responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4692

 

جَعده‌بنت‌ أشعث‌ ، همسر امام‌حسن‌مجتبی‌علیه‌السلام‌ كه‌ ایشان‌ را مسموم‌ كرد و به‌ شهادت‌ رساند. بنا بر نقل‌ ابوالفرج‌ اصفهانی‌ (ص‌ 31) نامهای‌ سكینه‌، عایشه‌ و شَعْثاء نیز برای‌ او گزارش‌ شده‌ اما وی‌ نام‌ صحیح‌ او را جعده‌ دانسته‌ است‌.

از تاریخ‌ ولادت‌ و وفات‌ او اطلاعی‌ در منابع‌ نیامده‌ است‌. پدرش‌، أشْعَث‌بن‌ قَیس‌ كِنْدی‌ (متوفی‌ 40 یا 41)، از مشاهیر نخستین‌ دهه‌های‌ صدر اسلام‌ و مادرش‌، اُمّ فَرْوَه‌، خواهر ابوبكر بود (ابن‌سعد، ج‌ 8، ص‌ 181). هنگام‌ اسیرشدن‌ أشعث‌ در واقعه رِدَّه‌ * در سال‌ یازدهم‌ هجرت‌، ابوبكر او را آزاد كرد و خواهر خود را به‌ ازدواج‌ او در آورد (واقدی‌، ص‌ 319؛
طبری‌، ج‌ 3، ص‌ 339).

به‌ نوشته بلاذری‌ (ج‌ 2، ص‌ 369)، جعده‌ با نیرنگ‌ پدرش‌ به‌ ازدواج‌ امام‌ حسن‌ مجتبی‌ علیه‌السلام‌ در آمد. گزارش‌ ابن‌عساكر از این‌ ماجرا، می‌رساند كه‌ او زنی‌ زیبا بوده‌ است‌ (رجوع کنید به ج‌ 9، ص‌ 139). در منابع‌، فرزندی‌ از جعده‌ برای‌ امام‌ حسن‌ گزارش‌ نشده‌ است‌.

عموم‌ منابع‌ از نقش‌ جعده‌ در به‌ شهادت‌ رساندن‌ امام‌ حسن‌ یاد كرده‌اند (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به ابوالفرج‌ اصفهانی‌، همانجا؛
ابن‌عبدالبرّ، قسم‌ 1، ص‌ 389؛
ابن‌كثیر، ج‌ 8، ص‌ 47).

در بیشتر منابع‌ شیعی‌ آمده‌ است‌ كه‌ معاویه‌ با وعده مالِ بسیار و ازدواج‌ با یزید، جعده‌ را تطمیع‌ كرد تا شوهرش‌، امام‌ حسن‌، را زهر دهد و او نیز چنین‌ كرد و بر اثر آن‌ امام‌ به‌ شهادت‌ رسید (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به مفید، ج‌ 2، ص‌ 16؛
ابن‌شهر آشوب‌، ج‌ 3، ص‌ 202؛
اربلی‌، ج‌ 2، ص‌ 138ـ139). به‌ گزارش‌ طبرِسی‌ (ج‌ 2، ص‌ 13)، معاویه‌ زهر را برای‌ جعده‌ فرستاده‌ بوده‌ است‌.

پس‌ از كارگر افتادن‌ زهر، معاویه‌ به‌ وعده مالی‌ كه‌ به‌ جعده‌ داده‌ بود وفا كرد، ولی‌ به‌ ازدواج‌ او با یزید رضایت‌ نداد (ابوالفرج‌ اصفهانی‌، ص‌ 48) و به‌ او گفت‌ كه‌ می‌ترسد فرزندش‌، یزید، را نیز مانند حسن‌بن‌ علی‌ به‌ قتل‌ برساند ( رجوع کنید به مسعودی‌، ج‌ 3، ص‌ 182؛
طبرسی‌، همانجا). بنا به‌ نقل‌ بعضی‌ از منابع‌، سم‌ دادن‌ جعده‌ به‌ امام‌ حسن‌ علیه‌السلام‌، به‌ تحریك‌ و دستور یزیدبن‌ معاویه‌ بوده‌ است‌ ( رجوع کنید به ابن‌ابی‌الحدید، ج‌ 16، ص‌ 11، به‌ نقل‌ از مدائنی‌؛
ابن‌كثیر، همانجا). جعده‌ پس‌ از زهر دادن‌ به‌ امام‌ حسن‌ علیه‌السلام‌، مورد لعن‌ و نفرین‌ حضرت‌ قرار گرفت‌ (قطب‌ راوندی‌، ج‌ 1، ص‌ 242). شاعر شیعی‌، قیس‌بن‌ عمروبن‌ مالك‌، معروف‌ به‌ نجاشی‌ (متوفی‌ ح 40)، در نكوهش‌ جعده‌ قصیده‌ای‌ سروده‌ است‌ (برای‌ متن‌ این‌ قصیده‌ رجوع کنید به مسعودی‌، همانجا؛
مزّی‌، ج‌ 6، ص‌ 253).

به‌ گزارش‌ سَخاوی‌ (ج‌ 1، ص‌ 283) به‌ نقل‌ از ابن‌عبدالبرّ، جعده‌ به‌ سبب‌ كینه‌ای‌ كه‌ به‌ امام‌ حسن‌ داشت‌، او را مسموم‌ كرد و این‌ دشمنی‌ با خاندان‌ علی‌ علیه‌السلام‌ در میان‌ خانواده‌اش‌ نیز وجود داشت‌، چنانكه‌ در روایتی‌ از امام‌ صادق‌ علیه‌السلام‌ به‌ آن‌ اشاره‌ شده‌ است‌ ( رجوع کنید به كلینی‌، ج‌ 8، ص‌ 167).

جعده‌ پس‌ از امام‌ حسن‌ مجتبی‌ علیه‌السلام‌ دو بار ازدواج‌ كرد؛
نخست‌ با یعقوب‌بن‌ طلحهبن‌ عبیداللّه‌ (بلاذری‌، همانجا) كه‌ برای‌ او سه‌ پسر به‌ نامهای‌ اسماعیل‌، اسحاق‌ و ابوبكر به‌دنیا آورد، اسماعیل‌ و اسحاق‌ به‌ هنگام‌ حیات‌ پدر از دنیا رفتند (ابن‌سعد، ج‌ 5، ص‌ 123). دومین‌ بار پس‌ از كشته‌ شدن‌ یعقوب‌بن‌ طلحه‌ (متوفی‌ 63) در واقعه حَرّه‌ (همان‌، ج‌ 3، قسم‌ 1، ص‌ 152)، با عباس‌بن‌ عبداللّه‌بن‌ عباس‌ (فرزند ارشد ابن‌عباس‌ مشهور) ازدواج‌ كرد و برای‌ او پسری‌ به‌ نام‌ محمد و دختری‌ به‌ نام‌ قَریبه به‌ دنیا آورد كه‌ از این‌ دو نیز نسلی‌ باقی‌ نماند (همان‌، ج‌ 5، ص‌ 231). در گزارشها آمده‌ كه‌ قریشیان‌ به‌ هنگام‌ مشاجره‌ با فرزندان‌ جعده‌، آنان‌ را «بَنی‌ مُسِمَّةِ الازْواج‌» (فرزندان‌ زنی‌ كه‌ همسرانش‌ را مسموم‌ می‌كند) خطاب‌ می‌كردند (رجوع کنید به ابوالفرج‌ اصفهانی‌؛
مفید، همانجاها).


منابع‌:
(1) ابن‌ابی‌الحدید، شرح‌ نهج‌البلاغة، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ 1385ـ1387/ 1965ـ1967، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ [ بی‌تا. (؛
(2) ابن‌سعد (لیدن‌)؛
(3) ابن‌شهر آشوب‌، مناقب‌ آل‌ ابی‌طالب، نجف‌ 1956؛
(4) ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب‌ فی‌ معرفة الاصحاب‌، چاپ‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌ ) 1380/1960 (؛
(5) ابن‌عساكر، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ 1415ـ1421/ 1995ـ2001؛
(6) ابن‌كثیر، البدایة و النهایة، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ 1408/1988؛
(7) ابوالفرج‌ اصفهانی‌، مقاتل‌ الطّالبیین‌، چاپ‌ كاظم‌ مظفر، نجف‌ 1385/1965، چاپ‌ افست‌ قم‌ 1405؛
(8) علی‌بن‌ عیسی‌ اربلی‌، كشف‌ الغمة فی‌ معرفة الائمة، بیروت‌ 1405/1985؛
(9) احمدبن‌ یحیی‌ بلاذری‌، انساب‌ الاشراف‌ ، چاپ‌ محمود فردوس‌العظم‌، دمشق‌ 1996ـ2000؛
(10) محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، التحفة اللطیفة فی‌ تاریخ‌ المدینة الشریفة، بیروت‌ 1414/1993؛
(11) احمدبن‌ علی‌ طبرسی‌، الاحتجاج، چاپ‌ محمدباقر موسوی‌ خرسان‌، نجف‌ 1386/1966، چاپ‌ افست‌ قم‌ ) بی‌تا. (؛
(12) طبری‌، تاریخ‌ (بیروت‌)؛
(13) سعیدبن‌ هبة اللّه‌ قطب‌ راوندی‌، الخرائج‌ و الجرائح‌ ، قم‌ 1409؛
(14) كلینی‌؛
(15) یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مزّی‌، تهذیب‌ الكمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، چاپ‌ بشار عوّاد معروف‌، بیروت‌ 1422/2002؛
(16) مسعودی‌، مروج‌ (بیروت‌)؛
(17) محمد بن‌ محمدمفید، الارشاد فی‌ معرفة حجج‌ اللّه‌ علی‌العباد، قم‌ 1413؛
(18) محمدبن‌ عمر واقدی‌، كتاب‌ الرِدَة، چاپ‌ محمود عبداللّه‌ ابوالخیر، عمان‌ ) ? 1411/1991 ].

/ علیرضا بهاردوست‌ /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4692
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست