- مدرسة الفقاهة
- مکتبة مدرسة الفقاهة
- قسم التصویري
- قسم الکتب لأهل السنة
- قسم التصویري (لأهل السنة)
- ويکي فقه
- ويکي السؤال
- مدرسة الفقاهة
- مکتبة مدرسة الفقاهة
- قسم التصویري
- قسم الکتب لأهل السنة
- قسم التصویري (لأهل السنة)
- ويکي فقه
- ويکي السؤال
|
||||
| اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی الجزء : 1 صفحة : 5031 | ||||
|
تصوف (5) ، منابع: (1) مرل كالوین ریكلفس، تاریخ جدید اندونزی ، ترجمه عبدالعظیم هاشمی‌نیك، تهران 1370 ش؛ (2) محمدرضا مظفری، اندونزی ، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374 ش؛ (3) دلیارنوئر، نهضتهای نوین اسلامی در اندونزی ، ترجمه ایرج رزاقی و محمدمهدی حیدرپور، مشهد 1370 ش؛ (4) Azyumardi Azra, "Education, law, mysticism: constructing social realities", in Islamic civilization in the Malay world , ed. Mohd. Taib Osman, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1997; (5) idem, "Opposition to Sufism in the East Indies in the seventeenth and eighteenth centuries", in Islamic mysticism contested: thirteen centuries of controversies and polemics , ed. Frederick de Jong and Bernd Radtke, Leiden: Brill, 1999; (6) Julian Baldick, Mystical Islam and introduction of Sufism , London 2000; Martin van Bruinessen, "Controversies and polemics involving the Sufi orders in twentieth-century Indonesia", (7) in Islamic mysticism contested , ibid; (8) Sven Cederroth, "Indonesia and Malaysia", in Islam outside the Arab world , ed. David Westerlund and Ingvar Svanberg, Richmond: Curzon, 1999; (9) EI 2, s.v. "Indonesia. IV: History. a: Islamic period" (by S.M.N. A l-Attas); (10) Ismail Hamid, "Kitab Jawi : intellectualizing literary tradition" , in Islamic civilization in the Malay world , ibid; (11) Alexander Knysh, Islmic mysticism: a short history , Leiden 2000; (12) Ira M. Lapidus, A history of Islamic societies , Cambridge 1991; (13) The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. "Malay and Indonesian literature" (by Hendrik M.J. Maier). / محمودرضا اسفندیار / 7) تصوف در چین. تاریخ تصوف در چین تا حدودی مبهم و پژوهشهای در باره آن عمدتاً جدید است. تصوف اسلامی از سده دهم/ شانزدهم از طریق آسیای مركزی و خاورمیانه به چین راه‌یافت و تركستان شرقی در غرب چین (امروزه ایالت سین‌كیانگ/ شین‌جیانگ؛ در منابع اسلامی: كاشغر و ختن) نخستین و مهمترین مركز تصوف در چین بود (فنگ جین یوان ، ص 91، 94؛ قس بن‌آدام، ص 199 كه تاریخ ورود تصوف را به این نواحی اواخر سده نهم/ پانزدهم آورده‌است). بر طبق روایات محلی، در 940 یكی از خواجگانِ [ ده‌بیدی ] از سمرقند به كاشغر رفت تا در مذاكرات خان كاشغر با ازبكها شركت جوید (گروسه، ص 819). وی خواجه احمد كاسانی * (متوفی 949) معروف به مخدوم اعظم، اولین شیخ ده‌بیدی ( رجوع كنید به بخش 4: تصوف در آسیای مركزی و قفقاز؛ دهبیدیه * )، بود كه بنیانگذار سلسله خواجگان یا خوجه‌های تركستان و نیای روحانی صوفیان چین محسوب می‌شود (طوغان، ص 37، پانویس 125؛ ایرانیكا، ذیل"Chinese Turkestan.v"). مخدوم اعظم مدتی در كاشغر اقامت كرد و از هر یك از دو همسرش ــ كه یكی سمرقندی و دیگری كاشغری بود ــ صاحب پسری به نامهای خواجه اسحاق‌ولی و محمدامین شد. خواجه‌اسحاقِ ولی‌مؤسس شاخه اسحاقیه یا قره‌داغلیك (سلسله سیاهكوهی) و خواجه هدایت‌اللّه معروف به آفاق/ آپاق و نیز مشهور به «ایشانْ كلان» (حك: 1089ـ1106) نوه محمدامین، بنیانگذار شاخه آفاقیه یا آق‌داغلیك (سلسله سفیدكوهی) گردید (طوغان، ص 33؛ فنگ جین یوان، ص 95؛ گروسه، همانجا). دو تن از تربیت‌یافتگان مكتب مخدوم اعظم، به نامهای ما زونگ شنگ (1049ـ 1131/ 1639ـ1719) و ما تسوجن (1043ـ1134/1633ـ1722)،بترتیب‌سلسله‌های‌بی‌جیاچانگ و مفتی را بنیان نهادند (فنگ جین یوان، ص 90). یكی دیگر از پیروان او، ما لای‌چی (1092ـ1180/ 1681ـ 1766) كه مخدوم اعظم به او لقب ابوالفتوح داده بود، فرقه هوا سی را بنیان نهاد (همانجا). قره‌داغلیكها، یارغند و یه‌چنگ و آق‌داغلیكها، كاشغر و آرتوش را مركز فعالیت خود قرار دادند (فنگ جین یوان، ص 95). گروه نخست به نیروی قره قرقیزهای ناحیه تین‌شان جنوبی و گروه دوم به هواداران قرقیز و قزاق در ناحیه ایلی متكی بودند (گروسه، همانجا). تفاوت عمده این دو سلسله در اجرای ذكر خفی و جلی بود. این تفاوت، بر خلاف سلسله‌های خاورمیانه و ماوراءالنهر كه هر دو شكل ذكر در كنار یكدیگر وجود داشت، در تركستان چین منشأ منازعه و كشمكش گردید (طوغان، ص 39) تا آنجا كه هواداران یك گروه، دیگری را دیوانه خواندند (همان، ص 33) و تمام مناسبات اقتصادی و سیاسی و خانوادگی آنان قطع شد و مناقشات خونینی درگرفت (فنگ جین یوان، همانجا) تا اینكه در حدود 1089 هدایت‌اللّه آفاق به قدرت سیاسی و حكومت كاشغر رسید و از شدت این دشمنیها تا حدودی كاسته شد (طوغان، ص 20، 33). در دوره رهبری سیاسی آفاق انشعاباتی در سلسله رخ داد و سلسله‌های دیگری، از جمله قادریه و سهروردیه، از سمرقند به كاشغر و ختن وارد شد (فنگ جین یوان، ص 89، 96). بخصوص با رونق تجارت و افزونی رفت‌وآمد بازرگانان و آزادی سفر مسلمانان به مكه و آشنایی آنان با اندیشه‌های صوفیانه در خاورمیانه، اشاعه تصوف در چین شتاب بیشتری یافت (همان، ص 96ـ97). در 1089 آخرین خان كاشغر، اسماعیل، كه از گسترش نفوذ خواجگان آفاقی بیمناك شده بود، آفاق را از كاشغر راند، ولی او به كمك مغولهای قَلموق * (كلموك) ساكن زونگار/ جونكار به كاشغر بازگشت و پس از شكست دادن اسماعیل و تصرف یاركند، پایتخت كاشغر، قدرت را در سین‌كیانگ جنوبی به دست گرفت (گروسه، همانجا؛ فنگ جین یوان، ص 95). در دوره حكومت او، جمعیت نامتجانس آلتی‌شهر، با تكیه بر اسلام و بویژه تعالیم سلسله نقشبندی هویتی مشترك یافت ( ایرانیكا ، همانجا). سیاستهای او موجب گسترش بسیار تصوف در چین شد و هریك از فِرَق تصوف در كاشغر و یاركند و تورفان و دیگر مناطق به احداث «گنبد» (تشكیلات اداره طریقت) پرداختند (فنگ جین یوان، همانجا). وی با وجود تحمیل مالیاتهای سنگین بر اهالی زونگار، پیروان دو سلسله آفاقیه و اسحاقیه را از مالیات معاف كرد (طوغان، ص 33). حكومت یكپارچه خواجگان بر كاشغر با مرگ دانیال، حاكم یاركند، در 1149 میان چهار پسر وی تقسیم شد (گروسه، ص 881). یوسف، فرزند دانیال، تصمیم داشت با استفاده از جنگهای داخلی بین مدعیان حكومت، تمام كاشغر را تصاحب كند (همانجا)، اما نتوانست و كاشغر به خانات كوچك تجزیه شد؛ با این حال این منطقه همچنان در تسلط خواجگان باقی ماند و آنان كوشیدند با حمایت قلموقها از حكومت چین جدا شوند و استقلال خود را به دست آورند ( رجوع كنید به همان، ص 882). در 1168 لشكریان سلسله منچویا چینگ (حك: 1054ـ 1330/ 1644ـ1912) به زونگار حمله كردند و كوشیدند حمایت دو برادر از خاندان آفاقیه (قلیچ برهان‌الدین معروف به خواجه بزرگ، حاكم كاشغر، و خواجه جهان معروف به خواجه كوچك، حاكم یاركند) را به دست آورند، اما آن دو در برابر آنان مقاومت كردند و حكومت مستقل كوتاه مدتی به وجود آوردند. سرانجام چینیها، كاشغر را در 1173 تسخیر كردند و حكومت خواجگان به پایان رسید ( ایرانیكا ، همانجا). آن دو برادر نیز به بدخشان گریختند، اما امیر آن سامان آنان را كشت (گروسه، همانجا). خواجگان تركستان شرقی عموماً جداگانه و مستقل از شیوخ ده‌بیدی در سمرقند و سپس شمال‌شرقی افغانستان عمل می‌كردند و با وجود نیای مشترك، خانقاهها و مزاراتی خاص خود داشتند؛ با اینهمه، آنان با شیوخ ده‌بیدی فیض‌آباد افغانستان مناسباتی برقرار كردند، چنانكه جنازه دانیال و خواجه مخدوم‌زاده را به ده‌بید فرستادند و در آنجا به خاك سپردند ( ایرانیكا ، ذیل "Dahbidiya"). در سده‌های بعد اختلاف سلسله اسحاقیه و آفاقیه در مورد ذكر از میان رفت، اما میان سلسله سنّتی (قدیمی) صوفیانه و طریقت جدیدی كه به تازگی سر بر آورده بود، مناقشاتی پدید آمد (طوغان، همانجا). رهبر سلسله جدید در قرن دوازدهم، عالمی اهل كانسو به نام ما مینگ ـ هسین / مامین‌شین (رجوع كنید به فنگ جین یوان، ص100) بود كه در سرزمینهای عربی و آسیای مركزی تحصیلات دینی خود را تمام كرده بود (ایزرائیلی، ص 230،330). او بشدت طرفدار ساده زیستی بود و می‌خواست آداب دینی را نیز ساده كند. وی با خود قرآن كوچكی، منتخب از سوره‌های قرآن، به كانسو برد و در سلسله نقشبندیه نیز نوآوریهایی كرد. اندیشه‌های او الهام‌بخش بسیاری از حركتهای جهادی در قرن دوازدهم و سیزدهم در نواحی غربی چین بود (فنگ جین یوان، همانجا؛ طوغان، ص 34ـ 35). اندك‌اندك در بافت فرهنگی سین‌كیانگ در سده دوازدهم، اصطلاح سلسله قدیمی برای نقشبندیانی به كار می‌رفت كه ذكر خفی می‌گفتند و چینیها آنان را «خُفیه» می‌نامیدند كه به گفته فلچر بتدریج عنوانی برای تمام نقشبندیان آسیای مركزی شد (طوغان، ص 34). در مقابل خفیه، جَهریه قرار دارند كه هواداران ذكر جلی‌اند. آنان به رهبری یعقوب‌بیگ، در 1281ـ1294/ 1864ـ1877 علیه حكومت چینیان شورشی كردند كه تا مدتی حكومت چینیان را در سین‌كیانگ به مخاطره افكند (بن‌آدام، ص 199). علاوه بر تمایل بیشتر به ذكر خفی، افطار پس از نماز و زیارت شیوخ از دیگر آداب سنّتی سلسله بود كه ما مینگ ـ هسین با آن مخالفت می‌كرد، اما در این مورد نیز همانند اختلافات آفاقیه و اسحاقیه در روزگار گذشته، ظاهراً انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی زمینه‌ساز اختلافات آیینی بوده است؛ برای نمونه، ما مینگ ـ هسین بر این باور بود كه باب شیخوخیت و رهبری طریقت باید به روی همه گشوده شود (طوغان، ص 35). آموزه‌های جدید، مقام موروثی شیوخ خواجگان و امتیازات اقتصادی آنان را به خطر می‌افكند. مناقشه میان پیروان آموزه‌های جدید و قدیم متصوفه در چین یكی از علل ناآرامیهای مسلمانانِ چین در اواخر سده سیزدهم/ نوزدهم به شمار می‌آید (همانجا). اطلاعات در باره فرقه جدید و قدیم اندك و بسیار مبهم است، چنانكه حتی در اینكه این شاخه‌ها انشعاباتی از نقشبندیه باشند، تردید كرده‌اند، مثلاً ایزرائیلی (ص 231ـ252) با وجود پذیرفتن احتمال نقشبندی بودن ما مینگ ـ هسین، شاخه جدید را منشعب از سلسله نقشبندیه ندانسته است. شاخه ایشانی ( رجوع كنید به بخش 4: تصوف در آسیای مركزی و قفقاز؛ نیز رجوع كنید به فنگ جین یوان، ص 91، پانویس 5) نیز در چین از نفوذ و اعتبار برخوردار است و تقریباً تمام شیوخ آن در ابتدای امر از آسیای مركزی به چین رفتند و به تبلیغ افكار احمد سرهندی * پرداختند (همان، ص 101). سلسله كبرویه نیز در استانهای سین‌كیانگ، هدنان، چینگ‌های و كانسو پیروانی دارد. بنیانگذار آن صوفی‌ای ایرانی به نام محیی‌الدین بود كه نام چینی‌جانك را برگزید و بدین‌سبب سلسله وی به سلسله خاندان جانك نیز شهرت دارد (همان، ص 91). كبرویه یكی از چهار سلسله بزرگ صوفیانه در چین است (امیدوارنیا، 1380 ش، ص 40) و بیشترین پیروان آن در این سرزمین از قوم «دونگ شیان»اند (برای اطلاع بیشتر در باره این قوم رجوع كنید به همان، ص 42ـ44). ذكر جلی، توارث در رهبری طریقت و فعالیت در جنبشهای سیاسی و امور اجتماعی از ویژگیهای كبرویه چین است (همان، ص 45ـ46). مهمترین زیارتگاهها و اماكن مقدس كبرویه در شمال‌غربی چین قرار دارد (برای اطلاع بیشتر رجوع كنید به همان، ص 48ـ51). سلسله قادریه را شخصی به نام خواجه‌عبداللّه از آسیای مركزی به چین برد. دو تن از مریدان وی، چی جینگ‌یی با كُنیه طریقتی هلال‌الدین ( رجوع كنید به همان، ص 44) و ما دائوزو ، اندیشه‌های قادری را اشاعه دادند، اما بعدها میان هواداران ما دائوزو تفرقه افتاد و به دو گروه جیوسای پینگ و خوزی‌خو تقسیم شدند (فنگ جین یوان، ص 89). بیشتر قادریان خانقاهی خاص خود ندارند و در مورد مكان عبادت، نسبت به مقابر صوفیان (برای نمونه رجوع كنید به امیدوارنیا، 1380 ش، ص 47) بیش از مساجد تأكید می‌كنند (بن‌آدام، همانجا). گروه دیگری از آنان كه «دان جیا رن» نامیده می‌شوند برای اجرای آیینهای خود در خانقاه حضور می‌یابند (امیدوارنیا، 1380 ش، ص 46، پانویس3). انتخابی بودن رهبر سلسله و تأكید بر ذكر خفی از دیگر ویژگیهای قادریان چین است (همان، ص 46). در سده چهاردهم/ بیستم و در خلال انقلاب فرهنگی و در دوره پس از مائو و حكومت «گروه چهار نفره» كه نهادهای رسمی اسلامی در چین هدف حمله‌ای سخت قرار گرفت، تصوف رشد كرد، اما از 1357 ش/ 1978 به بعد كه این نهادها بتدریج از حمایت مقامات رسمی برخوردار گردید، از نفوذ سلسله‌های صوفیانه كاسته شد (بنیگسن و ویمبوش، ص 153ـ 154). هم‌اكنون در مینگ سیا و كانسو و كین قایی میان صوفیان سنّتی و «اخوان»ها یا «قرآنی»ها (طریقتی كه فقط به قرآن استناد می‌كند و بشدت تحت‌تأثیر وهابیت است) اختلافاتی پدید آمده است (هیبر، ص 114؛ فنگ جین یوان، ص 88، 101ـ102). خانقاهها یا نهادهای صوفیانه در چین، ماهیتی چندگانه (مذهبی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی) دارند و منهوان نامیده می‌شوند. این نهادها به همت اخلافِ شیوخِ نخستین صوفی تشكیل شده‌اند و مزارات این شیوخ مركز فعالیتهای مذهبی است (بن‌آدام، ص 199). معروفترین پژوهشگر تاریخ تصوف در چین، فلچر است و پس از او شاگردانش ایزنبك طوغان و جاناتان لیپمن در این حوزه معروف‌اند. ساگوچی تزو از منظر تاریخی و درو گلادنی از نظر مردم شناسی در این باره مطالعه كرده‌اند. از میان چینیان ماتونگ ، استاد مؤسسه قوم‌شناسی كانسو، در اوایل دهه 1360 ش/1980 در باره تصوف در چین پژوهشهایی كرد، از جمله آثار او در این حوزه دو كتاب به زبان چینی است: < گروههای اسلامی و تشكیلات صوفیه در چین> (انتشارات خلق استان نینگ شیا ، چاپ دوم، 1995) و< ویژگیهای اصلی اسلام در شمال‌غربی چین> (انتشارات دانشگاه لنجو ، 1990؛ امیدوارنیا، 1377 ش، ص 86، 98). از دیگر تألیفات چینیان كتاب < منتخبی از مدارك مطالعاتی در باره تاریخ اسلام در چین (1911ـ1949) > نوشته لی شین هوا و فنگ جین‌یوان است كه شامل مقالاتی در باره سلسله‌های صوفیانه در چین است (فنگ جین یوان، ص 83). منابع: (14) محمدجواد امیدوارنیا، «طریقت كبرویه در چین»، در مجموع مقالات همایش علمی ـ بین‌المللی بزرگداشت شیخ نجم‌الدین كبری ، تدوین و ویرایش محمد تقوی، عشق‌آباد: رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تركمنستان، 1380 ش؛ (15) همو، «مطالعات اسلامی در چین طی دو دهه اخیر»، فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ، ش 24 (زمستان 1377)؛ (16) رافائل ایزرائیلی، مسلمانان چین: رویارویی دو فرهنگ ، ترجمه حسن تقی‌زاده طوسی، مشهد 1368 ش؛ (17) آلكساندر بنیگسن و اندرز ویمبوش، صوفیان و كمیسرها: تصوف در اتحاد شوروی ، ترجمه افسانه منفرد، تهران 1378 ش؛ (18) فنگ جین یوان، فرهنگ اسلامی و ایرانی در چین ، ترجمه محمد جواد امیدوارنیا، تهران [بی‌تا.]؛ (19) رنه‌گروسه، امپراطوری صحرانوردان ، ترجمه عبدالحسین میكده، تهران 1365 ش؛ (20) زاسكیاهیبر، «سیاست چین در آسیای مركزی»، ترجمه اردلان مختاری، فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ، ش 24 (زمستان1377)؛ (21) Justin Ben-Adam, "China" , in Islam outside the Arabworld , ed. by David Weslerlund and Ingvar Svanberg, Richmond 1999; (22) Encyclopaedia Iranica , s.v. "Chinese Turkestan. V: Under the Khojas" (by Isenbike Togan), "Dahbidiya" (by Hamid Algar) ; (23) Isenbike Togan, "The Khafi , Jahri controversy in Central Asia revisited", in Naqshbandis in western and Central Asia: change and continuity , ed. Elisabeth Ozdalga, Istanbul 1999. / افسانه منفرد / |
||||
| اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی الجزء : 1 صفحة : 5031 | ||||
|
www.eShia.ir