responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4064

 

توگو ، مسلمانان . توگو کشوری است در افریقای غربی ، واقع در کرانة اقیانوس اطلس ، با مساحت 786 ، 56 کیلومترمربع و 000 ، 153 ، 5 تن جمعیت در 1380 ش / 2001. خط ساحلی این کشور با خلیج گینه ، 56 کیلومتر است و از مغرب با غنا، از مشرق با بِنین * و از شمال با بورکینافاسو * همسایه است . پایتخت آن لومه است که جمعیت آن در 1381 ش / 2002 حدود 000 ، 658 تن بوده است . در همین سال پرجمعیت ترین شهرهای کشور بترتیب عبارت بودند از: سوکوده (000 ، 82 تن )، کپالیمه / پالیمه (000 ، 72 تن )، آتاکپامه (000 ، 61 تن )، کارا (000 ، 49 تن )، تسه ویه (000 ، 36 تن ) و داپانگو/ داپائونگ (000 ، 30 تن ؛ > کتاب سال جهان اروپا 2003 < ، ج 2، ص 4070، 4076؛ > فرهنگ جغرافیائی جهان < ،ذیل «توگو»).

مردم توگو در دو گروه زبانی عمده جای می گیرند: گروه زبانی گور در شمال (شامل اقوام کابره / کابیه ، کوتوکولی یا تم زبان ، مینا، موبا ، لوسو ، گورما/گورمانچه ، لاما یا لامبا، باسار و کونکومبا ) و گروه زبانی کوا در جنوب (شامل اقوام اوه ، واچی ، آجا ، آکپوسو و چوکوسی یا آنوفو زبان ؛ قوم اخیر در شمال توگو زندگی می کنند). قوم آنا از گروه زبانی یوروبا در جنوب و فولانی * ها و هوساها با زبان خاص خود عمدتاً در شمال ساکن اند. زبان رسمی کشور، فرانسه است که نخبگان آن را به کار می برند، در حالی که زبان اقوام اوه و کابره زبانهای ملی محسوب می شوند ( > «قوم شناسی : توگو» < ، 2004؛ کوک ، ص 284).

در توگو 37 قوم زندگی می کنند. در 1370 ش / 1991 ترکیب قومی توگو تقریباً از این قرار بود: اوه (4ر26%)، کابره (5ر14%)، واچی (4ر10%)، کوتوکولی (2ر6%)، مینا (4ر5%)، موبا (2ر5%)، لوسو (1ر4%)، گورما (4ر3%)، لاما (4ر3%)، آجا (2ر3%)، آکپوسو (8ر2%)، باسار (8ر2%)، آنا (6ر2%)، فولانی (5ر1%)، کونکومبا (4ر1%)، چوکوسی (3ر1%)، چامبا (1%)، نگانگام (1%) و اقوام دیگر حدود 4ر3% ( > رجوع کنید به «قوم شناسی : توگو» < ، 2004).

بنا بر آمار 1302 ش / 1923، مسلمانان فقط حدود 3% کل جمعیت را تشکیل می دادند. با گرویدن مردم به اسلام ومهاجرت اقوام مسلمان از غنا و نیجریه به توگو، شمار مسلمانان افزایش یافت و در سرشماری رسمی 1349 ش /1970 به حدود 12% رسید (الهی ، ص 87 ـ 88). امروزه برآورد می شود که این میزان در حدود 20% از کل جمعیت باشد که تقریباً تمامی آنها مالکی مذهب اند. مسیحیان که سه چهارم آنها کاتولیک و بقیه پروتستان هستند، حدود 30% و پیروان باورهای جاندارپنداری (در توگو آیین وُدو/ ودون ) نیز حدود 50% از کل جمعیت را تشکیل می دهند ( رجوع کنید به> «توگو» < ، 2002؛ الهی ، ص 88). مسیحیان و جاندارپنداران عمدتاً در جنوب و مسلمانان در شمال کشور متمرکز شده اند (کوک ، ص 286، 288). صرف نظر از شمار اندکی از پیروان طریقت قادریه در میان فولانیها و طربیّه در سوکوده ، تنها طریقت بانفوذ در میان مسلمانان توگو، طریقت تجانیه * است که بر اثر تبلیغ هوساها در توگو رواج یافته است (کوک ، ص 289ـ290؛ الهی ، ص 94).

مهمترین اقوام مسلمان توگو در دهة 1360 ش / 1980 بترتیب عبارت بودند از: کوتوکولی (5ر95% آنها مسلمان بودند)، لاما (43%)، فولانی یا پل (86%)، چامبا (97%)، چوکوسی (4ر76%)، نگانگام (87%)، آنا (20%)، باسار (2ر16%)، موسی (6ر71%) و هوسا (98%) ( رجوع کنید بهد. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «توگو»؛ الهی ، ص 88 ـ89).

مسلمانان در سرتاسر کشور پراکنده اند، ولی مهمترین مراکز تجمع آنها عبارت اند از: لومه که مرکز علمی و دینی آنهاست و با مساجد، مدارس قرآن و «زونگو»های (محلات مسلمان نشین ) خود نقش مهمی در نشر و تبلیغ اسلام دارد؛ سوکوده ، پایتخت تاریخی مسلمانان که ضمناً مهمترین مرکز تجمع مسلمانان است ؛ و کپالیمه که در سالهای اخیر شمار زیادی در آنجا به اسلام گرویده اند و مسلمانان آن از توان مالی خوبی بر خوردارند. در استان ساحلی در جنوب ــ که مسیحیان حدود نیمی از جمعیت آن را تشکیل می دهند ( د. اسلام ، همانجا) ــ پس از لومه ، تابلیگبو و آنشو از دیگر مراکز تجمع مسلمانان اند. بخشی از مسلمانان این استان ، در اصل بردگانی بوده اند که پس از آزادی به توگو آمده اند. در استان پلاتو پس از کپالیمه ، آتاکپامه (مرکز استان )، آمو ـ اوبلو و املامه ، تعداد زیادی مسلمان را در خود جای داده اند. در کپالیمه و آمو ـ اوبلو مسلمانان عمدتاً تحت نفوذ مسلمانان مهاجر غنایی قرار دارند، در حالی که در آتاکپامه (علاوه بر مسلمانان غنایی ) و املامه مسلمانانی از تمامی کشور زندگی می کنند. استان سانترال (مرکزی ) و بویژه مرکز آن شهر سوکوده ، محل تجمع بزرگترین قوم مسلمان ، کوتوکولی ، است که در بافیلو ، جنوب سوتوبوآ و باسار هم ساکن اند. چامباها نیز با کوتوکولیها مختلط هستند ولی بسیاری از آنها در باسار اقامت دارند. مسلمانان بیش از نیمی از جمعیت این استان را تشکیل می دهند. در استان کارا، مسلمانان عمدتاً از اقوام لاما، کوتوکولی ، فولانی و هوسا هستند و بیشتر در مرکز استان ، یعنی لاما ـ کارا (کاوا) و پاگودا زندگی می کنند. در استان شمالی ، ساوان ، نیز مسلمانان از اکثریت نسبی برخوردارند. در داپانگو، مرکز استان ، فولانیها و موسیها و گورماهای مسلمان و در سان سانه ـ مانگو مسلمانان چوکوسی زندگی می کنند (الهی ، ص 88 ـ93؛ کتانی ، ص 183). در 1301/ 1884، آلمان توگولند را، که توگوی کنونی ، بخش شرقی آن بود و دو سوم مساحت آن را تشکیل می داد، رسماً تحت حمایت خود قرار داد و در 1312/ 1894 آن را به متصرفات خود ضمیمه کرد. در 1332/ 1914، توگولند به تصرف نیروهای انگلیسی ـ فرانسوی در آمد و در 1337/1919 تحت قیمومت جامعة ملل قرار گرفت . در 1301ش /1922 با تقسیم توگولند، حاکمیت بخش بزرگتر شرقی به فرانسه و بخش غربی به بریتانیا واگذار شد. این امر، منجر به دوپاره شدن قوم اوه و نارضایتی سیاسی آنها شد. در اردیبهشت 1335/ مه 1956، بخش بریتانیایی توگولند به مستعمرة دیگر بریتانیا، یعنی ساحل طلا (غنای کنونی )، منضم شد و پس از استقلال غنا در سال بعد، همچنان بخشی از آن سرزمین باقی ماند. در 7 فروردین 1339/27 آوریل 1960، با به استقلال رسیدن توگوی فرانسه با نام جمهوری توگو، سیلوانوس اولیمپیو ، که هوادار وحدت مجدد توگولند بود، به ریاست جمهوری رسید ولی در دی 1341/ ژانویه 1963 در کودتایی نظامی به رهبری ایادما از قبیلة کابره کشته شد. ایادما، نیکولاس گرونیتزکی را به قدرت رساند، اما در دی 1345/ ژانویة 1967 وی را برکنار کرد و خود قدرت را در دست گرفت . وی در 1347 ش / 1969 حزب تجمع ملت توگو را تشکیل داد و تاکنون (1382 ش / 2003) رئیس حکومت توگو است ( > کتاب سال جهان اروپا 2003 < ، ج 2، ص 4070ـ4074؛ کوک ، ص 285ـ 286).

از آغاز سدة دوازدهم / هجدهم با توسعة تجارت و پراکنده شدن تجار مسلمان از یکسو و مهاجرت اقوام مسلمان از سوی دیگر، اسلام در توگو گسترش پیدا کرد. اسلام ابتدا به بخش شمالی توگو راه یافت و تنها از نیمة دوم سدة نوزدهم در بخش جنوبی کشور نفوذ کرد (الهی ، ص 72ـ73؛ کلارک ، ص 174).

در آن زمان مهمترین راههای تجاری عبارت بودند از: جادة نمک که بخش ساحلی را به قسمت داخلی توگو پیوند می داد، و مسیر تجارت کولا (قهوة سودانی ) که از سالاگا در غنا، تا سان سانه ـ مانگو در شمال توگو و سپس به سمت مشرق تا سرزمین هوسا در شمال نیجریة کنونی امتداد می یافت . تجار مسلمان هوسایی و جِرمایی و دیولایی که از نیجریه ، بنین ، غنا و حتی از بورکینافاسو می آمدند، در سفرهای تجاری خود در زونگوهایی در توگوی کنونی اقامت می کردند و با پایبندی به معتقدات و مناسک دینی ، مبلّغ اسلام محسوب می شدند. در این دوره ، پراکنده شدن هوساها در سرتاسر توگو، که زبان آنها، زبان تجارت و مذهب بود، بیشترین تأثیر را در مسلمان شدن مردم توگو داشت (الهی ، ص 73، 75).

در دهة 1130/1750 بازرگانان مسلمان دیولایی شهر سان سانه ـ مانگو را در مسیر راهی تجاری بنا کردند که سرزمین کُنگ در ساحل عاج کنونی را به مراکز بازرگانی در سرزمین هوساها در نیجریه و سرزمین گورماها در بورکینافاسوی کنونی پیوند می داد. چوکوسیها نیز در این دهه و دهة 1140/1760 با مهاجرت از ساحل عاج کنونی ، در سان سانه ـ مانگو اقامت گزیدند و چون پیش از مهاجرت ، تحت تأثیر مسلمانان دیولایی کنگ ، قرار گرفته بودند، حدود یک سوم آنها هنگام ورود به شمال توگو، مسلمان بودند. سکونت بازرگانان مسلمان هوسایی در این منطقه نیز به اسلام آوردن چوکوسیها کمک کرد. تقریباً هم زمان با چوکوسیها، شماری از آشانتیها از کوماسی در غنا مهاجرت کردند و در میان باسارها و نیز در کابو ، اقامت گزیدند که شمار زیادی از آنها نیز به هنگام مهاجرت مسلمان بودند (الهی ، ص 78؛ هیسکت ، ص 187؛ کلارک ، همانجا).

کوتوکولیها طی سده های یازدهم و دوازدهم / هفدهم و هجدهم از بورکینافاسوی کنونی به منطقة سوکوده و بافیلو مهاجرت کردند. در اواخر سدة دوازدهم / هجدهم ، استقرار بازرگانان سودانی و بازرگانان مسلمان دیگری از غنای کنونی و سرزمین گورماها در بورکینافاسو و تماس آنها با رمه داران هوسایی و فولانی ، موجب آشنایی تدریجی کوتوکولیها با اسلام شد. در اوایل سدة سیزدهم / نوزدهم در نتیجة فعالیتهای مسلمانان چوکوسی ، کوتوکولیها به اسلام روی آوردند و با گسترش بیشتر اسلام در منطقه ، در حدود سالهای 1235 تا 1256/ 1820ـ1840، نخستین مسجد خود را در دِدائوره نزدیک سوکوده ، بنا کردند (الهی ، ص 78ـ79؛ کوک ، ص 288؛ > «کوتوکولیهای افریقای غربی » < ، 2002).

در حدود 1276ـ1277/1860، با اسلام آوردن اوروجوبوی دوم ، سلطان کوتوکولیها، تحت تأثیر برادر ناتنی خود حاج عبدلای (عبداللّه ) آپتاراوره ، که از پیروان طریقت تجانیة الحاج عمر تال و امام مسجد ددائوره بود، شمار زیادی از کوتوکولیها نیز مسلمان شدند. او که مردی پرشور بود و رابطه ای نزدیک با مسلمانان مهاجر به منطقه ، بویژه با فولانیها داشت ، مسلمانان را وارد دستگاه حکومتی کرد و قصد داشت که اسلام را به عنوان دین رسمی معرفی کند. ولی پس از مرگ او در حدود 1292/ 1875، جاندارپنداران شورش کردند و به کشتار مسلمانان پرداختند، به گونه ای که پسر و جانشین او، اوروجوبوی سوم ، ناگزیر از اسلام روی بر گرداند (کوک ، همانجا؛ الهی ، ص 79؛ کلارک ، همانجا).

در اواخر سدة سیزدهم / نوزدهم ، بازرگانان هوسایی از سالاگا در منطقة گونجا (در غنای کنونی ) به مرکز و جنوب توگو آمدند و اسلام را در آنجا تبلیغ کردند. در 1301/1884 نخستین زونگوی هوساها در جنوب در لومه ایجاد شد. مسلمانان این منطقه که شمار آنان زیاد نبود، در زونگوهایی در آتاکپامه و لومه مستقر شدند. بدین ترتیب در پایان سدة سیزدهم / نوزدهم ، اسلام در شمال توگو جایگاه مستحکمی پیدا کرد و دو سلطان نشین مسلمان چوکوسی و کوتوکولی در آنجا مستقر بودند، ضمن آنکه نفوذ اسلام در جنوب کشور نیز آغاز شده بود (کلارک ، ص 174ـ 175؛ الهی ، ص 80؛ کوک ، ص 287). در دورة استعمار، اسلام ، بویژه در شمال کشور، به آهستگی گسترش می یافت . آلمانیها پس از ورود به شمال توگو در 1306/ 1889 و برقراری ارتباط با سلطان مسلمان کوتوکولیها، جوبو بوکاری ، در دهة 1270/1890، با حکومتهای کوتوکولی و چوکوسی پیمان همکاری بستند، بدون آنکه در امور داخلی مسلمانان مداخله کنند (الهی ، ص 81 ـ83).

حکومت فرانسه در دورة سلطة استعماری خویش ، با کنار گذاشتن سیاست نزدیکی با مسلمانان که آلمانیها آن را پی می گرفتند و حمایت از کلیسای کاتولیک ، موجب گسترش مسیحیت بویژه در جنوب توگو شد. با این حال ، شمار مسلمانان از 000 ، 20 تن در 1302 ش /1923 (دورة استعمار فرانسه )، به حدود 000 ، 135 تن در 1339 ش /1960 (هنگام استقلال توگو) رسید، در حالی که جمعیت توگو در این مدت فقط دو برابر شده بود. مهاجرت مسلمانان ، بویژه کوتوکولیها و گورماها از شمال ، و مهاجرت مسلمانان از کشورهای هم جوار به لومه و آتاکپامه نیز در این امر مؤثر بود (همان ، ص 83 ـ 85).

در 1339 ش /1960، جوانانی از اقوام اوه ، کوتوکولی و یوروبا، «انجمن جوانان مسلمان توگو» را تشکیل دادند که در میان آنها یک اوه ای به نام قاسم منسه و یک فولانی به نام محمد بلی الفوتی ، شخصیتهایی شناخته شده بودند. در شهریور 1342/ سپتامبر 1963، این دو تن همراه با الحاج فوسه نی ماما (وزیر کشور حکومت گرونیتزکی که از قوم کوتوکولی بود) و پسرعموی او (الحاج سافیو که نمایندة مجلس بود) «اتحادیة مسلمانان توگو» را به وجود آوردند که هدف اصلی آن دفاع از اسلام ، مبارزه با بدعت و صوفی گرایی ، تقویت وحدت میان مسلمانان توگو، ساخت مسجد و مدرسة قرآنی ، سازمان دادن سفر حج ، برگزاری مراسم عیدین (قربان و فطر) و گسترش ارتباطات میان مسلمانان توگو با دیگر مسلمانان بود. این اتحادیه برای ساخت مساجد و مدارس قرآنی و تهیة کتب دینی و هزینه های دیگر، تاکنون کمکهای فراوانی از کشورهای اسلامی بویژه عربستان ، کویت و لیبی دریافت کرده است . استادانی نیز از کشورهای عربی ، مانند مصر، و نیز از نیجریه و غنا برای آموزش علوم دینی به توگو آمده اند ( د. اسلام ، همانجا؛ الهی ، ص 94ـ97؛ کوک ، ص 290ـ291).

اتحادیة مسلمانان توگو در 1348 ش / 1969 با پیوستن به تنها حزب رسمی و حاکم بر کشور، «تجمع ملت توگو»، وارد ساختار سیاسی کشور شد و الحاج فوسه نی ماما که در حکومت ایادما نیز وزیر بود، در این امر نقش اساسی داشت . این اتحادیه مناسبات نزدیکی با دولت توگو دارد ( د. اسلام ، همانجا).

در دورة حکومت ایادما، دین اسلام نیز مانند آیین کاتولیک و پروتستان جزء ادیان رسمی کشور شد و مهاجرت مسلمانان از غنا و نیجریه به افزایش شمار مسلمانان بویژه در سوکوده و لومه انجامید. توگو در 1353 ش /1974 در اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی در لاهور و کوالالامپور شرکت کرد و سرانجام در1376 ش / 1997 به عضویت کامل این سازمان در آمد (الهی ، ص 86؛ منشی زاده ، ص 231).


منابع :
(1) حسین الهی ، «اسلام در توگو»، مشکوة ، ش 20 (پاییز 1367)؛
(2) ژوزف ام . کوک ، مسلمانان افریقا ، ترجمة اسداللّه علوی ، مشهد 1373 ش ؛
(3) رحمت اللّه منشی زاده ، جهان اسلام و تحولات ساختاری ، تهران 1378 ش ؛
(4) مروین هیسکت ، گسترش اسلام در غرب افریقا ، ترجمة احمد نمایی و محمدتقی اکبری ، مشهد 1369 ش ؛


(5) Peter B. Clarke, West Africa and Islam , London 1982;
(6) EI 2 , s.v. "Togo" (by Comi M. Toulabor);
"Ethnologue: Togo", Christus Rex et Redemptor Mundi. [Online(. Available: http://www.christusrex.org/www3/ethno/togo.html. )19 June 2004(;
The Europa world yearbook 2003 , London: Europa Publications, 2003;
M. Ali Kettani, Muslim minorities in the world today , London 1986;
"The Kotokoli of west Africa", Bethany. )Online(. Available: http://www.bethany. com/profiles/clusters/8064. html. )30 Nov. 2002(;
"Togo", Journeymart. )Online(. Available: http://www.journeymart. com/DExplorer/Africa/ Togo/ default.asp. )30 Nov.2002(;
The World gazetteer: current population figures for cities, towns and places , 4 Oct. 2002. )Online]. Available: http://www.world-gazetteer. com/c/c-tg.htm#

pl.s.[30 Nov. 2002].

/ مهدی کریمی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4064
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست