responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4377

 

جامع النظائر ، مجموعه شعری مشتمل بر نمونه های اشعار بعضی از شعرای سده های هفتم تا دهم آناطولی و بعضی از نظیره های این اشعار که حاجی کمال اَگردیری آن را گرد آورده و در 918 تنظیم شده است .

در بارة حاجی کمال شاعر، جز اینکه اهل اَگرِدیر (اغریدیر) بوده ، اطلاع دیگری در دست نیست . وی در اثر خود منظومه هایی از 266 شاعر، و نیز بعضی از اشعار خود را آورده است . این اثر، پس از مجموعة النظائر عُمَربن مَزید (متعلق به 840) دومین نظیره به شمار می آید، اما حجیم تر از آن است . تا این اواخر، تنها نسخة شناخته شدة جامع النظائر نسخة 496 برگی موجود در کتابخانة دولتی بایزید (ش 5782) بود، لیکن نسخه ای دوجلدی از آن نیز، با اندکی نقص ، در میان نسخه های خطی کتابخانة دانشکدة زبان و تاریخ ـ جغرافیای دانشگاه آنکارا (اسماعیل صائب ، ( بخش ) 1، ش 804 ـ 805) به دست آمده است .

حاجی کمال در مقدمة دو برگی نسخة کتابخانة دولتی بایزید، پس از بیان اینکه نام اثرش جامع النظائر و شامل 496 برگ است ، در بارة آن اطلاعاتی داده است . به گفتة او، این مجموعه 461 ، 29 بیت دارد که بخشی از آن در بر گیرندة 232 «قصیده » ( اشعاری با مضمون قصیده ) و مشتمل است بر 33 تحمیدیه ، پانزده نَعت ، دوازده ترجیع بند، چهار مرثیه ، دو فلکنامه ، 34 مربع ، نُه مُخَمَّس ، یک مُسَدَّس ، سیزده مُستَزاد، چهار بحرطویل ، دو مُعشَر و سیزده مناجات . این مجموعه همچنین 832 ، 2 غزل دارد که در آنها قطعات مُوَشح ، مُفَتح ، مُلمَّع ، معما و قطعات مذهبی مشاهده می شود. مؤلف با بیان اینکه «حاجی کمال نیز ابیات و اشعاری در این کتاب دارد» مشخص کرده که در آخر کتاب ، اشعار خودش را نیز آورده است . مجموعه پس از این مقدمه ، به شیوة مرسوم منظومه های سنّتی (تحمیدیه ، نَعت ، قصیده ، غزل و از این قبیل ) مرتب شده است .

جامع النظائر آثار شعرای دورة نخستین ادبیات ترک در آناطولی ، همچون احمد فقیه ، شیّاد حمزه و گلشهری ، را نیز شامل می شود و چون تنها منبع شناخت بسیاری از شعرا و آثار به شمار می آید، اهمیت ویژه ای دارد؛ مثلاً تنها نسخة شناخته شدة مثنویِ چرخنامة احمد فقیه در این مجموعه وجود دارد (گ 289 ر ـ291 پ ). در این مجموعه ، همچنین اشعار یونس اَمْرَه و نظائری که بر اشعار او نوشته شده ، جلب توجه می کند که

عمربن مزید آنها را در مجموعة النظائر نیاورده است . بعضی از اشعار شعرای ایرانی نیز در این مجموعه هست .

چون تاکنون تحقیقی علمی در بارة این اثر منتشر نشده است و ترتیب تاریخی وقایع دوران نخستین ادبیات دیوانی نیز معلوم نیست ، انتقادهایی از جامع النظائر شده مبنی بر این که بعضی از نظیره های معرفی شده در این اثر بر اشعار شعرای بعد از مؤلف نوشته شده است (مثلاً رجوع کنید به کُوپریلی ، > نخستین صوفیان < ، ص 263).

فؤاد کوپریلی با استفاده از فهرست احسان حمامی زاده ، اسامی شعرای مذکور در این اثر را به ترتیب حروف الفبای عربی آورده ( > نخستین مبشران جریان ادبیات ملی < ، ص 61ـ62)، لیکن چون نام بعضی از آنها دوبار یا به صورتهای متفاوت در دو جا آمده (مثلاً عونی / سلطان محمدخان ، احمد داعی / داعی ، سلطان جم / جم ، اَخی زاده / ابن اخی )، فهرست مذکور حجیم شده است . با حذف تکراریهای این فهرست ، معلوم می شود همانگونه که حاجی کمال مشخص کرده ، در این مجموعه اشعار 266 شاعر گردآوری شده است .


منابع :
(1) حاجی کمال اَگْرِدیری ، جامع النظائر ، نسخة خطی کتابخانة دولتی بایزید، ش 5782؛
(2) محمد خالدبایری ، « ( در بارة ) جامع النظائر »، ملی مجموعه ، ش 89 (1927)؛
(3) محمدطاهر بروسه لی ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342، ج 2، ص 136؛


(4) Nihad Sa mi Banarl , Resimli Tدrk edebiya t  ta rihi , Istanbul 1971-1979, I, 618;
(5) Mehmed Fuad Kخprد د, I lk mutasavv  flar , 236, 282, 289, 291, 339;
(6) idem, Mill  edebiyat cereyan  n  n ilk mدbe irleri , Istanbul 1928;
(7) Aga h S rr Levend, Tدrk edebiyat  tarihi , Ankara 1973, 168.

/ مصطفی جان پولاد ( د. ا. د. ترک ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4377
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست