responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4325

 

جارودبن مُعَلّی ' ، بِشربن عَمروبن حَنَش بن مُعَلّی ' عَبدی ، صحابی پیامبر و بزرگ قبیلة عبدالقیس * ، که در سال نهم یا دهم در مدینه به حضور پیامبر اکرم رسید و اسلام آورد. جارود را لقب وی دانسته ( رجوع کنید به ابن حِبّان ، 1408، ص 70؛ سمعانی ، ج 4، ص 135) و در بارة سبب این لقب گذاری گفته اند که در سرزمینی که قبیلة عبدالقیس در آن زندگی می کردند، نوعی بیماری پدید آمد که شترها را از بین می برد. جارود با چند شتری که برایش باقی مانده بود، نزد داییهای خود ــ که از قبیلة بنی هند، شاخه ای از قبیلة بنی شیبان ( بنی شیبان شاخه ای از قبیلة بکربن وائل ) بودند ــ رفت . بیماری به شترهای آنان نیز سرایت کرد و شترها از میان رفتند، از این رو وی را جارود (محروم کننده ) لقب دادند ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 5، ص 407ـ 408؛ ابن قتیبه ، ص 338؛ ابن عساکر، ج 60، ص 284). برخی منابع متأخرتر، سبب این لقب گذاری را آن دانسته اند که جارود در روزگار جاهلیت به قبیلة بکربن وائل * حمله کرد و بر آنان پیروز شد و خلع سلاحشان کرد ( رجوع کنید به ابن اثیر، 1417، ج 1، ص 383؛
ذهبی ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، ص 239). نیای بزرگ جارود را علاء ( رجوع کنید به بخاری ، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 236؛
ابن ماکولا، ج 6، ص 134) و نُعمان ( رجوع کنید بهخلیفة بن خیاط ، 1967، ص 61، 185) خوانده اند، اما ابن حِبّان (1393ـ1403، ج 3، ص 59) معلّی ' را درست دانسته است . در پاره ای روایات ( رجوع کنید به ابن عساکر، ج 60، ص 281) نام جارود را مُطرّف نوشته اند. انتساب جارود به نیای بزرگ وی معلّی ' ( رجوع کنید بهابن حِبّان ، 1408، همانجا)، یا حذف بِشر از نام وی (مثلاً جارودبن عمروبن ... رجوع کنید به ابن هشام ، ج 4، ص 221) و هم ضبط نام نیای اعلای وی به صورت علاء یا یعلی در بعضی نُسخ (مثلاً طوسی ، ص 34)، برخی مؤلفان را به این اشتباه انداخته است که جارودبن عمروبن حَنَش بن یَعلی ' عبدی و جارودبن مُعلّی ' دو شخص بوده اند ( رجوع کنید به همانجا؛
قس تُستری ، ج 2، ص 552 ـ554).

کُنیة جارودبن معلّی ' را، به اختلاف ، ابومُنذِر ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 7، قسم 1، ص 61)، ابوعَتّاب (خلیفة بن خیاط ، 1967، همانجاها)، ابوغیاث (بخاری ، همانجا) و ابوالحَکَم (ابن عساکر، همانجا) ذکر کرده اند. نسبت وی به عبدی نیز به سبب انتساب او به نیای اعلایش عبدالقیس ، از سران قبایل عدنانی ، است (سمعانی ، همانجا). مادر جارود بن معلّی '، دَرْمَکه / دریمکه دختر رُوَیم بن یزید، از بنی شیبان بود (ابن سعد؛
خلیفة بن خیاط ، 1967، همانجاها؛
ابن ابی الحدید، ج 18، ص 56؛
قس ابن عساکر، ج 60، ص 284؛
رمله دختر رویم ).

جارودبن معلّی ' در روزگار جاهلیت از اَشراف و بر دین مسیحیت بود (ابن سعد، ج 5، ص 408؛
ابن عساکر، ج 60، ص 283ـ 285). برخی روایات تعریض آمیز، جارود را کافری (عِلج ) ایرانی دانسته اند که از جزیرة ابن کاوان به ساحل دریا آمد و خود را به عبدالقیس منتسب ساخت و چندی بعد خواهرش به ازدواج یکی از بزرگان فارس ، مُکَعْبِر، در آمد ( رجوع کنید به طبری ، ج 6، ص 154). به روایت محمدبن اسحاق ، جارودبن معلّی ' به تفسیر و تأویل کتب ، معرفت داشت و به سیرت و سخنان ایرانیان آگاه بود. وی فلسفه و طب می دانست و زیرک ، ادیب ، خوش سیما و توانگر بود ( رجوع کنید به ابن کثیر، ج 1، ص 144). بر اساس پاره ای روایات ( رجوع کنید به شمس شامی ، ج 6، ص 303ـ304)، جارودبن معلّی ' با افرادی همچون سَلَمة بن عیاض اسدی ، که در جاهلیت بر کیش حنیفیت بود، ارتباط داشت و به اتفاق وی نزد پیامبر اکرم رسید و پیامبر آنان را از سؤالاتی که در ذهن داشتند، خبر داد و آنان ایمان آوردند.

نخستین دیدار جارودبن معلّی ' را با پیامبر اسلام ، برخی منابع در سال نهم یا سَنَة الوُفود ( رجوع کنید به ابن هشام ، ج 4، ص 221؛
خلیفة بن خیاط ، 1967ـ 1968، قسم 1، ص 65) و برخی دیگر در سال دهم پس از هجرت ( رجوع کنید به طبری ، ج 3، ص 136؛
ذهبی ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، ص 239) نوشته اند. جارودبن معلّی ' با هیئتی از قبیلة عبدالقیس از بحرین به مدینه رفت و به حضور پیامبر اکرم رسید. پیامبر وی را به اسلام دعوت کرد و در پاسخ جارود که از پیامبر خواست در مقابل وانهادن مسیحیت و گرویدن به اسلام ، ضامن دین او گردد، فرمود من ضمانت می کنم که خداوند تو را به بهتر از آن راهنمایی کرده است . پیامبر همچنین به وی توصیه کرد برای رفتن به سرزمین خویش ، شترهای سرگردان و بی صاحب بین راه را سوار نشود. جارود و هیئت همراه وی مسلمان شدند. پیامبر وی را گرامی داشت و او را سرور قومش کرد. جارود، پس از آشنایی با تعالیم اسلامی ، نزد قوم خود بازگشت و آنان را به اسلام دعوت کرد، که همگی پذیرفتند (ابن هشام ، همانجا؛
ابن سعد؛
طبری ، همانجاها؛
یعقوبی ، ج 2، ص 79؛
ابن حبّان ، 1408، همانجا؛
ابن عساکر، ج 3، ص 429ـ431).

در منابع از جارودبن معلّی ' در شمار صحابه یاد شده است و گفته اند که وی تا بازپسین دم حیات اعتقادی نیکو و استوار به اسلام داشت ( رجوع کنید به طبری ، همانجا؛
ابن ابی حاتم ، ج 2، ص 525). پاره ای اشعار باقی مانده از وی ، مؤید این مطلب است ( رجوع کنید بهصفدی ، ج 11، ص 35ـ36؛
ابن کثیر، همانجا).

جارود دورة جنگهای رِدَّه را درک کرد. پس از وفات پیامبر اکرم ــ که بسیاری از قبایل ، از اسلام رو گرداندند و به کیش اول خویش بازگشتند ــ گروهی از مردم بحرین ، از جمله قبیلة ربیعه ، نیز در سال یازدهم به رهبری غَرور (مَعرور) مُنذِربن نُعمان بن منذر از اسلام برگشتند اما جارود با جدّیت مسلمان ماند و عبدالقیس را از ارتداد نگاه داشت (واقدی ، ص 224، 230؛
ابن سعد، ج 5، ص 408؛
طبری ، ج 3، ص 301ـ303). در جنگهایی که میان قبیلة عبدالقیس از یک سو و قبیلة بکربن وائل به سالاری حُطَم بن ضُبَیْعه (بزرگ تیرة بنی قَیس بن ثَعْلَبه ) در گرفت ، عبدالقیس شکست خوردند و به دژ جُواثا (در سرزمین هَجَر) رفتند. بکربن وائل ــ که اکثر نیروهایشان ایرانی و شماری از آنان عرب بودند ــ این دژ را سخت محاصره کردند. عبدالقیس از خلیفه یاری خواستند و او علاءبن عبداللّه حَضرَمی را به عنوان والی به بحرین فرستاد، جارود به دستور علاء، همراه عبدالقیس نزدیک اردوگاه حطم پیاده شد. علاء نیز با لشکر خویش مجاور هجر مستقر گردید. پس از یک ماه جنگ ، لشکر علاء پیروز شد، مرتدان شکست خوردند و حطم (سالار مشرکان ) کشته و منذربن نعمان اسیر شد (خلیفة بن خیاط ، 1967ـ 1968، قسم 1، ص 97ـ 98؛
طبری ، ج 3، ص 304ـ310، هر دو ضمن حوادث سال 11؛
قس ذهبی ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، ص 73ـ74، ضمن حوادث سال 12 ؛
نیز رجوع کنید به واقدی ، ص 231ـ251؛
بلاذری ، ص 83 ـ84).

آنچه مسلّم است این است که جارودبن معلّی ' در زمان خلافت عمر (13ـ23)، هنگام فتح فارس ، در این سرزمین به شهادت رسیده است ( رجوع کنید به بخاری ، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 236)، اما روایات در بارة تاریخ این رویداد متفاوت است . بر اساس روایت سیف بن عمر، در سال 17 مسلمانان از بحرین به فارس حمله کردند. علاءبن حضرمی لشکر مسلمانان را بدون اذن عمر، از دریا گذراند. آنان تا اصطخر پیش رفتند. مردم فارس به سرکردگی هیربد راه را بر آنان بستند و میان مسلمانان و کشتیهایشان حایل شدند. در جایی به نام طاووس جنگی سخت در گرفت و جارودبن معلّی '، که فرماندهی بخشی از لشکر مسلمانان را به عهده داشت ، رجزهایی خواند و جنگید تا کشته شد (طبری ، ج 4، ص 79ـ80؛
ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 2، ص 538 ـ539).

بنا بر پاره ای روایات ، جارودبن معلّی ' چندی پس از جنگهای ردّه و تأسیس شهر بصره در سال 17، در آن شهر سکنا گزید ( رجوع کنید بهابن سعد، ج 7، قسم 1، ص 61؛
خلیفة بن خیاط ، 1967، ص 174، 185). روایتی دیگر نیز نشان می دهد که جارود چند سال پس از آن در قید حیات بوده است . گفته می شود در سال 20 جارود بن معلّی ' از بحرین به مدینه آمد و نزد عمر برضد قُدامة بن مَظعون ، والی بحرین ، شهادت به شرب خمر داد. از این رو، عمر قدامه را از ولایت عزل کرد و او را حد زد ( رجوع کنید بهابن سعد، ج 5، ص 408ـ409؛
نیز رجوع کنید به ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 2، ص 569). افزون بر این ، به گزارش ابن سعد (ج 5، ص 409)، حَکم بن ابی العاص ، که گویا زیردست برادرش عثمان بن ابی العاص بوده است ( رجوع کنید به خلیفة بن خیاط ، 1967ـ 1968، قسم 1، ص 123، 134)، جارود را به جنگ شهریگ (سهرک )، از شاهزادگان ساسانی ، فرستاد. جارود در سال 20 در نبرد عَقَبة الطّین (جایی در فارس ) به شهادت رسید و از آن پس آنجا را عقبة الجارود نامیدند. گزارش ابن سعد را با اندکی تفاوت ، منابع متأخرتر تکرار کرده اند، با این ملاحظه که تاریخ رویداد را سال 21 دانسته اند ( رجوع کنید به خلیفة بن خیاط ، 1967ـ 1968، قسم 1، ص 145؛
همو، 1967، ص 61، 185؛
ابن عساکر، ج 56، ص 500؛
ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 3، ص 21؛
ذهبی ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، ص 239ـ240: در سال 21 در روز فتح نهاوند به فرماندهی سردار عرب ، نعمان بن مُقَرِّن ).

با این حال ، بر پایة دسته ای دیگر از روایات ، که نخستین فتح شهر اصطخر را در سال 23 نوشته اند، در این سال شهریگ شورش کرد و لشکری از فارسیان گرد آورد. لشکریان مسلمان به فرماندهی عثمان بن ابی العاص (یا برادرش حَکَم ) با لشکر فارس روبرو شدند. در هنگامة نبرد، لشکر جارودبن معلّی ' که فرماندهی میمنة سپاه اسلامی را برعهده داشت ، از هم گسیخت اما به زودی سپاه اسلام پیروز گشت و شهریگ و پسرش در جنگی سخت کشته شدند ( رجوع کنید به طبری ، ج 4، ص 176ـ177؛
ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 3، ص 40ـ 41).

بزرگان و علمای رجال ، شخصیت جارودبن معلّی ' را ستوده اند. امام علی علیه السلام ، ضمن نامه ای به پسر وی مُنذِر، جارود را فردی صالح خوانده ( رجوع کنید به نهج البلاغة ، نامة 71) و ابن حِبّان (1393ـ1403، ج 3، ص 59) از وی در شمار ثقات صحابه یاد کرده است . جارود احادیثی از پیامبر اکرم روایت کرده است ( رجوع کنید به ذهبی ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، ص 239). ابومسلم جذمی از راویان اوست ( رجوع کنید به ابونعیم ، ج 3، ص 86 ـ 87؛
ابن اثیر، 1417، ج 1، ص 383). ترمذی ، دارمی و احمدبن حنبل روایاتی را از جارودبن معلّی ' در ابواب فقهی نقل کرده اند ( رجوع کنید به ونسینک ، ج 8، فهارس ، ص 44) اما روایت راویانی



همچون ابن سیرین (متوفی 110) را از جارود باید مُرسَل یا از کسی غیرجارودبن معلّی ' عبدی دانست ( رجوع کنید به بخاری ، همانجا؛
ابن حجرعسقلانی ، ج 2، ص 54؛
قس ابن اثیر، 1417، ج 1، ص 383ـ 384). شایستگی جارودبن معلّی ' نزد عمر چنان بود که وی گفت اگر از رسول خدا نشنیده بودم که خلافت جز در قریش نخواهد بود، خلافت را پس از خود به جارودبن بشربن معلّی ' وا می نهادم (ابن ابی الحدید، ج 18، ص 56، به نقل از مَعمَربن مثنّی ابوعبیده ، کتاب التاج ).

خاندان جارود از اشراف و بزرگان بصره به شمار می رفتند ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 7، قسم 1، ص 61؛
ابن حزم ، ص 296). از آن جمله ، منذربن جارود عبدی ، از اصحاب علی علیه السلام و در جنگ جمل از امرای لشکر امام بود و ریاست عبدالقیس را برعهده داشت (مفید، ص 321؛
ابن عساکر، ج 60، ص 283). امام علی ، منذر را به مأموریتی نزد معاویه فرستاد و چندی نیز او را به فرمانداری اصطخر منصوب کرد (ابن سعد، ج 5، ص 409؛
ابن عساکر، ج 60، ص 281، 284) اما بعداً که او را نا اهل یافت ، ضمن نامه ای وی را نکوهید و به مدینه فرا خواند و او را عزل و حبس و برایش غرامت مقرر کرد ( رجوع کنید بهنهج البلاغة ، همانجا؛
یعقوبی ، ج 2، ص 203ـ204؛
ابن ابی الحدید، ج 18، ص 54). منذربن جارود را بعدها عبیداللّه بن زیاد به حکومت ثَغر (نواحی مرزی ) هند فرستاد و منذر در سال 61 یا 62 در همانجا درگذشت (ابن سعد، همانجا؛
قس بخاری ، همانجا؛
ابن عساکر، ج 60، ص 285). عبداللّه بن جارود عبدی نیز از سوی سلیمان بن عبدالملک اموی (حک : 96ـ99) مدتی حاکم بصره شد (ابن عساکر، ج 27، ص 237ـ 238). عبداللّه بن جارود سپس بر ضد حَجاج بن یوسف ثقفی (والی عراق ) شورید و در جنگ رُستَقُباد مغلوب او گردید و به دار آویخته شد (ابن قتیبه ، ص 338ـ339؛
برای دیگر اعقاب جارود رجوع کنید به ابن سعد، ج 5، ص 409، ج 7، قسم 1، ص 61؛
ابن حزم ، همانجا).


منابع :
(1) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم ، قاهره 1385ـ1387/ 1965ـ1967، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(2) ابن ابی حاتم ، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(3) ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة ، چاپ عادل احمد رفاعی ، بیروت 1417/1996؛
(4) همو، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385ـ1386/ 1965ـ1966؛
(5) ابن حبّان ، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(6) همو، مشاهیر علماء الامصار و اعلام فقهاء الاقطار ، چاپ مرزوق علی ابراهیم ، بیروت 1408/ 1987؛
(7) ابن حجر عسقلانی ، تهذیب التهذیب ، بیروت 1404/ 1984؛
ابن حزم ، جمهرة انساب العرب ،

(8) چاپ عبدالسلام محمدهارون ، قاهره ( 1982 ) ؛
(9) ابن سعد (لیدن )؛
(10) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت 1415ـ1421/ 1995ـ 2000؛
(11) ابن قتیبه ، کتاب المعارف ، چاپ ثروت عکاشه ، قاهره 1969؛
(12) ابن کثیر، السیرة النبویة ، چاپ مصطفی عبدالواحد، قاهره 1383ـ1386/ 1964ـ 1966، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(13) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف من الاسماء و الکنی و الانساب ، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1381ـ1406/ 1962ـ1986؛
(14) ابن هشام ، السیرة النبویة ، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری ، و عبدالحفیظ شلبی ، قاهره 1355/1963؛
(15) احمدبن عبداللّه ابونعیم ، معرفة الصحابة ، چاپ محمد راضی بن حاج عثمان ، ریاض 1408/1988؛
(16) محمدبن اسماعیل بخاری ، کتاب التاریخ الکبیر ، ( بیروت ? 1407/ 1986 ) ؛
(17) بلاذری (لیدن )؛
(18) تستری ؛
(19) خلیفة بن خیاط ، تاریخ خلیفة بن خیاط ، روایة بقی بن مخلد، چاپ سهیل زکار، دمشق 1967ـ 1968؛
(20) همو، کتاب الطبقات ، روایة موسی بن زکریا تستری ، چاپ اکرم ضیاء عمری ، بغداد ( 1967 ) ؛
(21) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، بیروت 1417/ 1997؛
(22) سمعانی ؛
(23) محمدبن یوسف شمس شامی ، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیرالعباد ، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض ، بیروت 1414/1993؛
(24) صفدی ؛
(25) طبری ، تاریخ (بیروت )؛
(26) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، چاپ جواد قیومی اصفهانی ، قم 1415؛
(27) علی بن ابی طالب (ع )، امام اول ، نهج البلاغة ، چاپ صبحی صالح ، قاهره 1411/ 1991؛
(28) محمدبن محمد مفید، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة ، چاپ علی میرشریفی ، قم 1374 ش ؛
(29) محمدبن عمر واقدی ، کتاب الرّدة ، چاپ محمود عبداللّه ابوالخیر، عمان ?( 1411/ 1991 ) ؛
(30) آرنت یان ونسینک ، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی ، استانبول 1988؛
(31) یعقوبی ، تاریخ .

/ محمدرضا ناجی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4325
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست