responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 5288

 

جَهْضَمی‌ ، نصر بن‌ علی‌، محدّث‌ اهل‌ سنّت‌ در قرن‌ سوم‌. وی‌ اهل‌ بصره‌ و كنیه‌اش‌ ابوعمرو بود (خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 15، ص‌ 389). نسبت‌ جهضمی‌ به‌ محله‌ جهاضمه‌ شهر بصره‌ اشاره‌ دارد. نسبتهای‌ اَزْدی‌ و حُدّانی‌ هم‌ برای‌ او ذكر شده‌ است‌ (رجوع کنید به سمعانی‌، ج‌ 2، ص‌ 132ـ133) زیرا وی‌ از طرف‌ مادر، به‌ تیره‌ حُدّانِ قبیله‌ اَزْد منسوب‌ است‌. جدّ مادریش‌، ابوعبداللّه‌ اشعث‌بن‌ عبداللّه‌بن‌ جابر حدّانی‌، از تابعین‌ تابعین‌ (مزّی‌، ج‌ 2، ص‌ 276ـ277) و پدرش‌، ابوالحسن‌ علی‌بن‌ نصر جهضمی‌، از راویان‌ بنام‌ بصره‌ بود (ذهبی‌، ج‌ 12، ص‌ 136؛ نیز رجوع کنید به مزّی‌، ج‌ 13، ص‌ 413). مزّی‌ (ج‌ 13، ص‌ 414) او را ثقه‌ دانسته‌ است‌.

از تاریخ‌ تولد و سوانح‌ زندگی‌ جهضمی‌ اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌، اما باتوجه‌ به‌ سال‌ درگذشت‌ یكی‌ از استادانش‌، نوح‌بن‌ قیس‌، محدّث‌ بصری‌ (متوفی‌ 183 یا 184؛ رجوع کنید به ادامه‌ مقاله‌)، احتمالاً تاریخ‌ ولادت‌ وی‌ حدود سال‌ 170 بوده‌ است‌. جایگاه‌ علمی‌ و اجتماعی‌ او را با الفاظ‌ مدح‌آمیزی‌ چون‌ «من‌ نُبَلاءِ الناس‌»، «ثقه‌» و «حُجّه‌» ستوده‌اند (رجوع کنید به خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 15، ص‌ 391ـ392؛ ذهبی‌، ج‌ 12، ص‌ 133). به‌ گزارش‌ خطیب‌ بغدادی‌ (ج‌ 15، ص‌ 389)، وی‌ به‌ بغداد سفر كرده‌ و در آنجا به‌ نقل‌ حدیث‌ پرداخته‌ است‌. از جمله‌ مشایخ‌ وی‌ این‌ اشخاص‌ بوده‌اند: نوح‌بن‌ قیس‌ حُدّانی‌، سفیان‌بن‌ عُیینه‌ *(محدّث‌ و فقیه‌ كوفی‌، متوفی‌ 196)، یحیی‌بن‌ سعید قَطّان‌ (مورخ‌ و محدّث‌ بصری‌، متوفی‌ 194)، ابوداوود طَیالسی‌ *(صاحب‌ مسند، متوفی‌ 204)، عبدالملك‌بن‌ قُرَیب‌ اَصمَعی‌*(ادیب‌ و محدّث‌ بصری‌، متوفی‌ 215) و علی‌بن‌ جعفر عُرَیضی‌ (محدّث‌ مدنی‌ و فرزند امام‌ صادق‌ علیه‌السلام‌، متوفی‌ 210؛ مزّی‌، ج‌ 19، ص‌ 66 ـ 67). نام‌ جهضمی‌ در سلسله‌ روایت‌ احادیثی‌ از كتاب‌ مشهور مسائل‌ علی‌بن‌ جعفر عریضی‌ نیز در متون‌ امامیه‌ آمده‌ است‌ (رجوع کنید به ابن‌بابویه‌، ص‌ 299، 412).

از راویان‌ او ابوزُرعه‌ (محدّث‌ دمشقی‌، متوفی‌ 280)، اسماعیل‌بن‌ اسحاق‌ جهضمی‌*، عبداللّه‌بن‌ احمدبن‌ حنبل‌*، ابوالقاسم‌ عبداللّه‌بن‌ محمد بَغَوی‌*(محدّث‌ بغدادی‌، متوفی‌ 317)، ابن ‌ابی ‌الدنیا *(محدّث‌ بغدادی‌، متوفی‌ 281)، بَقِیبن‌ مَخْلَد *(فقیه‌، محدّث‌ و مفسر اندلسی‌، متوفی‌ 286) و مؤلفان‌ جوامع‌ حدیثی‌ معروف‌ اهل‌سنّت‌ بوده‌اند (مزّی‌، ج‌ 19، ص‌ 67ـ 68؛ ذهبی‌، ج‌ 12، ص‌ 133).

سیدبن‌ طاووس‌، محدّث‌ شیعی‌ (متوفی‌ 664؛ 1399، ص‌ 175، 184؛ همو،1414ـ1416، ج‌ 3، ص‌ 114)، كتابی‌ با عناوین‌ مختلف‌ چون‌ تاریخ‌ أهل‌البیت‌ من‌ آل‌الرسّول‌، تاریخ‌ اهل‌بیت‌، و كتاب‌ الموالید به‌ جهضمی‌ نسبت‌ داده‌ كه‌ در باره‌ تاریخ‌ زندگی‌ امامان‌ شیعه‌ است‌ (آقابزرگ‌ طهرانی‌، ج‌ 3، ص‌ 212، ج‌ 4، ص‌ 473ـ474). همانگونه‌ كه‌ كولبرگ‌ (ص‌ 265ـ266) اشاره‌ كرده‌ است‌، در صحت‌ نسبت‌ این‌ كتاب‌ به‌ جهضمی‌ تردید هست‌، چرا كه‌ بخشی‌ از حوادث‌ نقل‌ شده‌ در این‌ كتاب‌ متعلق‌ به‌ زمانی‌ پس‌ از درگذشت‌ جهضمی‌ است‌ و احتمالاً این‌ كتاب‌ تألیف‌ محمدبن‌ احمد، مشهور به‌ ابن‌ابی‌ثَلج‌ (متوفی‌ 322 یا 325)، است(رجوع کنید به تاریخ‌ اهل‌البیت‌ علیهم‌السلام‌، مقدمه‌ حسینی‌، ص‌ 49ـ 58).

نقل‌ شده‌ كه‌ جهضمی‌ در مجلس‌ متوكل‌ عباسی‌ (حك: 232ـ 247) حدیثی‌ را از پیامبر اكرم‌ صلی‌ اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم‌ در باره‌ ارزش‌ و اجر دوستی‌ خاندان‌ خود روایت‌ كرد. بر این‌ اساس‌، متوكل‌ به‌ گمان‌ شیعه‌ بودن‌ جهضمی‌ وی‌ را به‌ هزار ضربه‌ شلاق‌ محكوم‌ كرد، اما با وساطت‌ برخی‌ افراد و شهادت‌ ایشان‌ بر اهل‌سنّت‌ بودن‌ وی‌، گذشت‌ كرد (رجوع کنید به خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 15، ص‌390). جهضمی‌ در 250 وفات‌ یافت‌. به‌ نوشته‌ خطیب‌ بغدادی‌ (ج‌ 15، ص‌ 392) پس‌ از آنكه‌ حاكم‌ بصره‌ به‌ جهضمی‌ ابلاغ‌ كرد كه‌ مستعین‌ باللّه‌ (حك: 248ـ252) به‌ او منصب‌ قضای‌ بصره‌ را داده‌ است‌، جهضمی‌ مرگ‌ خود را از خدا درخواست‌ كرد، سپس‌ به‌ خواب‌ رفت‌ و در همان‌ حال‌ درگذشت‌. فرزند وی‌، ابوالحسن‌ علی‌بن‌ نصر، نیز همنام‌ و هم‌ كنیه‌ جدّش‌ بود و به‌ جهضمی‌ صغیر مشهور است‌ (مزّی‌، ج‌ 13، ص‌ 414). وی‌ نیز از محدّثان‌ بنام‌ بوده‌ و از كسانی‌ چون‌ طیالسی‌ و ضحاك‌بن‌ مَخْلَد روایت‌ كرده‌ است‌ (همان‌، ج‌13، ص‌414ـ415). از او محدّثانی‌ چون‌، مسلم‌، ابوداوود سجستانی‌ و ترمذی‌ حدیث‌ نقل‌ كرده‌اند (همان‌، ج‌ 13، ص‌ 415). بر وثاقت‌ وی‌ در منابع‌ رجالی‌ اهل‌ سنّت‌ تأكید شده‌ است‌ (رجوع کنید به همان‌، همانجا). جهضمی‌ صغیر در شعبان‌ 250 ــ به‌ نوشته‌ ذهبی‌ (ج‌ 12، ص‌ 139) چهار ماه‌ بعد از وفات‌ پدرش‌ ــ درگذشت‌.


منابع‌:
(1) آقابزرگ‌ طهرانی‌؛
(2) ابن‌بابویه‌، الامالی‌، قم‌ 1417؛
(3) ابن‌طاووس‌، اقبال‌ الاعمال‌، چاپ‌ جواد قیومی‌ اصفهانی‌، قم‌ 1414ـ 1416؛
(4) همو، الطرائف‌ فی‌معرفه‌ مذاهب‌الطوائف‌، قم‌1399؛
(5) تاریخ‌اهل‌البیت‌علیهم‌السلام، بروایه‌ كبارالمحدثین‌ و المورخین‌، چاپ‌ محمدرضا حسینی‌، قم‌: آل‌البیت‌، 1410؛
(6) خطیب‌ بغدادی‌؛
(7) ذهبی‌؛
(8) سمعانی‌؛
(9) یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مِزّی‌، تهذیب‌ الكمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، چاپ‌ احمدعلی‌ عبید و حسن‌ احمدآغا، بیروت‌ 1421/2000؛


(10) Etan Kohlberg, A medieval Muslim scholar at work: Ibn T.awus and his library , Leiden 1992.

/ ابوالفضل‌ والازاده‌ /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 5288
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست