responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 466

 

بَتاله ، شهری تاریخی در بخش گُرداس پور ایالت پنجاب هند. این شهر، که در ناحیة دوآبِ بزرگِ علیا قرار دارد، به سبب مرکزبودن ، اهمیت ویژه داشته و پیش از بنای شهر اَمریتسر، بزرگترین شهر پس از لاهور بوده است .

در 877، شاهزاده رای رام دیو، که در بیعت با عارفی لاهوری به نام صوفی شیخ محمد قادری مسلمان شده بود، بتاله را بنا کرد. او که با سلطان بُهلول خان لودی و تاتارخان ، حاکم و فرماندار لاهور، مصاحبت داشت ، پنجاب را از تاتارخان اجاره کرد و با اجازة او سنگ بنای بتاله را بر تپه ای بلند و قدیمی گذاشت . اما چون منجمان آن محل را سعد نیافتند، شهر در محلی دیگر احداث ، و «بتاله » نامیده شد که از کلمة «بَتَّه / وَتَّه / پَتَّه » به معنی «در شراکت » و «در عوض » مشتق شده است .

بتاله و نواحی آن که در گذشته به لاهور وابسته بود، تحتِ تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی ، اوضاع متغیری داشت . با آغاز حکومت لودیها در قرن نهم ، اوضاع ناامن و بی ثبات منطقه نسبتاً آرام شد، اما در عهد سوریها (940 - 962) دوباره رو به نابسامانی نهاد. در دورة تیموریان هند، از زمان اکبرشاه (حک : 963 ـ 1014) تا عهد اورنگ زیب (حک :1068 ـ 1118)، این منطقه در آرامش بود. اکبرشاه تیول بتاله را به برادرخواندة خود شمشیرخان سپرد که منصب نظامی داشت . او در شمال شرقی شهر باغها و استخر بزرگی احداث کرد که بعدها مقبره اش در کنار آن قرار گرفت . شاه جهان (حک :1037 - 1068) نیز برای آبادانی بتاله و اطراف آن ، نهری حفر کرد که شاه نهر نامیده شد. در عهد اورنگ زیب ، با ایجاد بازار و دکانها بر اهمیت و رونق شهر افزوده شد. در اوایل قرن دوازدهم ، با پیشرویهای بندابها در منطقة دوآب بزرگ علیا، امنیت و آرامش آنجا از میان رفت و پس از مرگ اورنگ زیب (1118) در زمان عبدالصمدخان و فرزندش زکریاخان ، مردم بتاله بار دیگر به آرامش رسیدند. با قدرت یافتن سیکها در قرن دوازدهم ، دسته های سیک پیرو گورو گویند سینگ برای فرمانداران مغول لاهور مزاحمت ایجاد کردند و نیروهای افغانیِ احمدخان اَبدالی (متوفی 1192) را، که مغولها و مَرهَته ها را از این ناحیه بیرون رانده بودند، فرار دادند. نفوذ سیکها در منطقة دوآب بزرگ علیا، تا حاکمیت انگلیسیها در 1265/1849 ادامه داشت .

نخستین حاکم سیک بتاله جَسَّه سینگِ رام گرهیا بود که همراه جای ـ سینگ کَنَهیا بر قسمتی از این بخش (پَرگَنَه ) تسلط داشت . حکومت بتاله چندین بار میان این دو خانوادة سیک دست به دست شد. جسَّه سینگ در جنوب شهر حصاری محکم ساخت و جانشین او، سَدَاگور، نیز در شمال و شمال غربی و جنوب بتاله قلعه های مستحکم خاکی بنا کرد. صاحب تیول دیگر بتاله شیرسینگ بود، که در نزدیکی شهر، در اَنارکَلی ، کاخی با شکوه به سبک معماری ایتالیایی بنا نهاد و مسجد شمشیرخان ، در میان استخر، را به عمارت کلاه فرنگی تبدیل کرد که هم اکنون نیز موجود است .

بخش عمده ای از ساکنان بتاله مسلمان بودند. برای صدور احکام شرع و برقراری قانون ، شخصیتهای مشهوری قاضی شهر می شدند، و این روش هم در دورة حکومت مسلمانان هم در عهد سیکها اجرا می شد. پس از تجزیة کشور، ترکیب جمعیتی بتاله تغییر کرد و به جمعیت سیکها و هندوها افزوده شد. هم اکنون جمعیت شهری این منطقه حدود صد هزار نفر است .

بتاله در پیشرفت منطقه در زمینة علم و ادب و هنر و فقه و مدارس دینی سهم بسزایی داشته است . در عهد فرخ سیر (حک :1124 - 1131)، سید محمد فاضل گیلانی با تأسیس مدرسة فاضلیه ، این شهر را به مرکزی آموزشی برای منطقه تبدیل کرد. همچنین به سبب وجود بزرگانی چون صوفی اکرم ، شهاب الدین بخاری ، شاه اسماعیل ، شاه نعمت الله، شاه بدرالدین و شیخ اللّه داد در بتاله ، این شهر به بتالة شریف (بتالة مقدس ) شهرت یافته است . پیشوای سیکها، گورو نانَک ، نیز بخشی از دوران کهولت خود را در محلی در نزدیکی بتاله گذراند، که بعدها به دیرَه بابا نانک مشهور شد؛ در این محل معبد باشکوهی قرار دارد که زیارتگاه مقدس سیکهاست .

بتاله اکنون مرکز بخش کوچکی به همین نام است ، که در بیست مایلی شهر گورداس پور قرار گرفته و از کلکته 272 ، 1 و از بمبئی 303 ، 1 مایل فاصله دارد. این شهر و آبادیهای نزدیک آن با داشتن زمینهای حاصلخیز و شرایط خاص جغرافیایی و تاریخی اهمیت خود را همیشه حفظ کرده ، به طوریکه بازار تجارت غلّه در منطقه است و بافت پارچه های نخی و ابریشمی ، قالی ، پتو و تولید کالاهای چرمی و صابون در آنجا در حال توسعه است . نوع خاصی از پارچة راه راه با نخ کتان و ابریشم در آنجا بافته می شود که به سوسی شهرت دارد، ولی این هنر در حال نابودی است .


منابع :
(1) سجان رای ، خلاصة التواریخ ، بایگانی ایالتی پنجاب ، پتیاله ، نسخة خطی ش 1012؛


(2) Census atlas: National volume: Census of India 1981, series17, Punjab part II A and B, New Delhi [1988?];
(3) Gazetteer of the Gurdaspur district, Lahore 1884;
(4) Gazetteers:Punjab district , vol xx Ë , A ) Gurdaspur district ), Lahore 1915;
(5) J.S. Grewal, In the by- lanes of history, some Persian documents from a Punjab town, Simla 1975;
(6) idem, "Inscriptions from Batala" in Proceeding of Punjab History Conference, Patiala 1971;
(7) Imperial gazetteer of India , vol v Ë Ë , Oxford 1908;
(8) M.Latif, History of the Punjab , New Delhi 1964;
(9) Village Note Book , Tehsildar's Office, Batala.

/ حسن عسکری کاظمی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 466
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست