responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4518

 

جَدّبن قیس ، کنیه اش ابوعبداللّه و ابووهْب ، صحابی انصاری از طایفة بنی سَلِمة . وی پسرعموی بَراءبن معروربن صَخر * ، و رئیس قبیلة خود و شخصی متمول و بخیل بود (واقدی ، ج 2، ص 591، ج 3، ص 992؛ ابن هشام ، ج 2، ص 104). نام او را در زمرة منافقان آورده اند ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 3، قسم 2، ص 112؛ ابن حبیب ، ص 469). در چندین غزوه از غزوات پیامبر شرکت داشت (ابن سعد، همانجا). در حدیبیه ، هنگامی که اصحاب بر سر چاهی کم آب توقف کردند، او و چند تن دیگر از منافقان از بیهودگی این سفر سخن گفتند. او قسم خورد که حتی قصد عمره نداشته و احرام نبسته و صرفاً مردم قبیله اش را همراهی کرده است . وقتی گفته های او را برای پیامبر اکرم نقل کردند، ایشان پسر جدّبن قیس ، عبداللّه ، را که از مجاهدان بدر و احد بود، بهتر از پدرش برشمرد. پیامبر او را از سیادت بنی سلمه ، که از زمان جاهلیت از آن او بود، عزل کرد و بِشربن بَراء * را به جای او نشاند (واقدی ، ج 2، ص 590 ـ 591). بخاری (ص 71) و ابن حبان (ج 3، ص 64) عَمروبن جَموح * را جانشین جدّبن قیس ذکر کرده اند. حسان بن ثابت نیز، به مناسبت جانشینی بِشر، در ذم جدّبن قیس و مدح بِشر شعری سرود ( رجوع کنید به حسان بن ثابت ، ج 1، ص 460ـ461؛ نیز رجوع کنید به واحدی نیشابوری ، ص 167).

هنگامی که پیامبر قصد عزیمت به تبوک کرد، جدّبن قیس را به شرکت در جنگ فرا خواند، ولی او به بهانة نگرانی از افتادن در فتنة زنان رومی ، از حضور در جنگ عذر خواست و پیامبر به جذام (1)

او رخصت داد. نزول آیة 49 سورة توبه ("و مِنْهُم مَن یقول ائذن لی و لا تفتنی"، یکی از آنها می گوید به من اجازه بده و مرا به فتنه نینداز) درباره او، مشهور است (ر.ک.ب: واقدی، ج3، ص993، 1023، 1063؛ طبری، ذیل آیه). همچنین در روایتی آمده که او پس از کسب اجازه از پیامبر، به آن حضرت وعده کمک مالی داد که ظاهراً آیه 53 سوره توبه در پاسخ به این گفته او نازل شده است (ر.ک.ب: طبری، ذیل آیه). عبداللٌه بن جدٌاز کار پدرش بسیار خشمگین شد و این عمل او را حاکی از نفاق دانست (واقدی ، ج 3، ص 993). با این حال ، جدّبن قیس دیگران را نیز به سبب گرما و سختی ، از رفتن به جنگ نهی می کرد و ازاین رو گفته شده که آیات 81 و 82 سورة توبه نیز در شأن او نازل شده ( رجوع کنید بهواقدی ، ج 3، ص 993، 1069)، اما طبری (ذیل همین آیه ها) به نام وی تصریح نکرده است . در روایتی از قتاده آمده است که برخی منافقان ، از جمله جدّبن قیس ، به گناه خویش اعتراف کردند و پیامبر نیز توبة ایشان را پذیرفت ، اماآنان درخواست تطهیر اموالشان راداشتندکه آیات 102 و 103 سورة توبه در این باره نازل شد و دستور داد که از ایشان صدقه (زکات ) گرفته شود



(همان ، ذیل همین آیه ها). در برخی روایات شیعی طراحی توطئة قتل امام علی علیه السلام در زمان پیامبر، به جدّبن قیس و عبداللّه بن اُبَیّ نسبت داده شده است ، که البته ناکام ماند ( رجوع کنید بهبحرانی ، ج 1، ص 482ـ484؛ مجلسی ، ج 42، ص 31ـ32).

بر اساس روایتی از جابربن عبداللّه انصاری ، جدّبن قیس او را به همراه هفتاد تن از انصار به عقبه برد تا با پیامبر بیعت کنند ( رجوع کنید به طبرانی ، ج 2، ص 186؛ قس ابن حجر عسقلانی ، ج 7، ص 173، که حضور وی را در عقبه بعید دانسته ، زیرا او در آن زمان اسلام نیاورده بوده است ).

ظاهراً او در اواخر عمر از نفاق توبه کرد و رفتار خویش را اصلاح نمود و در ایام خلافت عثمان از دنیا رفت ( رجوع کنید به واقدی ، ج 2، ص 591؛ ابن عبدالبرّ، ج 1، ص 266ـ267).


منابع :
(1) ابن حبان ، کتاب الثقات ، حیدرآباددکن 1393ـ1403/1973ـ1983، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(2) ابن حبیب ، کتاب المحبّر ، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن 1361/1942، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(3) ابن حجر عسقلانی ، فتح الباری : شرح صحیح البخاری ، بیروت : دارالمعرفة ، ( بی تا. ) ؛
(4) ابن سعد (لیدن )؛
(5) ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ، چاپ علی محمد بجاوی ، بیروت 1412/ 1992؛
(6) ابن هشام ، السیرة النبویة ، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری ، و عبدالحفیظ شلبی ، بیروت : داراحیاء التراث العربی ، ( بی تا. ) ؛
(7) هاشم بن سلیمان بحرانی ، مدینة معاجزالائمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر ، ج 1، چاپ عزة اللّه مولائی همدانی ، ( بی جا ) : مؤسسة المعارف الاسلامیة ، 1413؛
(8) محمدبن اسماعیل بخاری ، الادب المفرد ، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی ، بیروت 1409؛
(9) حسان بن ثابت ، دیوان ، چاپ ولید عرفات ، لندن 1971؛
(10) سلیمان بن احمد طبرانی ، المعجم الکبیر ، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی ، چاپ افست بیروت 1404ـ ? ـ140؛
(11) طبری ، جامع ؛
(12) مجلسی ؛
(13) علی بن احمد واحدی نیشابوری ، اسباب النزول الا´یات ، قاهره 1388/ 1968؛
(14) محمدبن عمر واقدی ، کتاب المغازی للواقدی ، چاپ مارسدن جونز، لندن 1966.

/ سیدعلی آقایی /

























اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4518
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست