responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4141

 

تیاذُق / تیاذوق ، پزشک مخصوص حَجّاج بن یوسف ثقفی (حک:45-95) حاکم اموی عراق.زبان مادریاو یونانی بود(سزگین، ج3، ص 207-208). تشخیص هویت او به سبب اشتباهاتی که در املای نام او روی داده دشوار است.ظاهرا شکلهای مختلفی برای نام وی ضبط کرده اند، از جمله ، «تیادوق » (ابن ندیم ، ( متوفی 385 ) ، ص 360)؛ «ثیاذوق » (الگود ، ص 68) و «تَیاذُق » (سزگین ، همانجا)، صورتهایی معرّبِ از تئودوکوس است . اولمان (ص 22ـ23) تیاذوق را صورتی احتمالی از تئودوخوس دانسته است . قِفْطی (متوفی 646؛ ص 105، ش 3، ص 108، ش 15) دو پزشک به نامهای «تیاذوق » و «ثاذون » را ذکر کرده که در خدمت حجّاج بن یوسف بودند و در بارة ثاذون نوشته که روزی حجّاج از او سؤال کرد که داروی ترک گِل خواری چیست ، او پاسخ داد: «اراده ای چون ارادة تو، ای امیر» و حجّاج گِلی را که در دست داشت به زمین انداخت و دیگر هرگز گِل نخورد. ابن ابی اصَیْبِعه (متوفی 668؛ ص 180) همین حکایت را عیناً برای تیاذوق نقل کرده است . ابن عِبْری (623ـ 685 ؛ ص 194) نیز، احتمالاً به تأسی از قفطی ، از دو تن به نام «تیاذوق » و «ثاودون » یاد کرده که هر دو پزشک حجّاج بودند اما لوکلر (ج 1، ص 82 ـ83) آوردن چند شرح حال مشابه تحت نامهای مختلف را در تاریخ الحکماء قفطی مسبوق به سابقه دانسته (در این مورد اریباسیوس را شاهد آورده ) و نتیجه گرفته که ما تنها با یک پزشک و آن هم تئودوکوس مواجهیم .

بیشتر مؤلفان دورة اسلامی (برای نمونه رجوع کنید به قفطی ، ص 105؛ ابن عبری ، همانجا) تیاذوق را از پزشکان مبرِّز و مشهور دورة اموی ذکر کرده اند که شاگردان بزرگی مانند فُرات بن شَحْناثا، طبیب عیسی بن موسی عباسی (متوفی 167)، ولیعهد در دوران حکومت منصور (136ـ 158)، تربیت کرد.

سزگین (ج 3، ص 207ـ 208) چهار اثر را که معلوم نیست در اصل به یونانی بوده یا عربی ، برای تیاذوق ذکر کرده : 1) الکُنّاش ، که سزگین منقولات رازی در الحاوی را از این کتاب می داند؛ 2) قصیدة فی حفظ الصحة که اولمان (ص 22ـ23) انتساب آن را به تیاذوق نادرست دانسته ؛ 3) کتاب أبدال الادویة و کیفیة دَقِّها و ایقاعها و إذابتها و شی ء من تفسیر اسماء الادویة (در بارة تهیة داروها و بَدَلهای داروها)؛ 4) الفصول فی الطبّ ، که ظاهراً خلاصه ای از الکنّاش وی بوده است . از این آثار چیزی باقی نمانده ، اما برخی از حکیمان دورة اسلامی در آثار خود از تیاذوق نقل قول کرده اند. قدیمترین مؤلفی که او را یاد کرده ، عبداللّه بن مُسلم بن قُتَیبَة دینوری (متوفی 276) است که بی ذکر نام کتاب ، چند توصیة بهداشتی او به حجّاج بن یوسف را در کتاب عُیون الاخبار (ج 3، جزء 9، ص 270) آورده است ، مانند اینکه «فقط گوشت حیوانات جوان را که خوب پخته شده باشد، بخور»؛ «پس از ناهار بخواب و پس از شام راه برو، حتی صد قدم ».

تیاذوق علاوه بر توصیه های بهداشتی ، دستورهایی نیز برای درمان بعضی بیماریها داده ، که رازی آنها را در بعضی مجلدات الحاوی نقل کرده است (مثلاً رجوع کنید به ج 10، ص 106ـ107، 164ـ 165، 193، ج 11، ص 159).

تیاذوق عقاید و آرای بهداشتی خود را در ده دستور برای حجّاج خلاصه کرده ، از جمله : «تا گرسنه نشده ای غذا نخور؛ تا وقتی که هنوز غذایی در معده باقی است ، چیزی نخور؛ از خوردن چیزهایی که دندانها نمی توانند آنها را خُرد کنند بپرهیز؛ پس از غذا بلافاصله چیزی ننوش ؛ یک روز در میان استحمام کن ؛ ادرار خود را نگه ندار حتی اگر سواره باشی ؛ بر مقدار خون در بدن بیفزای ؛ با شکم خالی آب سرد ننوش ؛ قبل از خواب قضای حاجت کن » (به نقل ابن ابی اصیبعه ، ص 179).


منابع :
(1) ابن ابی اصیبعه ، عیون الانباء فی طبقات الاطباء ، چاپ نزار رضا، بیروت ( 1965 ) ؛
(2) ابن عبری ، تاریخ مختصرالدول ، چاپ انطون صالحانی یسوعی ، لبنان 1403/1983؛
(3) ابن قتیبه ، کتاب عیون الاخبار ، بیروت : دارالکتاب العربی ، ( بی تا. ) ؛
(4) ابن ندیم ؛
(5) محمدبن زکریا رازی ، کتاب الحاوی فی الطب ، حیدرآباد دکن 1374ـ1390/ 1955ـ1971؛
(6) علی بن یوسف قفطی ، تاریخ الحکماء، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملَتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء ، چاپ لیپرت ، لایپزیگ 1903؛


(7) Cyril L. Elgood, A medical history of Persia and the Eastern Caliphate , 2nd ed., Amsterdam 1979;
(8) Lucien Leclerc, Histoire de la mإdecine arabe , Paris 1876;
(9) Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , vol.3 : Medizin, Pharmazie, Zoologie, Tierheilkunde bis ca. 430 H., Leiden 1970 ;
(10) Manfred Ullman, Die Medizin im Islam , Leiden 1970.

/ مستوره خضرایی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4141
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست