responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4108

 

تَهَجُّد ، شب زنده داری برای نماز شب و تلاوت قرآن و ذکر خداوند و آمرزش خواهی . این واژه از ریشة ه ج د است . راغب اصفهانی (ذیل «هجد») و طَبْرِسی (ج 6، ص 668) اصل هُجود را به معنای «خوابیدن » دانسته اند، اما به گفتة جوهری (ذیل «هجد») این واژه از اضداد است ، چون در لغت به دو معنای «در شب خفتن » و «در شب بیدار شدن » آمده است . تهجّد در اصطلاح به معنای نماز شب است (فخررازی ، ج 21، ص 29) و متهجِّد کسی است که شبانگاه برای برپا داشتن نماز از خواب برمی خیزد (ابن منظور؛ ابن فارس ، ذیل «هجد»). در قرآن کریم ، این کلمه یک بار به کار رفته است : «وَ مِنَاللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِه ...» (إسراء: 79). بنا بر این آیه ، نمازشب بر پیامبر اکرم واجب شده است (ابن بابویه ، 1404، ج 1، ص 484) و پیامبراکرم به سبب شب خیزی و تهجّد، مقام شفاعت در روز جزا را یافته است (فخررازی ، ج 21، ص 31؛ طبرسی ، ج 6، ص 671؛ طباطبائی ، ج 13، ص 176). مخاطب آیة مذکور رسول اکرم است ( رجوع کنید به طبرسی ، ج 6، ص 670) ولی به موجب آیة «لَقَدْک'انَ لَکُمْفی رَسُولِاللّ'هِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ...» (به طور یقین زندگی رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی بود؛ احزاب : 21)، به امت اسلامی نیز تهجّد توصیه شده است . همچنین از برخی احادیث برمی آید که نماز شب در اوایل ظهور اسلام واجب بوده و سپس سنّت مؤکد شده است (رجوع کنید به طبری ، ج 29، ص 78؛ ابوداوود، ج 2، ص 71ـ72). اگرچه واژة تهجّد تنها یک بار در قرآن کریم آمده است ، در سوره های متعدد به شب زنده داری و استغفار سحرگاهی تصریح شده است . آمرزش خواهی در سحرگاهان به عنوان یکی از ویژگیهای پرهیزگاران ( رجوع کنید به آل عمران : 17؛ ذاریات : 17ـ 18)، شب زنده داری به عنوان یکی از صفات بندگان خدای رحمان (رجوع کنید به فرقان : 64) و مؤمنان واقعی ( رجوع کنید به سجده : 16) و دیگر موارد (رجوع کنید به زمر: 9) به این معنی ناظرند. همچنین در آیة دوم سورة مُزَّمِّل «قُمِ اللَّیل إلّ'ا قَلیلاً» (پاره ای از شب را بپاخیز)، مخاطب رسول اکرم است ، ولی

قیام در دل شب به حکم دیگر آیات و نیز احادیث به همگان توصیه شده است .

در احادیث نیز واژة تهجّد به معنای نماز شب به کار رفته (رجوع کنید به مجلسی ، ج 84، ص 140) و بر آن تأکید شده است ، به طوری که آورده اند پیامبر اکرم پیش از رحلت ، در ضمن وصایایی به امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، سه بار فرمود: «علیک بصلاة اللّیل » (برتو باد خواندنِ نماز شب ؛ ابن بابویه ، همانجا؛ حرّعاملی ، ج 8، ص 145). براساس احادیث ، تهجّد زینت آخرت (در برابر مال و فرزندان که زینت دنیاست ) و شرف مؤمن ( رجوع کنید به حرّعاملی ، ج 8، ص 145، 157)، موجب سلامت و صحت بدن (همان ، ج 8، ص 150؛ مجلسی ، ج 84، ص 144)، فراخی روزی (ابن بابویه ، 1364ش ، ص 41)، کفارة گناهان روز (حرّعاملی ، ج 8، ص 146؛ مجلسی ، ج 84، ص 136)، خشنودی خداوند و چنگ زدن به اخلاق پیامبران (ابن بابویه ، همانجا) است . در برخی احادیث ، کسی که اهل تهجّد نباشد، سرزنش شده است (رجوع کنید به حرّعاملی ، ج 8، ص 162؛ مجلسی ، ج 84، ص 162). وقت تهجّد از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است و هرچه به

اذان صبح نزدیکتر باشد، فضیلت آن بیشتر است (مجلسی ، ج 84، ص 227).


منابع :
(1) علاوه بر قرآن ؛
(2) ابن بابویه ، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، نجف 1972، چاپ افست قم 1364ش ؛
(3) همو، کتاب من لایحضره الفقیه ، چاپ علی اکبر غفاری ، قم 1404؛
(4) ابن فارس ؛
(5) ابن منظور؛
(6) سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود ، استانبول 1401/1981؛
(7) اسماعیل بن حماد جوهری ، الصحّاح : تاج اللغة و صحاح العربیة ، چاپ احمدعبدالغفور عطار، قاهره 1376، چاپ افست بیروت 1407؛
(8) حرّعاملی ؛
(9) حسین بن محمد راغب اصفهانی ، المفردات فی غریب القرآن ، چاپ محمدسیدکیلانی ، تهران ?( 1332 ش ) ؛
(10) طباطبائی ؛
(11) طبرسی ؛
(12) طبری ، جامع ؛
محمدبن

عمر فخررازی ، التفسیرالکبیر ، قاهره ( بی تا. ) ، چاپ افست تهران

(13) ( بی تا. ) ؛
(14) مجلسی .

/ عباس مصلائی پور /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4108
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست