responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4214

 

ثابت بن هرمز ، محدّث و راوی قرن دوم و از سران بُتریه * . کنیه اش ابوالمِقْدام بود (نجاشی ، ص 116؛ طوسی ، ص 110؛ ابن ماکولا، ج 2، ص 403؛ مِزّی ، ج 34، ص 315)، نام پدرش به صورت مصغر، یعنی هُرَیْمِز، نیز ضبط شده است ( رجوع کنید بهابن حجر عسقلانی ، 1415، ج 1، ص 559). او را به سبب سکونت در کوفه ، کوفی (بخاری ، ج 2، جزء 1، قسم 2،

ص 171؛ طوسی ، ص 129) و به جهت اینکه از موالی بنی عجل بوده است ، عِجْلی (طوسی ، ص 110) و چون ایرانی بوده ، فارسی ( رجوع کنید به طوسی ، همانجا؛ ابن داوود حلّی ، ص 60) خوانده اند. در بسیاری از منابع ، با لقب حدّاد (آهنگر) از

او یاد شده ( رجوع کنید به بخاری ، همانجا؛
ابن ابی حاتِم ، ج 2، ص 459؛
نجاشی ، همانجا؛
طوسی ، ص 110، 129؛
قس ابن داوود حلّی ، ص 144)؛
ظاهراً آهنگری شغل وی بوده است . سال تولد و وفات وی معلوم نیست ولی باتوجه به اینکه طوسی (ص 110، 129، 173) او را از اصحاب امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلام دانسته ، به نظر می رسد که در دهه های پایانی قرن اول تا نیمة قرن دوم می زیسته است .

کشّی (متوفی نیمة اول قرن چهارم ؛
ص 232ـ233، 236، 390)، ثابت بن هرمز را از سران بتریه دانسته و از امام باقر علیه السلام نقل کرده است که او و چند تن از پیشوایان بتریه در شمار منافقان بودند و بسیاری از مردم را به گمراهی کشیدند ( رجوع کنید بههمان ،ص 240ـ241). درعین حال ، کلینی (ج 8 ، ص 270) حدیثی از امام باقر علیه السلام را به نقل از او آورده است ، که به نظر مامقانی (ج 1، بخش 2، ص 194) با قول به بتری مذهب بودن او منافات دارد، مگر آنکه بگوییم ثابت بن هرمز در آغاز بتری مذهب

بوده و پس از دیدار با امام باقر علیه السلام ، از این مذهب برگشته است . تستری (ج 2، ص 471ـ473) این سخن مامقانی را، با توجه به صراحت کلام کشّی ، نپذیرفته است . او همچنین سکوت ذهبی (ج 1، ص 368) و ابن حجر عسقلانی (1413، ج 1، ص 148) از اظهارنظر در بارة مذهب ثابت بن هرمز را قرینه ای بر شیعه نبودن او و مؤید سخن کشّی دانسته است . به نظر می رسد از همین روست که ثابت در منابع شیعی ، در نقل حدیث ضعیف معرفی شده است ( رجوع کنید بهابن داوود حلّی ، ص 60؛
کاظمی ، ص 27).

رجال شناسان اهل سنّت ، ثابت بن هرمز را ثقه دانسته ( رجوع کنید بهابن حنبل ، ج 3، ص 96؛
ابن ابی حاتم ، ج 2، ص 459؛
ابن حجر عسقلانی ، 1415، همانجا) و برخی ، به نقل از ابن قَطّان ، آورده اند کسی را نمی شناسند که ضعیفش شمرده باشد، مگر دارَقُطنی ( رجوع کنید به ابن حجرعسقلانی ، 1415، همانجا؛
شمس شامی ، ج 12، ص 358). ابن ابی حاتِم (ج 1، ص 9ـ11)، در تقسیم بندی خود او را در طبقة ششم ، یعنی طبقة اتباعِ تابعین جای داده است .

ثابت از افرادی روایت کرده که عمدتاً در طبقة تابعین جای دارند. برخی از آنان عبارت اند از: سعیدبن مُسَیّب ، زیدبن وَهْب ، سعیدبن جُبَیْر ( رجوع کنید به بخاری ؛
ابن ماکولا، همانجاها؛
سمعانی ، ج 2، ص 182)، حبّة عَرَنی (ابن ماکولا، ج 2، ص 320؛
مزّی ، ج 5، ص 351ـ352)، عدیّبن دینار (مزّی ، ج 19، ص 532، ج 34، ص 315)، سعیدبن علاقه هاشمی (همان ، ج 11، ص 28)، زیادبن مُنْذر هَمْدانی (همان ، ج 9، ص 517 ـ 518) و عبیدبن کرب (ابن ابی حاتم ، ج 5، ص 413).

از ثابت بن هرمز، به جز پسرش عمرو ( رجوع کنید به ابن ماکولا، ج 2، ص 403؛
نجاشی ؛
سمعانی ، همانجاها)، این افراد روایت کرده اند: سفیان ثوری (بخاری ؛
ابن ماکولا، همانجاها؛
مزّی ، ج 11، ص 156)، شعبة بن حجاج (مزّی ، ج 12، ص 481؛
ابن حجر عسقلانی ، 1415، ج 1، ص 558)، حَکَم بن عتیبه (ابن حنبل ؛
ابن ماکولا؛
سمعانی ، همانجاها)، شریک بن عبداللّه نخعی (مزّی ، ج 12، ص 463؛
ابن حجر عسقلانی ، 1415، همانجا)، خلیل بن زیاد محاربی (مزّی ، ج 8 ، ص 337)، ابواسحاق سَبیعی ، اعمش و منصوربن معتمر (ابن حجر عسقلانی ، 1415، همانجا). بنا بر نقل نجاشی (ص 116ـ 117)، ثابت بن هرمز کتابی را از امام سجاد علیه السلام روایت کرده که پسر ثابت ، عمرو، نیز آن را به نقل از پدرش روایت کرده است .

رجالیان شیعه عمروبن ثابت را نیز همچون پدرش در شمار

اصحاب امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلام آورده اند ( رجوع کنید به برقی ، ص 9، 11، 16؛
نجاشی ، ص 290؛
ابن داوود حلّی ، ص 144؛
قس قهپائی ، ج 4، ص 257، که به نقل از ابن غَضائِری نام او را عمر آورده است ). در میان رجالیان امامی ، ابن داوود حلّی (همانجا) و علامه حلّی (ص 241) عمرو را ثقه و ممدوح

دانسته اند و ابن غضائری ( رجوع کنید به قُهپائی ، همانجا) او را تضعیف کرده است . بنا بر روایتی که کشی (ص 392) نقل کرده ، روزی در موسم حج ، امام صادق علیه السلام در آستانة کعبه نشسته بود و با مردی از قریش از اندک بودن حج گزاران واقعی سخن می گفت . در این حال عمروبن ابی المِقْدام از آنجا عبور کرد، امام فرمود این حج گزار واقعی است . ابن سعد، از مورخان اهل سنّت ، عمرو را شیعة افراطی و درنتیجه معتمد ندانسته و وفاتش را در دوران خلافت هارون عباسی (170ـ193) ذکر کرده است (ج 6، ص 267).


منابع :
(1) ابن ابی حاتم ، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ 1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(2) ابن حجر عسقلانی ، تقریب التهذیب ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1413/1993؛
(3) همو، کتاب تهذیب التهذیب ، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت 1415/ 1995؛
(4) ابن حنبل ، العلل و معرفة الرجال ، چاپ وصی اللّه بن محمود عباس ، بیروت 1408؛
(5) ابن داوود حلّی ، کتاب الرجال ، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم ، نجف 1392/1972، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(6) ابن سعد (لیدن )؛
(7) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن الموتلف و المختلف فی الاسماء والکنی و الانساب ، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(8) محمدبن اسماعیل بخاری ، کتاب التاریخ الکبیر ، ( بیروت ? 1407/1986 ) ؛
(9) احمدبن محمد برقی ، کتاب الرجال ، تهران 1383؛
(10) تستری ؛
(11) محمدبن احمد ذهبی ، میزان الاعتدال فی نقدالرجال ، چاپ علی محمد بجاوی ، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(12) سمعانی ؛
(13) محمدبن یوسف شمس شامی ، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیرالعباد ، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض ، بیروت 1414/1993؛
(14) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، چاپ جواد قیومی اصفهانی ، قم 1415؛
(15) حسن بن یوسف علامه حلّی ، رجال العلامة الحلی ، چاپ محمدصادق بحرالعلوم ، نجف 1381/1961، چاپ افست قم 1402؛
(16) عنایة اللّه قهپائی ، مجمع الرجال ، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی ، اصفهان 1384ـ1387، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(17) محمدامین بن محمدعلی کاظمی ، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین ، چاپ مهدی رجایی ، قم 1405؛
(18) محمدبن عمرکشی ، اختیار معرفة الرجال ، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد 1348 ش ؛
(19) کلینی ؛
(20) عبداللّه مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛
(21) یوسف بن عبدالرحمان مزّی ، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، چاپ بشارعواد معروف ، بیروت 1422/2002؛
(22) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم 1407.

/ علیرضا بهاردوست /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4214
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست