جمال‌آماسی‌ ، خطاط ‌دوره‌ سلطان‌ محمد فاتح‌(حك : 855 - 886). محمد جمال ‌الدین ‌فرزند جلال ‌آماسی ‌و از دایی‌ زاده‌های ‌شیخ‌ حمداللّه‌آماسی‌* (متوفی‌)، خطاط‌ معروف ‌آن‌ روزگار، بود [رادو، ص‌ 47( . در باره ‌زندگی ‌وی‌اطلاع‌ چندانی ‌در دست‌ نیست‌. تذكره‌ها عمر وی ‌را هشتاد سال ‌ذكر كرده‌اند، به‌ این‌ ترتیب ‌تاریخ ‌تولدش‌احتمالاً بین‌835 تا 840 بوده‌است‌. اقلام‌ستّه‌را نزد پدر آموخت‌و از او اجازه‌ گرفت‌. در نوشتن ‌خط ‌نسخ‌ نیز از شیخ ‌حمداللّه‌ پیروی‌كرد و خود صاحب‌سبك‌شد. جمال‌آماسی‌را یكی‌از هفت‌استاد ممتاز خط ‌در آناطولی‌ بر شمرده‌اند كه‌ در نگارش‌ خطوط ‌ثلث‌، نسخ‌ و رقعی ‌مهارت ‌بسیار داشت‌. «دعای‌اُسْبوعیه‌»ای‌كه‌ به‌ قلم ‌او نوشته ‌شده‌ )رجوع کنید به همانجا ( و در مجموعه ‌خط ‌متعلق ‌به‌ نهاد قَرَنی‌ در استانبول ‌نگهداری ‌می‌شود، نشانه ‌استادی‌وی ‌در خط‌ محقق ‌و رقعی ‌است‌. ظاهراً وی‌ سوره‌ فاتحه ‌را با خط ‌مثـنّی‌ )یا توأمان‌( جلی‌، بر دیواره‌ داخلی ‌گنبد مسجد جامع ‌بایزید در آماسیه‌ نوشته‌ بود، كه‌ بعدها به‌ علت ‌تعمیرات‌ از بین‌رفت‌. )خط‌ مثـنّی‌از گونه‌های ‌خطوط‌ مُشَكَّل ‌است ‌كه ‌در آنها خوشنویس‌ حروف ‌و عبارات‌ را به ‌شكل ‌اشیا یا اشكال‌هندسی ‌تركیب‌ می‌كند ( رجوع کنید به نقاشیخط‌* ) و این ‌خبر حاكی‌از تبحر جمال‌آماسی ‌در این‌هنر است‌(. مصحفی‌ نیز از وی ‌باقی ‌مانده ‌كه‌ آن‌ را در اواخر عمر خود در 913 نوشته‌است‌ )همانجا( و در موزه‌ آثار تركی‌ و اسلامی‌استانبول‌ (ش‌97) نگهداری ‌می‌شود. جمال ‌آماسی‌ همراه‌ خطاطانی ‌چون‌ شیخ ‌حمداللّه‌ محیی‌الدین‌ وعبداللّه ‌آماسی‌ )رجوع کنید به همان‌، ص‌48( ، از پیشگامان ‌خطاطی‌عثمانی ‌بود كه‌ هر سه ‌به‌ شیوه‌ یاقوتِ مستعصمی‌* خط‌ می‌نوشتند )رجوع کنید به حبیب‌اصفهانی‌، ص‌39 ].

---

منابع‌:
(1) [ حبیب ‌اصفهانی‌، تذكره ‌خطّ و خطّاطان‌، ترجمه‌ رحیم‌ چاوش ‌اكبری‌، تهران‌1369 ش(؛
(2) حسین‌ حسام‌الدین‌، آماسیه‌ تاریخی‌،استانبول‌1327ـ1330، ج‌1، ص‌219؛
(3) مصطفی‌حلمی‌، میزان‌الخط‌، كتابخانه ‌ملت‌، )مجموعه( علی‌امیری‌، ) بخش‌] تاریخ‌، ش‌812 ، ص‌144ـ145؛
(4) سلیمان‌ سعدالدین‌ مستقیم‌ زاده‌، تحفه‌خطاطین‌، استانبول‌1928، ص‌397؛


(5) Ekrem Hakki Ayverdi, Fatih deuri hattatlari ve hat sanati, Istanbul 1953, 22;
(6) Ibrahim Nefeszade, Gulzari Savab , ed. Kilisli Muallim Rifat, Istanbul 1939, 54;
(7) Sevket Rado, Turk hattatlari, Istanbul, [n.d.];
(8) Mehmed Necib Suyolcuzade, Devhatu'l-kuttab , ed. Kilisli Muallim Rifat, Istanbul 1942, 30;
(9) Ismai Hakki Uzuncarsili, Osmanli tarihi , Ankara 1947-1959, vol.2, 614.

/ محیی‌الدین‌سرین‌، با اندكی‌تلخیص‌از د.ا.د.ترك‌ /