بَبَّغاء ، ابوالفرج عبدالواحدبن نصر ، شاعر و نویسندة عرب . برخی سخنوری و برخی لکنت زبان او را سبب نامگذاریش به ببغاء (= طوطی ) دانسته اند (ابن خلکان ، ج 3، ص 202؛ ثعالبی ، ج 1، ص 293؛ ذهبی ، 1402ـ1409، ج 17، ص 91). همچنین به سبب انتساب به نام اجدادش ، مَخزومی و حُنْطُبی نیز نامیده شده است (خطیب بغدادی ، ج 11، ص 11)، اما به عقیدة بلاشر این نسبتها ساختگی است ( د.اسلام ، ذیل «ببغاء»). ببغاء در نصیبین زاده شد (ثعالبی ، همانجا). در حلب به خدمت حمدانیان ، بویژه سیف الدوله و فرزندش سعید، درآمد و آنان را ستود و از اکرام ایشان بهره مند شد. پس از درگذشت سیف الدوله (356)، مدتی در موصل و سپس در بغداد سکونت گزید. هنگامی که ابواسحاق صابی * در بغداد زندانی شده بود، یک بار برای ملاقات او به زندان رفت و چون دیگر از او خبری نگرفت ، صابی در نامه ای منظوم از او شکوه کرد و بدین ترتیب باب نامه نگاری منظوم میان آن دو گشوده شد. عضدالدوله که از این ماجرا آگاهی یافت ، صابی را آزاد کرد و از آن پس میان صابی و ببغاء نامه نگاری و دادوستدهای ادیبانه برقرار شد (ثعالبی ، ج 1، ص 309؛ ابن خلکان ، ص 200). ابوالفضل میکالی در 390 در بغداد، ببغاء را مردی سالخورده یافت که ظرافت و بذله گویی و سخنوری خود را حفظ کرده بود (ابن خلکان ، ص 252).

ببغاء را سخنسرایی توانا و نویسنده ای زبردست ، بویژه در کتابت رسائل ، شناخته اند. افزون بر مدایحی که بیشتر در ستایش امیر حمدانی و فرزندش و وزیر او ابونصر شاپوربن اردشیر است ، مراثی و خمریاتی دارد که از لطفی خاص برخوردار است و مایة امتیاز او از دیگران می شود (ثعالبی ، ج 1، ص 316ـ325). او بویژه در تشبیه ، استاد است (ابن خلکان ، همانجا)، اما به سبب قریحة عالی و بلاغت در تحریر منشآت به نثر موزون و آهنگین شهرت خاص دارد ( د.اسلام ، ذیل «ببّغاء»).

از ببغاء دیوان شعری بر جای مانده است (حاجی خلیفه ، ج 1، ص 773) که ابن ندیم شمار ابیاتِ آن را سیصد گفته است (ص 282). ثعالبی گزیده ای از دیوان او را نقل کرده (ص 293ـ302) و صاحبنظرانی چون قاضی ابوالقاسم علی بن محسن تنوخی و ابونصر احمدبن عبداللّه ثابتی برخی از اشعارش را نقل کرده اند (خطیب بغدادی ، ج 11، ص 11ـ12؛ سمعانی ، ج 2، ص 74). اشعار او همراه با اشعاری از ابواسحاق به کوشش فیلپس دولف در 1834 در لایپزیگ به چاپ رسیده است (سرکیس ، ج 1، ص 339). مجموعة رسائل او نیز باقی است (کحاله ، ج 6، ص 214). ببغاء در 398 در بغداد درگذشت (سمعانی ، ج 2، ص 74؛ ذهبی ، 1984، ج 3، ص 70ـ71).

---

منابع :
(1) ابن خلکان ، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان ، بیروت 1968ـ1972؛
(2) ابن عماد، شذراتُ الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت 1399/1979، ج 3، ص 152ـ153؛
(3) ابن ندیم ، کتاب الفهرست ، ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدد، تهران 1366 ش ؛
(4) عبدالملک بن محمد ثعالبی ، یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر ، چاپ مفید محمد قمیحة ، بیروت 1403/1983؛
(5) مصطفی بن عبداللّه حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(6) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(7) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، بیروت 1402ـ 1409/1982ـ 1988؛
(8) همو، العبرفی خبر من غبر ، ج 3، چاپ فواد سید، چاپ افست کویت 1984؛
(9) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة والمعربة ، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛
(10) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1382 ـ1402/1962ـ1982؛
(11) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376 ) ؛


(12) EI , s.v. "Babbagha ¦ " (by R. Blachةre).

/ عبدالمهدی یادگاری /