچه ساخت‌ و شخص‌ مدفون‌ در آن‌ معلوم‌ نشده‌ است(رجوع کنید به همانجا). به‌ نوشته بانس‌ (ص‌ 82)، این‌ آرامگاه‌ مدفن‌ شاهزاده‌ای‌ به‌ نام‌ مبارك‌خان‌ است‌ و در دوره سلطان‌ بهلول‌ لودی‌ *ساخته‌ شده‌ است‌. بناهای‌ بسیاری‌ از این‌گونه‌ به‌عنوان‌ آرامگاه‌ اشراف‌ و وزرا در شهر دهلی‌ احداث‌ می‌گردید كه‌ چت‌خان‌كا یكی‌ از مهم‌ترین‌ آنهاست‌ (رجوع کنید به آلفیه‌ری، ص‌ 34؛
ساهای‌، همانجا). ظاهراً بیشتر این‌ مقابر، با سنگهای‌ موجود در منطقه‌ و به‌ صورت‌ یكنواخت‌ ساخته‌ شده‌ است‌ (ساهای‌، همانجا؛
نیز رجوع کنید به مارتین، ص‌ 269).

چت‌خان‌كا بنایی‌ مربع‌، با ابعاد تقریبی‌ 5ر12 متر در سه‌ جانب‌ ورودی‌ دارد. این‌ ورودیها، با استفاده‌ از تیرهای‌ چوبی‌، به‌ شكل‌ مستطیل‌ ساخته‌ شده‌اند. سطوح‌ اطراف‌ ورودیها به‌ دو طبقه‌ تقسیم‌ و طاق‌نماهایی‌ در آنها ایجاد شده‌ است‌ (مارتین‌، همانجا). نمای‌ ورودی‌،پیش‌طاقِ باعظمتی‌ دارد (بانس‌، ص‌ 84). در چهار گوشه بخش‌ فوقانی‌ مقبره‌، كوشكهای‌ پایه‌ و گنبدداری‌ (چتری‌) ساخته‌ شده‌ كه‌ گنبد سنگی‌ بنا را، كه‌ نمای‌ خارجی‌ آن‌ گچ‌اندود است‌، احاطه‌ كرده‌اند (مارتین‌؛
بانس‌، همانجاها). این‌ مقبره‌، مانند دیگر آرامگاههای‌ مشابه‌، فاقد حصار است‌ (ساهای‌، همانجا). در جانب‌ غربی‌ بنا محراب‌ قرار دارد. بر بالای‌ دیوارها كنگره‌ها و برجكها و در سطح‌ داخلی‌ دیوارها نیز طاق‌نماهایی‌ تعبیه‌ شده‌ است‌. سطح‌ قوسها و قابهای‌ اطرافِ ساقه گنبد مملو از كتیبه‌های‌ گچبری‌ شده‌ از آیات‌ قرآن‌ است‌. سطح‌ داخل‌ خُودِ گنبد، كه‌ سكنجهایی‌ از ساقه شانزده‌ وجهی‌ آن‌ حفاظت‌ می‌كنند، با ستاره‌های‌ هشت‌پر و شمسه‌ها، گچبری‌ و نقاشی‌ شده‌ است‌(مارتین‌؛
ساهای‌، همانجاها). این‌ بنا، به‌ پیروی‌ از شیوه‌ای‌ كه‌ پس‌ از دروازه علایی‌ منسوب‌ به‌ علاءالدین‌ خلجی‌ (رجوع کنید به خلجیان‌ *) شكل‌ گرفت‌ (ساهای‌، همانجا)، فاقد منار است‌. چت‌خان‌كا، از حیث‌ شكل‌ مربع‌ و ورودیهای‌ سه‌گانه‌اش‌، شبیه‌ آرامگاههای‌ سلسله تغلقیه‌ *و دوره سیدیها (حك: 817 ـ847) است‌، اما ساختار قلعه‌ مانند بناهایی‌ نظیر مقبره فیروزشاه‌ تغلق‌، را ندارد (بانس‌، ص‌ 82). این‌ بنا با آرامگاههایی‌ كه‌ پس‌ از این‌ دوره‌ احداث‌ گردید (از جمله‌ مقبره همایون‌ در دهلی‌ و تاج‌محل‌ *در آگره‌ از دوره گوركانیان‌)، شباهتهایی‌ دارد، كه‌ از آن‌ جمله‌ است‌: نمای‌ ورودی‌ با پیش‌طاق‌ *، استفاده‌ از چتری‌ در چهار طرف‌ بنا، ساخت‌ قاعده هشت‌ ضلعی‌ و قراردادن‌ گنبد بر فراز آن‌ (همان‌، ص‌ 84).

---

منابع‌:


(1) Bianca Maria Alfieri, Islamic architecture of the Indian subcontinent, photographs by Federico Brromeo, London 2000;
(2) Fredrick W. Bunce, Islamic tombs in India, New Delhi 2004;
(3) Garry Martin, "Indian subcontinent", in Architecture of the Islamic world, ed. George Michell, London: Thames and Hudson, 1984;
(4) Surendra Sahai, Indian architecture: Islamic period, 1192-1857 , New Delhi 2004.

/ اكرم‌ ارجح‌ /

تصاویر این مدخل:
چت خان کاگنبد منبع: Architecture of the Islamic world ,ed. George Michell, London : Thames and Hudson,1984,p.269