responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 5057

 

خواجويي‌، ملااسماعيل‌بن‌ محمدحسين‌ مازندرانی‌ ، طبری‌الاصل‌ مشهور به‌ خواجویی‌، حكیم‌ و فقیه‌ و متكلم‌ شیعی‌ قرن‌ دوازدهم‌. شهرت‌ وی‌ به‌حسب‌ اقامت‌ طولانی‌ او در محلۀ‌ خواجوی‌ اصفهان‌ است‌ (قزوینی‌، ص‌67؛ خوانساری‌، ج‌ 1، ص‌ 114). خواجویی‌ در 1100 به‌ دنیا آمد (مدرس‌ گیلانی‌، ص‌ 45) و برای‌ كسب‌ علم‌ وارد حوزۀ‌ اصفهان‌ شد. از استادان‌ وی‌ فاضل‌ هندی‌ (متوفی‌ 1137) را نام‌ برده‌اند. همچنین‌ ممكن‌ است‌ كه‌ وی‌ از اساتیدی‌ چون‌ محمدجعفر خراسانی‌ اصفهانی‌ و ملاحمزه‌ گیلانی‌ و ملامحمدصادق‌ اردستانی‌ (متوفی‌ 1143) بهره‌ برده‌ باشد (خوانساری‌، ج‌ 1، ص‌ 119؛ آقابزرگ‌ طهرانی‌، 1403، ج‌ 3، ص‌ 309؛ آشتیانی‌، ج‌ 4، ص‌152ـ153، 237 پانوشت‌).

خواجویی‌ بعدها از محققان‌ و مدرّسان‌ علوم‌ عقلی‌ و نقلی‌ گردید و تا پایان‌ عمر به‌ تعلیم‌ این‌ علوم‌ پرداخت‌. بارها كتاب‌ الشفاء ابن‌سینا را درس‌ داد‌ و با‌ داشتن حافظۀ‌ قوی‌، بسیاری‌ از قسمتهای‌ آن‌ را از بر بود‌ (قزوینی‌، ص‌ 67ـ68؛ حسینی‌ زنوزی‌، ج‌2، ص‌ 72ـ73).

مشهورترین‌ شاگردان‌ وی‌ ملامهدی‌ نراقی‌ * (متوفی‌ 1209)، آقامحمد بیدآبادی‌ * (متوفی‌ 1198)، میرزاابوالقاسم‌ مدرس‌ خاتون‌آبادی‌ (متوفی‌ 1202) و ملامحراب‌ گیلانی‌ (متوفی‌ 1271) بوده‌اند (خوانساری‌، همانجا؛ آقابزرگ‌ طهرانی‌، 1372، ص‌ 63).

حملۀ‌ افاغنه‌ به‌ ایران‌ و محاصرۀ‌ اصفهان‌ از رویدادهای‌ مهم‌ سیاسی‌ و تاریخی‌ زندگانی‌ خواجویی‌ است‌. وی‌ در حاشیۀ‌ كتاب‌ الاربعین‌ شیخ‌بهایی‌، پاره‌ای‌ از آن‌ حوادث‌ را گزارش‌ كرده‌ است‌ (خوانساری‌، ج‌ 1، ص‌ 114ـ 115؛ مدرس‌ گیلانی‌، همانجا). در آن‌ حمله‌ او را حبس‌ كردند و اموالش‌ را به‌ غارت‌ بردند. ازاین‌رو به‌ خاتون‌آباد در نزدیكی‌ اصفهان‌ رفت‌ (گزی‌اصفهانی‌، ص‌ 38).

خواجویی‌ جامع‌ علوم‌ عقلی‌ و نقلی‌ و از احیاكنندگان‌ حوزۀ‌ فلسفی‌ اصفهان‌، پس‌ از حملۀ‌ افاغنه‌، بود (خوانساری‌، ج‌ 1، ص‌ 114). وی‌ با این‌كه‌ در عصر پس‌ از ملاصدرا زندگی‌ می‌كرد، اما متأثر از او نبود (آشتیانی‌، ج‌ 4، ص‌ 153). همچنین‌ در زهد و تقوا و اعراض‌ از دنیا و تأسی‌ به‌ سیرۀ‌ رسول‌ اكرم‌ صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم‌ و امامان‌ شیعه‌ علیهم‌السلام‌ سرآمد عصر خود و نیز مورد احترام‌ همۀ‌ اقشار و اصناف‌ جامعۀ‌ روزگار خود بود. وی‌ همچنین‌ نزد نادرشاه‌ (1100ـ1160) منزلت‌ خاصی‌ داشت‌ و نادر به‌ توصیه‌های‌ او عمل‌ می‌كرد (خوانساری‌، همانجا، ص‌ 305؛ قمی‌، ج‌ 2، ص‌200؛ مهدوی‌، ص‌ 137). محمدجعفر خواجویی‌ فرزند وی‌ و نیز نوه‌ خواجویی‌، محمداسماعیل‌ خواجویی‌ ثانی‌، بعدها از عالمان‌ و ادیبان‌ عصر خود شدند. دربارۀ‌ تاریخ‌ وفات‌ خواجویی‌، اختلاف‌نظر هست‌. شیخ‌عبدالنبی‌ قزوینی‌ (ص‌ 69) وفات‌ وی‌ را در 1177 دانسته‌، اما منابع‌ متأخر (خوانساری‌، ج‌ 1، ص‌ 119؛
مدرس‌ گیلانی‌، همانجا؛
آقابزرگ‌ طهرانی‌، 1372، ص‌ 63) آن‌ را در 1173 نوشته‌اند. مدفن‌ وی‌ در تخت‌ فولاد اصفهان‌ در نزدیكی‌ قبر فاضل‌ هندی‌ است‌.

خواجویی‌ صاحب‌ آثار متعدد و متنوعی‌ بوده‌ است‌. برخی‌ از آثار منتشر شدۀ‌ وی‌ عبارت‌اند از: الرسائل‌ الاعتقادیه‌ كه‌ مجموعه‌ای‌ است‌ شامل‌ هجده‌ رساله‌ در موضوعات‌ كلامی‌ و اعتقادی‌ كه‌ توسط‌ سیدمهدی‌ رجائی‌ در 1411 درقم‌ منتشر شده‌ است‌، ثمرۀ‌الفؤاد فی‌نبذ من‌ مسائل‌ المعاد و ابطال‌ زمان‌ موهوم‌ كه‌ در جلد چهارم‌ منتخباتی‌ از آثار حكمای‌ الهی‌ ایران‌ (ص‌ 151ـ291) به‌ كوشش‌ سیدجلال‌الدین‌ آشتیانی‌ در 1357 در مشهد چاپ‌ شده‌ است‌ و مفتاح‌ الفلاح‌ و مصباح‌ النجاح‌ فی‌ شرح‌ دعاءالصباح‌ كه‌ به‌ اهتمام‌ سیدمهدی‌ رجائی‌ در 1411 در مشهد منتشر شده‌ است‌. رسالۀ‌ فی‌الغناء ، كه‌ به‌ كوشش‌ علی‌ مختاری‌ و سیدرسول‌ كاظمی‌نسب‌، در مجموعۀ‌ میراث‌ فقهی‌ (1): غنا و موسیقی‌ (ص‌ 535ـ646) در1376در قم‌ چاپ‌ شده‌ است‌ (برای‌ فهرست‌ دیگر آثار باقیمانده‌ و شناخته‌ شده‌ او، رجوع کنید به خواجوئی‌، مقدمۀ‌ رجائی‌، ص‌ 26ـ47).


منابع‌:
(1) آقابزرگ‌ طهرانی‌، الذریعة الی‌ تصانیف‌الشیعه‌، بیروت‌، 1403، همو، طبقات‌ اعلام‌الشیعه‌، الكواكب‌ المنتشره‌ فی‌القرن‌ الثانی‌ بعدالعشرة ، قم‌، 1422، سیدجلال‌الدین‌ آشتیانی‌، منتخباتی‌ از آثار حكمای‌ الهی‌ ایران‌ ، مشهد، 1357؛
(2) محمدحسن‌ حسینی‌ زنوزی‌، ریاض‌الجنة ، چاپ‌ علی‌ رفیعی‌، قم‌؛
(3) 1378؛
(4) محمدباقربن‌ زین‌العابدین‌ خواسازی‌، روضات‌الجنات‌ فی‌ احوال‌العلماء و السادات‌ ، چاپ‌ اسداللّه‌ اسماعیلیان‌، قم‌، 1390/1392؛
(5) ملامحمد اسماعیل‌ خواجوئی‌، الرسائل‌الاعتقادیه‌ (1)، چاپ‌ سیدمهدی‌ رجائی‌، قم‌، 1411؛
(6) عبدالنبی‌ قزوینی‌، تمیم‌ امل‌الا´مل‌ ، چاپ‌ سیداحمد حسینی‌، قم‌، 1407؛
(7) شیخ‌ عباس‌ قمی‌، الكنی‌ و الالقاب‌ ، تهران‌، 1368؛
(8) عبدالكریم‌ كزی‌ اصفهانی‌، تذكرةۀ‌القبور ، چاپ‌ ناصر باقری‌ بیدهندی‌، قم‌، 1371؛
(9) مرتضی‌ مدرس‌ گیلانی‌، منتخب‌ معجم‌الحكماء ، چاپ‌ منوچهر صدوقی‌ها، تهران‌، 1381؛
(10) سیدمصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذكرة‌القبور یا دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان‌ ، اصفهان‌، 1348؛




/ شمسی‌ سیاح‌ /

تاریخ انتشار اینترنتی: 22/12/1386

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 5057
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست