responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4359

 

جامع الاصول من احادیث الرسول ، کتابی در حدیث از ابوالسعادات مجدالدین مبارک بن محمدبن محمد شیبانی موصلی ، معروف به ابن اثیر * (544 ـ606)، محدّث ، رجالی ، مفسر و فقیه شافعی . نام این کتاب در منابع به صورتهای جامع الاصول فی احادیث الرسول و جامع الاصول لاحادیث الرسول نیز آمده است . این کتاب بر اساس کتاب التجرید للصحاح الستة نوشتة رَزین بن معاویه (متوفی 535) تألیف شده است . رزین پیش از ابن اثیر به تنظیم و تبویب روایتهای صحیح مسلم و بخاری ، المُوَطَّأ مالک ، سنن ابوداوود، نسائی و ترمذی پرداخته بود (ابوزَهو، ص 430) ولی کار او کاستیها و ضعفهایی داشت که ابن اثیر برخی از آنها را ذکر کرده است ( رجوع کنید بهج 1، ص 49ـ50).

برخی امتیازات و ویژگیهای جامع الاصول عبارت است از: طبقه بندی و تنظیم روایات به روشی جدید ( رجوع کنید بهج 1، ص 56)؛
ثبت آن دسته روایات که در صحاح ستّه آمده ولی در کتاب رزین ذکر نشده است (ج 1، ص 50)؛
شرح و توضیح و اعراب گذاری واژگان غریب در احادیث و پاره ای افزوده ها در تفسیر و تبیین روایات (همانجا)؛
حذف سلسله سند و بسنده کردن به ذکر نام صحابی یا راوی صحابی (ج 1، ص 53 ـ54)؛
تنظیم فهرستی از راویان به ترتیب الفبا در پایان کتاب (ج 1، ص 54)؛
تکیه بر احادیث پیامبر و آثار صحابه و نیاوردن اقوال تابعین ، پیشوایان حدیث و فقیهان ، جز در مواردی اندک (همانجا).

ابن اثیر در این کتاب ، بر خلاف برخی مؤلفان که احادیث را به ترتیب مسانید گرد آورده اند، ترتیب و تنظیم بر اساس ابواب را بر گزیده است ؛
یعنی ، احادیث متعدد را به اعتبار معانی و مفاهیم آنها، در بابهای مختلف فراهم آورده (ج 1، ص 56) و چنانچه روایتی چند معنا داشته و این معانی به گونه ای دارای وحدت موضوعی بوده ، آنها را در پایان کتاب ضمن بابی مستقل به نام «اللواحق » (ج 11، ص 685ـ804) آورده است . بدین ترتیب ، پس از طبقه بندی الفبایی موضوعات ، هر موضوع ذیل عنوان کلی «کتاب » ذکر شده و هر کتاب نیز با توجه به موضوعات فرعی آن ، به ترتیب ، به ابواب ، فصول و اقسام تقسیم گردیده است . مؤلف همچنین در پایان هر حرف ، فصلی را به ذکر نام موضوعاتی ذیل آن حرف اختصاص داده که روایات آنها ذیل حروف و کتابهای دیگر آمده است . مثلاً، در فصل پایانی

از حرف فاء آورده که روایات موضوع «فَیْء» (از اموال عمومی مسلمانان ) ذیل «کتاب جهاد» از حرف جیم آمده است (ج 1، ص 61). وی حروف اختصاریِ «ب »، «م »، «ط »، «ت »، «د»

و «س » را به ترتیب برای صحیح بخاری و مسلم ، الموطّأ

مالک ، سنن ترمذی ، ابوداوود و نسائی ــ که هر یک از احادیث را در کتابهای خود آورده اند ــ برگزیده و با استفاده از این

حروف در آغاز هر روایت ، مشخص کرده که آن روایت در

کدام یک از این مجموعه های حدیثی آمده است (ج 1، ص 62ـ 63). ابن اثیر (ج 1، ص 34ـ 35)، این کتاب را به سه بخش

کلی تقسیم کرده است : مبادی ، مقاصد و خواتیم . در مبادی ، بحثهای مفیدی در بارة اصول حدیث و احکام و شرایط نقل حدیث و صفات راوی ، اِسناد حدیث ، اقسام حدیث ، جرح و تعدیل ، نسخ و شرح حال امامان شش گانة اهل سنّت آمده است . بخش دوم (مقاصد)، که مفصّل است ، در بارة مبحث اصلی است . با اینکه مؤلف در مقدمه از بخش «خواتیم » یاد کرده ، چنین بخشی در کتاب نیامده و به نظر می رسد مراد او، بخش «لواحق » بوده است .

جامع الاصول را برخی حدیث پژوهان اهل سنّت تلخیص کرده اند (برای آگاهی از این افراد و عنوان مجموعه های فراهم آمده رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 536 ـ537). به نظر حاجی خلیفه (ج 2، ستون 537) تیسیرالوصول الی جامع الاصول ، تألیف ابن دَیْبَع * (متوفی 944) بهترین این تلخیصهاست . فیروزآبادی * (متوفی 817)، مؤلف القاموس المحیط ، تکمله ای بر جامع الاصول با عنوان تسهیل طریق الوصول الی الاحادیث الزائدة علی جامع الاصول ، نوشته و محب الدین طبری * (متوفی 694) احادیث غریب آن را در مجموعه ای فراهم آورده است (همانجا).

نسخة جامع الاصول به خط مؤلف ، در کتابخانة یوسف آغا در قونیه موجود است (ششِن ، ص 13). این کتاب نخستین بار در 1370 ش /1950 به کوشش محمدحامد الفِقی در قاهره به چاپ رسید. ابن اثیر خود تکمله ای برای این کتاب نوشته با عنوان تتمة جامع الاصول فی احادیث الرسول که در آن شرح حال صحابه ، تابعین و دیگر افرادی که نام آنها در جامع الاصول ذکر شده ، آمده است . این کتاب به کوشش بشیرمحمد عیون در دو جلد به چاپ رسیده است (بیروت 1412).


منابع :
(1) ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول ، چاپ عبدالقادر ارناؤوط ، بیروت 1403/1983؛
(2) محمد محمد ابوزهو، الحدیث و المحدثون ، أو، عنایة الامة الاسلامیة بالسنة النبویة ، قاهره 1378؛
(3) حاجی خلیفه ؛
(4) رمضان ششن ، مختارات من المخطوطات العربیة النادرة فی مکتبات ترکیا ، استانبول 1997.

/ عباس نقیئی /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4359
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست