responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4173

 

تَیْمُ اللّه (یا تیم اللات ) ،

قبیلة عرب عدنانی در شمال جزیرة العرب . تیم اللّه یکی از قبایل ثَعلَبه است و ثعلبه هستة مرکزی بَکربن وائل . دیگر قبایل ثعلبه عبارت اند از: بنی شیبان ، ذُهْل و قیس (برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به بکربن وائل * ). نسب این قبیله به تیم اللّه (نام دیگر او: عائذ)بن ثَعلَبة بن عُکابة بن صعب بن علی بن بکربن وائل می رسد (ابوعبید، ص 346ـ347؛ ابن قتیبه ، ص 92ـ 98؛ سمعانی ، ج 1، ص 497؛ قلقشندی ، ص 179). نام این قبیله در برخی منابع تَیْم اللات ذکر شده است و به احتمال بسیار، مسیحیان و مسلمانان «اللات » را به «اللّه » تبدیل کرده اند ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ). به روایت ابن کلبی ، تیم اللّه بن ثعلبه در واقع ، حنظلة بن مالک بن زید مناة بن تمیم است که مادرش وی را در کودکی با خواهرزادة خود عوض کرد (ج 2، ص 194؛
نیز رجوع کنید بهابوعبید، ص 347؛
قلقشندی ، ص 182). افراد قبیلة تیم اللّه ، تَیْمُلِیّ یا تَیْمَلیّ یا تَیْمی خوانده می شدند (ابن ماکولا، ج 1، ص 541؛
سمعانی ، ج 1، ص 498).

در بارة شمار پسران تیم اللّه ، در منابع اختلاف وجود دارد؛
بنا بر آثارنسب شناسان و مورخان ، نامِ ده تن از ایشان عبارت است از: حارث ، مالک ، عبداللّه ، حاطبه ، زِمّان ، عَدی ، عامر، ذُهل ، هِلال و مازِن (ابن کلبی ، ج 2، ص 234؛
ابن قتیبه ، ص 98؛
ابن حزم ، ص 315).

اختلافهای قبیله ای سبب شد که قبایل تیم اللّه ، قیس بن ثَعلبه ، عَنزة بن ربیعه و عِجْل بن لُجَیم اتحادیة لَهازِم را تشکیل دهند تا مغلوب قبیلة بنی شیبان نشوند (ابن قتیبه ، همانجا؛
ابن عبدربّه ، ج 3، ص 328؛
رجوع کنید به بکربن وائل * ). قبیلة تیم اللّه در برخی از جنگهای عصر جاهلی مانند جَدود، نِباج ، ثَیْتَل ، وَقیط ، شِباک و ذات الاَثْل شرکت داشته است (ابوعبیده ، ج 2، ص 409، 418، 422، 429؛
جادالمولی و دیگران ، ص 226، 228؛
یاقوت حموی ، ذیل «الاَثـْل »).

ظاهراً این قبیله مانند دیگر قبایل بکربن وائل ، مسیحی بوده اند. به نوشتة طبری در سال دوازدهم هجرت ، گروهی از آنان همراه مسیحیان بنی عِجْل و اَعراب قبیلة ضَبیعه ساکنان عرب حیره در کنار ایرانیان با سپاه مسلمانان ، به فرماندهی خالدبن ولید، جنگیدند و شکست خوردند (ج 3، ص 355). به رغم منابع کهنِ تاریخی و فتوح ، برخی از پژوهشگران معاصر از شرکت تیم اللّه در فتوحات سخن گفته اند ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ) و ظاهراً اینان قبایل بزرگتر بکربن وائل را با شاخه های آن ، از جمله تیم اللّه ، یکسان دانسته و شرکت این قبایل را در فتوحات به تیم اللّه نیز نسبت داده اند.

برخی از مشاهیر قبیلة تیم اللّه عبارت اند از: لسان الحُمَّره ، شاعر اواخر دورة جاهلی و اوایل اسلام ؛
پسرش عبداللّه ، از نسب شناسان نامی عرب در صدر اسلام ؛
اوس بن ثعلبه (زنده در 64)، صاحب قصر معروفِ اوس در بصره و والی خراسان ؛
ابوالطیب محمدبن حسین تَیمَلی نخّاس ، محدّث کوفی (متوفی 387)؛
و هشام بن محمد تیملی کوفی (متوفی 432) از استادان ابن خطیبِ مورخ (ابن کلبی ، ج 2، ص 246؛
ابوعبید، ص 350ـ351؛
سمعانی ، ج 1، ص 499ـ500). گروهی از خواص دربار نعمان بن امرؤالقیس ، پادشاه حیره (جلوس ر 403 میلادی )، نیز از قبیلة تیم اللّه بوده اند (آلوسی ، ج 2، ص 176).

از این قبیله در قرنهای بعدی اطلاعات مستندی در دسترس نیست . در اواخر قرن سیزدهم گروههایی از نسل تیم اللّه در کنار رود دجله در عراق زندگی می کرده اند، اما دقیقاً مشخص نیست که این تیم اللّه با قبیلة تیم اللّه بن ثعلبه یکی بوده باشد (حسینی قزوینی ، ص 55)؛
زیرا علاوه بر اخلاف تیم اللّه بن ثعلبه ، قبایل دیگری نیز به همین نام وجود داشته اند، از جمله تیم اللات از قبایل عدنانی ضَبَّه (ابن قتیبه ، ص 114؛
قلقشندی ، ص 180)، و دو قبیله در جنوب جزیرة العرب منتسب به تیم اللّه بن ثعلبة خزرجی قحطانی معروف به النجّار (ابن درید، ج 1، ص 448؛
ابن مغربی ، ص 42) و تیم اللّه بن نَمربن قاسط قحطانی (ابوعبید، ص 357؛
قلقشندی ، همانجا).


منابع :
(1) محمود شکری آلوسی ، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب ، چاپ محمد بهجة اثری ، بیروت ?( 1314 ) ؛
(2) ابن حزم ، جمهرة انساب العرب ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره ?( 1382/ 1962 ) ؛
(3) ابن درید، کتاب الاشتقاق ، چاپ عبدالسلام محمدهارون ، بغداد 1399/ 1979؛
(4) ابن عبدربّه ، العقد الفرید ، چاپ علی شیری ، بیروت 1408ـ 1411/ 1988ـ1990؛
(5) ابن قتیبه ، المعارف ، چاپ ثروت عکاشه ، قاهره 1960؛
(6) ابن کلبی ، جمهرة النّسب لابن الکلبی ، ج 2، چاپ محمود فردوس العظم ، دمشق ( بی تا. ) ؛
(7) ابن ماکولا، الاکمال ، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1381ـ1386؛
ابن مغربی ، کتاب الایناس بعلم الانساب ، چاپ ابراهیم أبیاری ، بیروت 1400/

1980؛
قاسم بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب ، چاپ مریم محمد خیرالدرع ، بیروت 1410/ 1989؛
معمربن مثنّی ابوعبیده ، کتاب ایام العرب قبل الاسلام ، چاپ عادل جاسم بیاتی ، بیروت 1407/ 1987؛
محمداحمد جادالمولی ، علی محمد بجاوی ، و محمد ابوالفضل ابراهیم ، ایّام العرب فی الجاهلیّة ، بیروت 1408/ 1988؛
مهدی حسینی قزوینی ، اسماءالقبائل و انسابها ، چاپ کامل سلمان جبوری ، بیروت 1420/ 2000؛
سمعانی ؛
طبری ، تاریخ (بیروت )؛
احمدبن علی قلقشندی ، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب ، بیروت 1405/ 1984؛
یاقوت حموی ؛


EI 2 , s.v., "Taym Alla ¦h" (by G. Levi Della Vida).

/ ستار عودی /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4173
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست