تیره ، شهری در جنوب غربی آناطولی در بخش جنوبی درة کوچک مِندِرِس ، در 67 کیلومتری جنوب شرقی ازمیر (عرض جغرافیایی َ64 ْ38 شمالی ، طول جغرافیایی َ45 ْ27 شرقی )، با ارتفاع 108 متر از سطح دریا که در اوایل تأسیس ترکیه شهری در امارت آیدین اوغوللری * بوده است .

شهر کنونی احتمالاً در محل آرکادیوپولیس (آرکادیا) باستانی قرار دارد که بعدها تِیره نامیده شد ( رجوع کنید به رمزی ، ص 104، 114). این شهر در دوران حکومت امپراتوری روم شرقی ثیری (   p ¨u  ) و ثیریا (  â  p ¨u  ؛ قس دوکاس ، ص 38، 73، 97، 109، 175، 196) نامیده می شده و در تاریخ نقش مهمی داشته است . ابن بطوطه از طریق بیرگه * به تیره رفت که در میان باغهای میوه و بوستانها و نهرها در سرزمین «سلطان بیرگه »، یعنی آیدین اوغوللری ، قرار گرفته بود ( رجوع کنید به ص 303). رامون مونتانر ، وقایع نگار ماجراجوی کاتالونیایی ، نیز از تیره عبور کرد ( رجوع کنید به بخش 25). در 805 ـ806، که تیمور به سمت شهر پیشروی کرد، ساکنان شهر به ازمیر گریختند ( رجوع کنید به دوکاس ، ص 38، 97، 109). پس از آنکه عثمانیها امیرنشین آیدین اوغوللری را در 830 ضمیمة قلمرو خود کردند، تیره پایتخت سنجق این امیرنشین شد. این شهر بعدها در تاریخ اهمیت چندانی نداشت . تا قرن دهم ، ضرابخانه بود و گهگاه از آن به مناسبت وقوع شورشها یاد شده است ( رجوع کنید به هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 398، پانویس ، ج 5، ص 50، پانویس ). در تیره مرقد فقیه مشهور، عبداللطیف بن عبدالعزیزبن فرشته (وفات طبق سالنامة آیدین ، 1302، ص 239، سال 799)، قرار دارد که مؤلف فرهنگ ترکی منظومی ( لغتِ فرشته اوغلو ) است که روزگاری رواج بسیار داشت ، همچنین صاحب شرح بر منارالانوار نَسَفی در اصول فقه است . او در آنجا، در مدرسه ای که نام او را بر خود دارد و هنوز دایر است ، تدریس می کرد ( رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «فرشته اوغلو»). تیره همچنین مولِد چندین مؤلف عثمانی بود، از جمله شیخ حیدربن سعداللّه و ملانصراللّه رومی ، و محلّ فعالیت قاضیهایی بود که در عرصة ادبیات مؤثر بودند (بابینگر، ص 146). چون شانی زاده ، مورخ و نویسنده ای با استعدادهای گوناگون ، عمر خود را در این شهر به پایان برد

از آن به عنوان تبعیدگاه نیز نام برده شده است ( رجوع کنید به همان ، ص 346). در آن روزگار تیره را نمایندة ثیاتیره / تیاتیره (= آق حصار)، یکی از «هفت کلیسای آسیا» می دانستند. اولیا چلبی در سیاحت نامه اش (ج 9، ص 159) تیره را وصف کرده است . ظاهراً شهر آثار باستانی ندارد، ولی باید اشاره کرد که نجیب پاشا،

حاکم بغداد، کتابخانه ای با 325 ، 1 جلد کتاب (از جمله دست نویس شرح مذکور از فرشته اوغلو) به این شهر هدیه کرده بود.

تیره تا مبادله جمعیت یونانی ـ ترک ، پس از جنگ اول جهانی ، حدود 000 ، 15 تن جمعیت داشت که عمدتاً یونانی بودند ( رجوع کنید به کوئینه ، ج 3، ص 508 به بعد) و بیشتر به فرش بافی و کشت انگور اشتغال داشتند.

تیرة امروزی حاکم نشینی از یک ایلچه (شهرستان ) در ایل (استان ) ازمیر است . جمعیت آن در حدود 1970، 000 ، 28 تن ، و در 2004 حدود 000 ، 47 تن بود ( > فرهنگ جغرافیائی جهان < ، ذیل مادّه ).

---

منابع :
(1) ( ابن بطوطه ، رحلة ابن بطوطة ، بیروت 1384/1964 ) ؛
(2) اولیاءچلبی ؛
(3) مصطفی بن عبداللّه حاجی خلیفه ، جهان نما ، چاپ ابراهیم متفرقه ، استانبول 1145/1732، ص 636؛
(4) ( شرف الدین علی یزدی ، ظفرنامه : تاریخ عمومی مفصّل ایران در دورة تیموریان ، چاپ محمد عباسی ، تهران 1336 ش ، ج 2، ص 335 ) ؛
(5) محمد عاشق ، مناظرالعوالم ، نسخة خطی کتابخانة وین ، گ 213ر؛


(6) F. V. J. Arundel, Discoveries in Asia Minor , London 1834;
(7) idem, A visit to the Seven Churches of Asia , London 1828;
(8) Franz Babinger, Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke , Leipzig 1927;
(9) Karl Buresch, Aus Lydien , Leipzig 1898, 32, 165, 214;
(10) Vital Cuinet, La Turquie d'Asie, vol.3, Paris 1894;
(11) [ EI 2 , s.v. "Firishte-Oghlu" (by عmer Faruk Akدn)(;
(12) Joseph von Hammer-Purgstall, Geschichte des osmanischen Reiches , Graz 1963;
(13) I A , s.v. "Tire" (by Besim Darkot);
(14) Charles Le Beau, Histoire du Bas-Empire , CIV , 38, W. M. Ramsay, The historical geography of Asia Minor ;
(15) Stephanus Byzantinus , ed. Westermann, Leipzig 1839, 273;
(16) Franz Taeschner, Das anatolische Wegenetz nach osmanischen Quellen , Leipzig 1924-1926, I , 176, II , 39;
(17) W. Tomaschek, " Zur histor. Topographie kleinasiens im Mittelalter", Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften zu Wien CXXIV/8,8,34 ;
The World gazetteer: current population figures for cities, towns and places . 20 July 2004. )Online]. Available: http://www.world-gazetteer. com/fr/fr-tr.htm(2 Aug. 2004)].

/ ف . بابینگر ، تلخیص از ( د. اسلام ) /