توروایانا ، نجیب اللّه ، نویسنده ، شاعر و دولتمرد افغانی . نجیب اللّه ، متخلص به توروایانا، در 1281 ش /1320 در جلال آباد به دنیا آمد. وی از نوادگان امیر دوست محمدخان ، بنیانگذار سلسلة شاهان و امیرانِ محمدزائی در افغانستان ، بود. پدرش ، محمدیونس ، در روزگار امیرحبیب اللّه ، پادشاه افغانستان ، سرهنگ بود و در عهد سلطنت امیرامان اللّه ، ریاست شهرداری کابل را بر عهده داشت . مادرش ، هاجره ، ملقب به اُخت السّراج ، دختر امیرعبدالرحمان خان و خواهر امیرحبیب اللّه خان بود (فرخ ، ص 156، 159). نجیب اللّه تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسة امانیّة (لیسة امانی ) کابل به پایان رساند. سپس ، برای ادامة تحصیل به انگلستان رفت و در رشتة حقوق و علوم سیاسی دکتری گرفت و به میهن بازگشت . مدتی به تدریس در دانشگاهِ کابل و خدمت در وزارتِ امورخارجه پرداخت . چندی نیز وزیرِ معارف (آموزش و پرورش ) افغانستان بود. در همان دوره به تهران آمد (22 آذر 1327) و از مؤسسات آموزش و علمی دیدار کرد ( یغما ، سال 1، ش 9، ص 432). علی اصغر حکمت * در سفر به افغانستان (1326 ش ) با نجیب اللّه خان در وزارتِ معارف ملاقات داشته و در سفرنامه اش (بخش 1، ص 593) از او به نیکی یاد کرده است .

توروایانا از شاعران و نویسندگانِ خوش قریحه ، خوش بیان ، لطیفه گو، پُرکار و بااستعداد بود ( یغما ، همانجا). برخی از آثارش در مطبوعاتِ ایران چاپ شده است ، از جمله مثنوی «شام هری » با تصویری از توروایانا در مجلة یغما ( رجوع کنید به سال 1، ش 9، ص 428ـ 429) و غزل «افسانة عشّاق » در همان مجله ( رجوع کنید بهسال 1، ش 10، ص 439). این غزل در حضور توروایانا در انجمنِ ادبیِ فرهنگستان ایران خوانده شده است (همانجا). آثار توروایانا بیانگرِ علاقة او به تاریخ و افتخارات باستانیِ میهنش است .

توروایانا پس از پایان خدمتش در وزارت معارف ، سفیرِ افغانستان در چند کشور خارجی ، از جمله هندوستان و ایالات متحدة امریکا، شد. هم زمان با سفارتِ توروایانا در هند، علی اصغر حکمت هم سفیر ایران در هند بود. حکمت ، که با توروایانا دوستی صمیمانه داشت ، وی را مردی بسیار متین و مهربان و ادیب و شعردانی خوش صحبت معرفی کرده و کثرت اطلاعات او را راجع به هندوستان و علمای قدیم و جدیدِ هند و اوضاع سیاسی آنجا ستوده است (حکمت ، بخش 2، ص 488). ضیافتِ باشکوهی که حکمت به مناسبت پایان سفارت توروایانا در هند، برپا داشته بود (همان ، بخش 2، ص 508)، نشانة احترام او به شخصیت علمی و فرهنگی توروایاناست .

توروایانا، افزون بر فارسی و پشتو، انگلیسی و فرانسه و عربی و ترکی نیز می دانست .

وی در 1344 ش در نیوجرسی درگذشت .

توروایانا را در داستان کوتاه نویسی از پیشگامان و نویسندگانِ پُرکار شمرده اند. داستانهای اوشاس ، مرگِ محمود، پسر رویگر، قُبّة خضرا و هیرمند، با چند داستان دیگر، در مجموعه ای به نامِ اوشاس در 1366 ش در کابل چاپ شده است . آثار توروایانا را از نظرِ فنی برتر از آثار معاصرانش دانسته اند. وی از نمایندگان رمانتیسیسم تاریخی در داستان نویسی معاصر افغانستان محسوب می شود.

از دیگر آثار اوست : آریانا یا افغانستان (کابل 1324 ش )، سْترابون و آریانا (کابل 1324 ش )، مبارزة ما در راه آزادی (کابل 1330 ش ).

---

منابع :
(1) علاوه بر اطلاعات شخصی مؤلف ؛
(2) علی اصغر حکمت ، ره آورد حکمت : شرح مسافرتها و سفرنامه های میرزاعلی اصغرخان حکمت شیرازی ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1379 ش ؛
(3) مهدی فرخ ، کرسی نشینان کابل ، چاپ محمدآصف فکرت ، تهران 1370 ش ؛
(4) یغما ، سال 1، ش 9 (آذر 1327)، ش 10 (دی 1327).

/ محمدآصف فکرت /