جَرْقویه‌ ، دو بخش‌ به‌ نامهای‌ جرقویه علیا و جرقویه سفلا و ناحیه‌ای‌ قدیمی‌ در استان‌ اصفهان‌.

بخش‌ جرقویه علیا ، واقع‌ در جنوب‌ شهرستان‌ اصفهان‌، از شمال‌ به‌ بخش‌ جلگه‌، از مشرق‌ به‌ بخش‌ خِضرآباد (در شهرستان‌ یزد)، از جنوب‌ به‌ بخش‌ مركزی‌ شهرستان‌ آباده‌ و از مغرب‌ به‌ بخش‌ جرقویه سفلا محدود می‌شود و مشتمل‌ است‌ بر دو دهستان‌ (جرقویه علیا و رامشِه‌) شانزده‌ آبادی‌ (عمدتاً در دشت‌) و یك‌ شهر به‌ نام‌ حَسن‌آباد كه‌ مركز بخش‌ است‌. باتلاق‌ گاوخونی‌ * در جنوب‌شرقی‌ بخش‌ قرار دارد. كوههای‌ مهم‌ آن‌ عبارت‌اند از: كوه‌ گِله‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 510 ، 2 متر)، چاهِ خَزانه‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 976 ، 1 متر)، چاهِ گَز (بلندترین‌ قله‌ ح 850 ، 1 متر)، چاهْسُرخ‌ (ارتفاع‌ ح 850 ، 1 متر)، چپ‌ رُوَند (بلندترین‌ قله‌ ح 820 ، 1 متر) و میان‌بای بزرگ‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 470 ، 1 متر)، كه‌ در حاشیه غربی‌ باتلاق‌ گاوخونی‌ واقع‌ است‌ (جعفری‌، ج‌ 1، ص‌ 187ـ189، 479، 523). رود فصلی‌ ایزدخواست‌ به‌ طول‌ حدود 125 كیلومتر، با جهت‌ شمال‌شرقی‌، كه‌ در بخش‌ جرقویه علیا چشمه‌ریزه‌ نام‌ دارد، پس‌ از آبیاری‌ آبادیهای‌ رامشه‌، اِسفَنداران‌ و حسین‌آباد، در حدود 110 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ اصفهان‌ به‌ باتلاق‌ گاوخونی‌ می‌ریزد. رود فصلی‌ دیگری‌ به‌ نام‌ «سِه‌ گنبد»، به‌طول‌ حدود 85 كیلومتر، با جهت‌ كلی‌ شمالی‌، نیز پس‌ از آبیاری‌ زمینهای‌ بخش‌، به‌ باتلاق‌ گاوخونی‌ می‌ریزد (همان‌، ج‌ 2، ص‌ 117، 281).

این‌ بخش‌، از گیاهان‌، گونِ كتیرا، گیاهان‌ دارویی‌ و پوشش‌ گیاهی‌ برای‌ چرای‌ دام‌ دارد و از جانوران‌ گرگ‌، شغال‌، روباه‌، آهو، خرگوش‌ و بزكوهی‌ در آن‌ یافت‌می‌شود.اهالی‌ به‌زراعت‌، باغداری‌، دامداری‌ و بافت‌ قالی‌ با طرحهای‌ نائینی‌ و قمی‌ و نیز كرباس‌بافی‌ اشتغال‌ دارند ( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها، ج‌72، ص‌49؛ شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌215). آب‌مصرفی‌ اهالی‌ از رود،چشمه‌،قنات‌وچاه‌ تأمین‌ می‌شود. محصولاتی‌ از قبیل‌ گندم‌، جو، پنبه‌، ارزن‌، چغندر قند، تره‌بار و از فرآورده‌های‌ باغی‌، بادام‌ در آن‌ به‌عمل‌ می‌آید ( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها ، ج‌72، ص‌10، 49، 91، ج‌81، ص‌7).

در این‌ بخش‌ معادنی‌ وجود دارد، از جمله‌: معادن‌ نمك‌ در سه‌ كیلومتری‌ شمال‌ آبادی‌ دستجرد (ح 120 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ شهر اصفهان‌) و آبادی‌ رامشه‌ (59 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ شهرضا)، سنگ‌ مس‌ در مغرب‌ حسن‌آباد، سنگ‌ مرمر در مشرق‌ حارث‌آباد، و نیز معادن‌ سنگ‌ ساختمانی‌ و سنگ‌ آهك‌ (همان‌، ج‌ 71، ص‌ 69، ج‌ 72، ص‌ 49؛ هنرفر، ص‌ 43؛ شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌ 218).

آبادیهای‌ این‌ بخش‌ با راههای‌ اصلی‌ و فرعی‌ به‌ شهر اصفهان‌، شهر حسن‌آباد و دیگر نقاط‌ استان‌ مرتبط‌ می‌شوند. اهالی‌ آن‌ شیعه‌اند و به‌ فارسی‌ با گویش‌ محلی‌ تكلم‌ می‌كنند. لغات‌ پهلوی‌ نیز در زبان‌ آنان‌ باقی‌ مانده‌ است‌ (جناب‌ اصفهانی‌، ص‌ 247). یكی‌ از پوشاكهای‌ زنان‌ این‌ منطقه‌، چادرهای‌ كاملاً سفید است‌.

جمعیت‌ بخش‌ جرقویه علیا در سرشماری‌ 1375 ش‌، 684 ، 11 تن‌ ذكر شده‌ است‌ كه‌ از این‌ میان‌ 738 ، 4 تن‌ (ح 41%) شهرنشین‌ و بقیه‌ روستانشین‌اند.

از لحاظ‌ تقسیمات‌ كشوری‌، جرقویه علیا تا قبل‌ از 1355ش‌، به‌ مركزیت‌ حسن‌آباد، یكی‌ از دهستانهای‌ بخش‌ مركزی‌ شهرستان‌ شهرضا، از استان‌ دهم‌ (اصفهان‌) بود (ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌ احوال‌، ج‌ 3، ص‌ 262؛ رزم‌آرا، ج‌10، ص‌ 55). در تقسیمات‌ كشوری‌ 1355 ش‌، دهستان‌ جرقویه علیا، در بخش‌ جرقویه‌، از توابع‌ شهرستان‌ اصفهان‌ ضبط‌ شده‌ است‌. طبق‌ تصویبنامه هیئت‌ وزیران‌ (ش‌ 808 ، 93 ت‌ 907) در شهریور 1369، بخش‌ جرقویه‌ به‌ مركزیت‌ آبادی‌ نیك‌آباد، مشتمل‌ بر دهستانهای‌ جرقویه علیا، جرقویه وسطا، جرقویه سفلا و رامشه‌ تشكیل‌ شد (ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، 1370 ش‌، ص‌ 803). سپس‌ در تیر 1374، پس‌ از تغییر یافتن‌ نام‌ بخش‌ سفیددشت‌/ سپیددشت‌ (در شهرستان‌ اصفهان‌) به‌ بخش‌ جرقویه علیا، این‌ بخش‌ با دو دهستان‌ به‌ نامهای‌ جرقویه علیا (به‌ مركزیت‌ حسن‌ آباد) و رامشه‌ (به‌ مركزیت‌ رامشه‌)، یكی‌ از بخشهای‌ شهرستان‌ اصفهان‌ شد. در همان‌ سال‌ حسن‌آباد به‌ شهر تبدیل‌، و مركز بخش‌ جرقویه علیا شد (همو، 1375ش‌، ص‌194؛ ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌، 1373 ش‌، ص‌ 7؛ همو، 1374 ش‌، ص‌ 9؛ همو، 1383 ش‌، ص‌10).

از آثار تاریخی‌ آنجاست‌: ویرانه‌های‌ شهری‌ در آبادیهای‌ حارث‌آباد و اسفنداران‌؛ ویرانه‌های‌ شهر و دژی‌ در جنوب‌ و جنوب‌شرقی‌ آبادی‌ دستجرد؛ زیارتگاهی‌ به‌نام‌ امامزاده‌ اسماعیل‌ و مسجدی‌ قدیمی‌، ظاهراً متعلق‌ به‌ دوره صفوی‌ در آبادی‌ مالْواجِرد/ مالْواجِرد (ح 129 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ اصفهان‌)؛ مسجدجامع‌ و امامزاده‌ای‌ به‌نام‌ سعید در آبادی‌ دستجرد (شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌ 36، 47، 49؛ فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها ، ج‌ 72، ص‌ 49، 99). ویرانه‌های‌ شهر قدیمی‌، در آبادی‌ اسفنداران‌ (ح 69 كیلومتری‌ شرق‌ شهرضا) واقع‌ است‌ كه‌ آن‌ را مكان‌ شهر قدیمی‌ قولنجان‌/ قولجان‌ دانسته‌اند و استخوانهای‌ متعلق‌ به‌ انسان‌ در آن‌ كشف‌ شده‌ است‌ (جناب‌ اصفهانی‌، ص‌ 192؛ نیز رجوع کنید به ادامه مقاله‌).

بخش‌ جرقویه سفلا، واقع‌ در مغرب‌ و جنوب‌غربی‌ شهرستان‌ اصفهان‌، از شمال‌ به‌ بخشهای‌ مركزی‌ و جلگه‌ در شهرستان‌ اصفهان‌، از مشرق‌ و جنوب‌شرقی‌ به‌ بخش‌ جرقویه علیا، از جنوب‌غربی‌ و مغرب‌ به‌ بخش‌ مركزی‌ شهرستان‌ شهرضا محدود می‌شود و مشتمل‌ است‌ بر دو دهستان‌ به‌نامهای‌ جرقویه وسطا و جرقویه سفلا، 29 آبادی‌ و سه‌ شهر به‌نامهای‌ نیك‌آباد (مركز بخش‌)، محمدآباد و نَصرآباد. آبادیهای‌ آن‌ عمدتاً در دشت‌ قرار دارند. از جمله‌ كوههای‌ مهم‌ آنجاست‌: محمدْنوجوان‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 299 ، 2 متر)، كه‌ در دامنه شمال‌شرقی‌ آن‌ چاه‌ آبی‌ به‌نام‌ چاه‌میش‌ وجود دارد؛ لاخَتْنی‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 331 ، 2 متر)؛ دنبالِگردَنه‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 024 ، 2 متر)؛ می‌می‌نی‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 050 ، 2 متر) و گورِه‌ (بلندترین‌ قله‌ ح 900 ، 1 متر؛ جعفری‌، ج‌ 1، ص‌ 258، 484، 490، 504، 529). زمینهای‌ این‌ بخش‌ با آب‌ زاینده‌رود * آبیاری‌ می‌شود.

از گیاهان‌ زبان‌گنجشك‌، گز، و خارخَسَك‌ و از جانوران‌ پلنگ‌، گرگ‌، كفتار، شغال‌، روباه‌، آهو، خرگوش‌، بزكوهی‌، قوچ‌، میش‌، جوجه‌تیغی‌، كبك‌ و تیهو در آن‌ یافت‌می‌شود. اهالی‌ آن‌ به‌ زراعت‌، باغداری‌،دامداری‌ و صنایع‌دستی‌ اشتغال‌ دارند. آب‌مصرفی‌ بخش‌ از رود، چشمه‌، چاه‌ و قنات‌ تأمین‌ می‌شود. گندم‌، جو، پنبه‌، تره‌بار،كنجد،زردآلو، انگور،انار،پسته‌، توت‌و سنجد از محصولات‌ آنجاست‌ ( فرهنگ‌ جغرافیائی آبادیها، ج‌ 71، ص‌100، 103، 275). از صنایع‌دستی‌، قالی‌بافی‌ با طرحهای‌ نائینی‌، كاشانی‌، نجف‌آبادی‌، لچك‌ ترنج‌، قابی‌، درختی‌، كله‌ اسبی‌، ماه‌ترنج‌ و گل‌ حاشیه‌ای‌ در آن‌ رایج‌ است‌ (همان‌، ج‌ 71، ص‌100، 275).

معادن‌ سنگ‌ فیروزه‌ در جنوب‌ محمدآباد و نیك‌آباد، خاك‌ نسوز در جنوب‌ آبادی‌ پیكان‌، سنگ‌ تِراوِرْتِنْ میان‌ راه‌ آبادی‌ پیكان‌ به‌ رامشه‌ و معدن‌ نمك‌ در دو كیلومتری‌ شمال‌ آبادی‌ سیان‌/ سیون‌ نمكی‌ (ح 66 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ اصفهان‌) در این‌ بخش‌ واقع‌ است‌. در آبادی‌ سیان‌، نمكزاری‌ به‌نام‌ «سیون‌» نیز وجود دارد (همان‌، ج‌ 71، ص‌ 151؛ نیز رجوع کنید به اسناد معادن‌ ایران‌ ، ص‌ 79؛ شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌ 218ـ219).

آبادیها و شهرهای‌ بخش‌، با راههای‌ اصلی‌ و فرعی‌ به‌ مركز بخش‌ و دیگر نقاط‌ استان‌ مرتبط‌ می‌شوند. اهالی‌ آن‌ شیعه‌اند و به‌ فارسی‌ با لهجه محلی‌ تكلم‌ می‌كنند.

جمعیت‌ بخش‌ جرقویه سفلا در سرشماری‌ 1375 ش‌، 172 ، 16 تن‌ بوده‌ كه‌ از این‌ میان‌ 389 ، 4 تن‌ (ح 27%) شهرنشین‌ بوده‌اند. امروزه‌ با تبدیل‌ شدن‌ آبادیهای‌ محمدآباد و نصرآباد به‌ شهر، 850 ، 12 تن‌ (ح 79%) از اهالی‌ در شهر و بقیه‌ در روستاها به‌ سر می‌برند.

از لحاظ‌ تقسیمات‌ كشوری‌، تا قبل‌ از 1355 ش‌، جرقویه سفلا به‌ مركزیت‌ محمدآباد، یكی‌ از دهستانهای‌ بخش‌ مركزی‌ شهرستان‌ شهرضا از استان‌ دهم‌ (اصفهان‌) بود (ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌ احوال‌، ج‌ 3، ص‌ 262؛ رزم‌آرا، ج‌10، ص‌ 55). در تقسیمات‌ كشوری‌ 1355 ش‌، نام‌ دهستان‌ جرقویه سفلا در بخش‌ جرقویه‌، از توابع‌ شهرستان‌ اصفهان‌ ضبط‌ شده‌ است‌. در تیر 1374، نام‌ بخش‌ جرقویه‌ به‌ جرقویه سفلا تغییر یافت‌ و این‌ بخش‌ با دو دهستان‌ (جرقویه سفلا و جرقویه وسطا) تشكیل‌ شد (ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، 1375 ش‌، ص‌ 194؛ ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌، 1374ش‌، ص‌9). در 1372ش‌، نیك‌آباد، در 1375ش‌، محمدآباد و در 1380 ش‌، نصرآباد شهر شدند (ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، 1373 ش‌، ص‌ 715؛ ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌، 1382 ش‌، ذیل‌ «استان‌ اصفهان‌»).

برخی‌ آثار تاریخی‌ این‌ بخش‌ عبارت‌اند از: مسجدجامع‌ آبادی‌ پیكان‌ و غاری‌ به‌ نام‌ فریدون‌ در هجده‌ كیلومتری‌ جنوب‌غربی‌ آبادی‌ پیكان‌ كه‌ پیرامون‌ آن‌ پیكانهای‌ مفرغی‌ یافته‌ شده‌، آثار دژی‌ در شهر نصرآباد، دو قلعه قدیمی‌ در آبادیهای‌ گنج‌آباد (ح 38 كیلومتری‌ شمال‌شرقی‌ شهرضا) و سیان‌، و امامزاده‌ شاه‌ عبدالمظفر در آبادی‌ سیان‌ (شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌ 23، 26، 65؛ فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها ، ج‌ 71، ص‌ 151، 232).

برخی‌ آبادیهای‌ جرقویه سفلا را متعلق‌ به‌ پیش‌ از اسلام‌ دانسته‌اند از جمله‌ آبادی‌ قارْنِه‌ (ح 47 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ اصفهان‌) كه‌ بنای‌ آن‌ را به‌ قارن‌ پسر كاوه آهنگر نسبت‌ داده‌اند؛ آبادی‌ پیكان‌ (ح 82 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ اصفهان‌) و آبادی‌ آذرخواران‌ (ح 62 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ اصفهان‌؛ رجوع کنید به شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌ 25، 31، 33).

ناحیه قدیمی‌. جَرقویه‌ معرّب‌ گَركویه‌ است‌ و در منابع‌ به‌صورتهای‌ جَرْقوه‌ و جرقوئیه‌ هم‌ ضبط‌ شده‌ است‌. برخی‌ به‌ این‌ سبب‌ كه‌ رودهای‌ جرقویه علیا از شكاف‌ كوه‌ خارج‌ می‌شوند، آن‌ را جَرْكوهه‌، از «جر» به‌ معنای‌ شكاف‌ و «كوهه‌» به‌ معنای‌ بلندی‌ دانسته‌اند (رجوع کنید به اعتمادالسلطنه‌، ج‌ 4، ص‌ 2186؛
ارباب‌ اصفهانی‌، ص‌ 319).

ظاهراً نخستین‌ بار یاقوت‌ حموی‌ در قرن‌ هفتم‌ (ذیل‌ «جرقوه‌»)، نام‌ آن‌ را با ضبط‌ «جَرْقوه‌»، از قرای‌ اصفهان‌، آورده‌ است‌. حمداللّه‌ مستوفی‌ (ص‌ 123ـ124) در قرن‌ هشتم‌، از شهری‌ به‌ نام‌ قولنجان‌ در این‌ ناحیه‌ یاد كرده‌ است‌. این‌ شهر كه‌ به‌صورت‌ قلعه‌ای‌ گِلی‌ بود، توابعی‌ داشت‌ و از اعمال‌ قومشه‌ (قمشه‌، شهرضای‌ كنونی‌) به‌شمار می‌رفت‌. هوایش‌ تقریباً همانند هوای‌ اصفهان‌، محصولات‌ آن‌ غله‌ و میوه‌، به‌ویژه‌ انگور، بود و آبش‌ از قنات‌ تأمین‌ می‌شد. به‌ گفته علی‌ جناب‌ اصفهانی‌ (متوفی‌ 1309 ش‌؛
ص‌180) جرقویه علیا و جرقویه سفلا هر كدام‌ از بلوكات‌ اصفهان‌ به‌شمار می‌رفتند. جرقویه سفلا 42 قریه‌ و 140 ، 1 خانوار داشت‌ و محصولاتی‌ از قبیل‌ گندم‌، جوزق‌ و خشخاش‌ در آن‌ به‌عمل‌ می‌آمد و آب‌ آن‌ از قنات‌ تأمین‌ می‌شد (همان‌، ص‌ 47، 191). وی‌ اطلاعی‌ از تعداد قُراء و خانوارهای‌ جرقویه علیا نداده‌، اما در باره پسته زیاد، قله كوهی‌ كه‌ در آن‌ اثر دو زانوی‌ شخصی‌ كه‌ به‌ سجود رفته‌ وجود دارد و آثار شهر قدیمی‌ قولنجان‌، واقع‌ در آبادی‌ اسفنداران‌، مطالبی‌ دارد (رجوع کنید به همان‌، ص‌ 191ـ192). در زمان‌ وی‌ عموم‌ زردشتیان‌، در ناحیه جرقویه‌ لغات‌ پهلوی‌ را به‌كار می‌بردند (همان‌، ص‌ 128، 247). در1247 زین‌العابدین‌ شیروانی‌ در بستان‌ السیاحه‌ (ص‌ 199)، جرقویه‌ را ناحیه‌ای‌ متشكل‌ از دو قسمت‌ علیا و سفلا، با نُه‌ قریه‌، كه‌ آبادی‌ پیكان‌ بزرگ‌ترین‌ آنها بوده‌، ضبط‌ كرده‌ است‌. وی‌ (همانجا) محصولات‌ آنجا را پنبه‌ و گندم‌ و اهالی‌ آنجا را مؤدب‌، نیك‌ نهاد و خوش‌ اعتقاد معرفی‌ كرده‌ است‌.

در دوره ناصرالدین‌شاه‌ (1264ـ1313)، جرقویه‌ بلوكی‌ از توابع‌ اصفهان‌ بود. قسمت‌ علیای‌ آن‌ شش‌ فرسخ‌ در دَه‌ فرسخ‌ و آبادیهای‌ مهم‌ آن‌ حسن‌آباد، دستجرد، مالاورجرد (مالْ واجرد)، رامشه‌ و اسفنداران‌ بود و محصولاتی‌ از قبیل‌ گندم‌، حبوبات‌، خشخاش‌، هندوانه‌ و خربزه‌ در آن‌ به‌ عمل‌ می‌آمد. قسمت‌ سفلای‌ آن‌ شش‌ فرسخ‌ در شش‌ فرسخ‌ و آبادیهای‌ معروف‌ آن‌ محمدآباد، نیك‌آباد، حسین‌آباد، آذرخواران‌، سیئان‌آباد (سیان‌)، نصرآباد و مركز آن‌ پیكان‌ بود (ارباب‌ اصفهانی‌، ص‌ 106، 319ـ320). در همین‌ دوره‌ اعتمادالسلطنه‌ (ج‌ 4، ص‌ 2186ـ 2187) پنبه ناحیه جرقویه‌ را از حیث‌ نرمی‌ و سفیدی‌ برتر از پنبه‌های‌ دیگر شهرهای‌ ایران‌ و حتی‌ مصر و هند دانسته‌ است‌. به‌ گفته وی‌ (همانجا) پنبه كاغذی‌ و گیوه پیكانی‌ آن‌، كه‌ در آبادی‌ پیكان‌ بافته‌ می‌شد، بسیار معروف‌ بوده‌ است‌. در 1322ش‌، برخی‌ از آبادیهای‌ آن‌ را راهزنانی‌ غارت‌ كردند (شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، ص‌ 134). حسینعلی‌ رزم‌آرا كه‌ كتابش‌ در 1332 ش‌، چاپ‌ شده‌ است‌، جمعیت‌ جرقویه‌ را حدود 300 ، 30 تن‌ ضبط‌، و از شكارگاهی‌ در آبادی‌ رامشه‌ كه‌ گورِخر در آن‌ شكار می‌شده‌ یاد كرده‌ است‌ (ج‌10، ص‌ 55). وی‌ همچنین‌ (همانجا) به‌ كرباس‌بافی زنان‌ و وجود تیره‌ای‌ از طوایف‌ عرب‌ در آبادی‌ محمدآباد اشاره‌ كرده‌ است‌.

---

منابع‌:
(1) محمدمهدی‌بن‌ محمدرضا ارباب‌ اصفهانی‌، نصف‌ جهان‌ فی‌ تعریف‌ الاصفهان، چاپ‌ منوچهر ستوده‌، تهران‌ 1340 ش‌؛
(2) اسناد معادن‌ ایران‌(1300ـ1332 ه. ش‌ )، به‌ كوشش‌ مهشید لطیفی‌نیا، تهران‌: سازمان‌ اسناد ملی‌ ایران‌، 1376 ش‌؛
(3) اطلس‌ راههای‌ ایران‌ ، تهران‌: گیتاشناسی‌، 1374 ش‌؛
(4) اعتمادالسلطنه‌؛
(5) ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، مجموعه‌ قوانین‌ سال‌ 1372 ، تهران‌: روزنامه رسمی‌ كشور، 1373 ش‌؛
(6) همو، مجموعه‌ قوانین‌ سال‌ 1374 ، تهران‌: روزنامه رسمی‌ كشور، 1375 ش‌؛
(7) همو، مجموعه‌ قوانین‌ و مقررات‌ مربوط‌ به‌ وزارت‌ كشور: از آغاز پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ تا پایان‌ سال‌ 1369 ، تهران‌ 1370 ش‌؛
(8) ایران‌. وزارت‌ كشور، تقسیمات‌ كشور شاهنشاهی‌ ایران‌ ، تهران‌ 1355 ش‌؛
(9) ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌ احوال‌، كتاب‌ جغرافیا و اسامی‌ دهات‌ كشور ، ج‌ 3، تهران‌ 1331 ش‌؛
(10) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ برنامه‌ریزی‌ و خدمات‌ مدیریت‌. دفتر تقسیمات‌ كشوری‌، اجرای‌ قانون‌ تعاریف‌ و ضوابط‌ تقسیمات‌ كشوری‌ ، تهران‌ 1366 ش‌؛
(11) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌. دفتر تقسیمات‌ كشوری‌، سازمان‌ تقسیمات‌ كشوری‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، تهران‌ 1373 ش‌؛
(12) همو، سازمان‌ تقسیمات‌ كشوری‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، تهران‌ 1374 ش‌؛
(13) همو، نشریه اسامی‌ عناصر و واحدهای‌ تقسیماتی‌ ( به‌ همراه‌ مراكز )، تهران‌ 1383 ش‌؛
(14) همو، نشریه تاریخ‌ تأسیس‌ عناصر تقسیماتی‌ به‌ همراه‌ شماره مصوبات‌ آن‌ ، تهران‌ 1382 ش‌؛
(15) عباس‌ جعفری‌، گیتاشناسی‌ ایران‌ ، تهران‌ 1368ـ1379 ش‌؛
(16) علی‌ جناب‌ اصفهانی‌، الاصفهان‌ ، چاپ‌ عباس‌ نصر، اصفهان‌ 1371 ش‌؛
(17) حمداللّه‌ مستوفی‌، نزهة ‌القلوب‌ ؛
(18) رزم‌آرا؛
(19) علی‌ شفیعی‌ نیك‌آبادی‌، گركویه‌ ( جرقویه‌ ): سرزمینی‌ ناشناخته‌ بركران‌ كویر ، اصفهان‌ 1372 ش‌؛
(20) زین‌العابدین‌بن‌ اسكندر شیروانی‌، بستان‌السیاحه‌، یا، سیاحت‌نامه‌ ، چاپ‌ سنگی‌ تهران‌ 1315، چاپ‌ افست‌ [بی‌تا. ]؛
(21) فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیهای‌ كشور جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، ج‌ 71 : اصفهان‌ ، تهران‌: اداره جغرافیائی‌ ارتش‌، 1367 ش‌، ج‌ 72 : نائین‌ ، تهران‌: اداره جغرافیائی‌ ارتش‌، 1360 ش‌، ج‌ 81 : سمیرم‌ ، تهران‌: اداره جغرافیائی‌ ارتش‌، 1360 ش‌؛
(22) مركز آمار ایران‌، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: شناسنامه آبادیهای‌ كشور، استان‌ اصفهان‌، شهرستان‌ اصفهان‌ ، تهران‌ 1376 ش‌؛
(23) همو، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: شناسنامه آبادیهای‌ كشور، استان‌ اصفهان‌، شهرستان‌ شهرضا ، تهران‌ 1376 ش‌؛
(24) همو، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: شناسنامه آبادیهای‌ كشور، استان‌ فارس‌، شهرستان‌ آباده‌ ، تهران‌ 1376 ش‌؛
(25) همو، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: شناسنامه آبادیهای‌ كشور، استان‌ یزد، شهرستان‌ یزد ، تهران‌ 1376 ش‌؛
(26) نقشه تقسیمات‌ كشوری‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، مقیاس‌ 000 ، 500 ، 2:1، تهران‌: سازمان‌ نقشه‌برداری‌ كشور، 1379 ش‌؛
(27) لطف‌اللّه‌ هنرفر، اصفهان‌ ، تهران‌ 1346 ش‌؛
(28) یاقوت‌ حموی‌.

/ معصومه‌ بادنج‌ /

تصاویر این مدخل:
مسجد جامع جرقویه منبع: گنجنامه: مساجد اصفهان، زیر نظر کامبیز حاجی قاسمی، ج2، تهران 1375ش