جعفر حَذّاء ، از مشایخ‌ صوفیه شیراز در قرن‌ سوم‌ و چهارم‌، تاریخ‌ ولادت‌ او معلوم‌ نیست‌ و از زندگی‌اش‌ اطلاعات‌ كمی‌ در دست‌ است‌. نامش‌ جعفربن‌ عبداللّه‌ بوده‌ و با كنیه ابومحمد از او یاد كرده‌اند ( رجوع کنید به جنید شیرازی‌، ص‌ 225؛ جامی‌، ص‌ 243؛ ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، ص‌ 9) و او را استاد اولیا و شیخ‌المشایخ‌ خوانده‌اند ( رجوع کنید به زركوب‌ شیرازی‌، ص‌ 128؛ ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، ص‌ 17). حذّاء در دوره عمادالدوله‌ دیلمی‌ (متوفی‌ 338)، از حاكمان‌ فارس‌، می‌زیسته‌ و عمادالدوله‌ به‌ او ارادت‌ بسیار داشته‌ است‌ (زركوب‌ شیرازی‌، ص‌ 96، 128). حذّاء مصاحب‌ جنیدِ بغدادی‌ * و صوفیانی‌ چون‌ ابوبكر شبلی‌ * و بُنداربن‌ حسین‌ شیرازی‌ * بوده‌ است‌ (روزبهان‌ بقلی‌، ص‌ 41ـ42؛ جامی‌، ص‌ 231، 243). چون‌ جعفر به‌ نعلین‌دوزی‌ اشتغال‌ داشته‌، او را حذّاء نامیده‌اند (جنید شیرازی‌، ص‌ 225 و پانویس‌ 2؛ روزبهان‌ بقلی‌، همانجا).

جعفرحذّاء در طریقت‌ از شاگردان‌ محمدبن‌ خلیل‌ شیرازی‌ و ابوعمرو اصطخری‌ بوده‌ (قشیری‌، ص‌ 504؛ جنید شیرازی‌، ص‌ 239) و از ابوعمرو اصطخری‌ خرقه‌ گرفته‌ است‌ (زركوب‌ شیرازی‌، همانجا؛ معصوم‌علیشاه‌، ج‌ 2، ص‌ 309). سلسله طریقتی‌ وی‌، با چند واسطه‌ از طریق‌ اُوَیسِ قَرَنی‌ * ، به‌ علی‌بن‌ ابی‌طالب‌ علیه‌السلام‌ و پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌ متصل‌ می‌شود ( رجوع کنید به زركوب‌ شیرازی‌، ص‌ 130؛ ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، ص‌ 17؛ واعظی‌، ص‌ 297ـ 298) در یكی‌ از كرسی‌نامه‌ها نیز نسب‌ خرقه روزبهان‌ بقلی‌ * با چند واسطه‌ به‌ وی‌ می‌رسد ( رجوع کنید به با ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، ص‌ 16ـ17، 185). همچنین‌ معصوم‌ علیشاه‌ (ج‌ 2، ص‌ 308ـ309) در سلسله خرقه شهاب‌الدین‌ ابوحفص‌ عمر سهروردی‌ * از جعفرحذّاء نام‌ برده‌ است‌.

جعفرحذّاء استاد طریقتی‌ ابن‌خفیف‌ شیرازی‌ بوده‌ (روزبهان‌ بقلی‌، ص‌ 41؛ زركوب‌ شیرازی‌، همانجا؛ نیز رجوع کنید به ابن‌خفیف‌ * ، ابوعبداللّه‌) و به‌ وی‌ خرقه‌ پوشانیده‌ است‌ (معصوم‌ علیشاه‌، ج‌ 2، ص‌ 309). مشایخ‌ صوفیه‌ در باره فضل‌ و مناقب‌ جعفرحذّاء سخنان‌ درخور توجهی‌ گفته‌اند (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به دیلمی‌، ص‌ 141ـ143؛ روزبهان‌ ثانی‌، ص‌ 101). آنگونه‌ كه‌ از سخنان‌ شبلی‌ بر می‌آید، سبب‌ اصلی‌ آمدن‌ وی‌ به‌ شیراز، وجود جعفرحذّاء بوده‌ است‌ ( رجوع کنید به زركوب‌ شیرازی‌، ص‌ 128). بندار شیرازی‌ در باره وی‌ گفته‌ كه‌ مردی‌ تمامْ حال‌تر از جعفر حذّاء ندیده‌ است‌؛ نیز همو جعفرحذّاء را برتر از شبلی‌ دانسته‌ است‌ ( رجوع کنید به زركوب‌ شیرازی‌، همانجا؛ جنیدشیرازی‌، ص‌ 225ـ226؛ جامی‌، ص‌ 243).

ابن‌خفیف‌ شیرازی‌ ( رجوع کنید به ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، ص‌ 9، 100ـ101؛ نیز جنید شیرازی‌ ص‌ 226) شطحیاتی‌ از جعفر حذّاء نقل‌ كرده‌ است‌. روزبهان‌ بقلی‌ شیرازی‌ (همانجا) به‌ صاحب‌ كرامت‌ بودن‌ جعفرحذّاء اذعان‌ كرده‌ و او را در معرفت‌ و بیان‌ رمزگونه معارف‌ عرفانی‌ و انواع‌ كشف‌، ستوده‌ است‌.

جعفرحذّاء در 341 (جنید شیرازی‌، ص‌ 226؛ جامی‌، ص‌ 243؛ معصوم‌ علیشاه‌، ج‌ 2، ص‌ 422) و به‌ قولی‌ در 360 (ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ثانی‌، ص‌ 9) وفات‌ كرد. مقبره منسوب‌ به‌ وی‌ در شیراز است‌ (جنید شیرازی‌، همانجا). هنگامی‌ كه‌ جعفرحذّاء در احتضار بود شخصی‌ كه‌ لباس‌ صوفیان‌ بر تن‌ داشت‌ به‌ بالین‌ وی‌ آمد و اظهار زهد كرد، در این‌ هنگام‌ جعفرحذّاء به‌ وی‌ نظر كرد و گفت‌: «باطن‌ این‌ طایفه‌ خراب‌ شد و ایشان‌ ظاهر خود را آراستند» (جنید شیرازی‌؛ جامی‌، همانجاها).

---

منابع‌:
(1) ابراهیم‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، تحفة العرفان‌ فی‌ ذكر سید الاقطاب‌ روزبهان‌، در روزبهان ‌نامه، به‌ كوشش‌ محمدتقی‌ دانش‌پژوه‌، تهران‌: انجمن‌ آثار ملی‌، 1347 ش‌؛
(2) عبدالرحمان‌بن‌ احمد جامی‌، نفحات‌الانس، چاپ‌ محمود عابدی‌، تهران‌ 1370 ش‌؛
(3) جنیدبن‌ محمود جنید شیرازی‌، شدّ الازار فی‌ حطّ الاوزارعن‌ زوّار المزار، چاپ‌ محمد قزوینی‌ و عباس‌ اقبال‌، تهران‌ 1366 ش‌؛
(4) علی‌بن‌ محمد دیلمی‌، سیرت‌الشیخ‌ الكبیر ابوعبداللّه‌ ابن‌الخفیف‌ الشیرازی، ترجمه ركن ‌الدین‌ یحیی‌بن‌ جنید شیرازی‌، تصحیح‌ آنه‌ ماری‌ شیمل‌، به‌ كوشش‌ توفیق‌ ه . سبحانی‌، تهران‌ 1363 ش‌؛
(5) روزبهان‌بن‌ ابی‌نصر روزبهان‌ بقلی‌، شرح‌ شطحیات‌ ، چاپ‌ هانری‌ كوربن‌، تهران‌ 1360 ش‌؛
(6) احمدبن‌ ابی‌الخیر زركوب‌ شیرازی‌، شیرازنامه‌، اسماعیل‌ واعظ‌ جوادی‌، تهران‌ 1350 ش‌، عبداللطیف‌بن‌ روزبهان‌ ثانی‌، روح‌الجنان‌ فی‌ سیرة الشیخ‌ روزبهان، در روزبهان ‌نامه‌، همان‌؛
(7) عبدالكریم‌بن‌ هوازن‌ قشیری‌، الرسالة القشیریة، چاپ‌ عبدالحلیم‌ محمود و محمودبن‌ شریف‌، قاهره‌ [ بی‌تا. (، چاپ‌ افست‌ قم‌ 1374 ش‌؛
(8) محمدمعصوم‌بن‌ زین‌العابدین‌ معصوم‌ علیشاه‌، طرائق‌ الحقائق‌، چاپ‌ محمدجعفر محجوب‌، تهران‌ ) ? 1318 ]؛
(9) عبدالعزیزبن‌ شیرملك‌ واعظی‌، رساله‌ در سیر حضرت‌ شاه‌ نعمة اللّه‌ ولی‌، در مجموعه‌ در ترجمه احوال‌ شاه‌ نعمت‌اللّه‌ ولی‌ كرمانی‌ ، چاپ‌ ژان‌ اوبن‌، تهران‌: انجمن‌ ایرانشناسی‌ فرانسه‌ در تهران‌، 1361 ش‌.

/ حسن‌ سیدعرب‌ /