responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4026

 

تورکُپولی (یا تورکپلها) ، عنوان سربازانِ مزدورِ پیشتر مسلمان و سپس مسیحی شدة ترک تبار ( که مسیحیت آنان تشریفاتی ( رجوع کنید به مایر، ص 197) و احتمالاً به منظور ورود در خدمت مسیحیان و دریافت مزد بوده است ) ، در سپاه روم شرقی و امپراتوری لاتینی قسطنطنیه (1204ـ1261/ 600ـ 659) [ . این افراد در مناطق بالکان ، خاورمیانه ، قبرس و رودس از اواخر قرن پنجم / یازدهم به بعد، بویژه اواخر قرن ششم / دوازدهم و قرون هفتم و هشتم / سیزدهم و چهاردهم ، خدمت می کردند (برای ریشه یابی رجوع کنید به آمانتس ، ص 325ـ326؛ دیامنت ، ص 183ـ 204). دانشمندان یونانی گاه به اشتباه آنان را به نهاد قدیمی عثمانی ، به نام دِوشیرمه * (استخدام پسربچه ها برای سربازی ) و دسته های ینی چری * نسبت داده اند که نیاکان آنان سربازان مزدور ایرانی (مثلاً سلجوق و ترکمن ( ؟ ) ) مشغول خدمت در روم شرقی بودند (پاخیمرس ، چاپ بن ، ج 2، ص 523 ـ 524). وقایع نگاران صلیبی اعقاب بعدی آنها را تورکپولهایی می دانند که یا نزد ترکان پرورش می یافتند یا مادرشان مسیحی و پدرشان ترک بود (ریموند آگیلری ، ص 246) و یا کافرانی بودند که به نامهای مسیحی خوانده می شدند و پدری ترک و مادری یونانی داشتند (آلبر اکسی ، ص 380).

قدیمترین کاربرد این اصطلاح در سندی از روم شرقی مشاهده می شود، که در آن به راهب آتنی ، سرجیوس توروکوپولوس (475/1082) که احتمالاً پیشتر مسلمان بوده ، اشاره شده است . یقیناً مشهورترین تورکپول روم شرقی تتیکیوس (1078ـ1099 یا 1103) بود که بنا بر نظر آنّاکومننا

( رجوع کنید به اسکولاتوس ، ص 287ـ292) به امپراتور آلکسیوس اول کومننوس خدمت می کرد و در مقابل نورمانها، سلجوقیان روم ، پچنگها * ، قپچاقها و شهسوارانِ اولین جنگ صلیبی جنگید و به مقام بلندی رسید، اما سرانجام در 491/1098 از محاصرة انطاکیه * دست کشید و بدین ترتیب روم شرقی فرصت گرانبهای تصرف دوبارة انطاکیه را از دست داد ( رجوع کنید به فرانس ، ص 137ـ 147؛ ساویدس ، 1991ـ1992، ص 235ـ 238). حتی پس از آن ، آلکسیوس اول از تورکپولها در مقابل سلجوقیان استفاده کرد و نیز دسته های تورکپول بیشتری را به خدمت صلیبیان گماشت (آنّاکومننا، ج 3، ص 12؛ آلبر اکسی ، ص 575 به بعد).

شرح مفصّلی از تورکپولهایی که در خدمت روم شرقی بودند در آثار گئورک پاخیمرس و نیکفوروس گرگوراس به چشم می خورد. گزارش گرگوراس (چاپ بن ، ج 1، ص 229) حاکی از آن است که اعقاب تورکپول سلطان سلجوقی روم ، کیکاووس دوم ( رجوع کنید به کیکاووس * )،در خدمت فرمانروایان سلسلة پالایولوگوس ، میخائیل هشتم (657 یا 659ـ681/ 1259 یا 1261ـ1282) و آندرونیکوس دوم ، در مقابل مهاجمان کاتالونیایی و حاکمان نیمه مستقل تِسالی * / تِسالیه به شهرت رسیدند (ح 666ـ 678 تا 730ـ734/ 1268ـ1279 تا 1330ـ 1334). تورکپولها در جنگ یونانی ـ رومی که در 661ـ662/ 1263ـ1264 در موره * / مورئا رخ داد، به سود رومیان شرکت کردند. در اواخر قرن هفتم / سیزدهم ، تورکپولها در مرکز و شمال غربی مقدونیة یونان ، در منطقة رودخانة واردار مستقر شدند ( رجوع کنید به زاخاریادو ، ص 62ـ74؛ وریونیس ، ص 441ـ 442). هنگامی که در اوایل قرن هشتم / چهاردهم تعدادی از آنها در بخش غربی تراکیا/ تراکیه در رشته کوه رودوپ ساکن شدند، در لشکرکشیهای کاتالونیا به روم شرقی شرکت کردند؛ سپس از مهاجمان غارتگر جدا شدند و نهایتاً بخشی از آنان به سوی صربستان حرکت کردند. در طرابزون کتیبه ای به تاریخ یهودی 6841 (704 تا 706/ 1305ـ1306) از گئورگیوس ترکوپولوس نام برده است ( رجوع کنید به بریر و وینفیلد ، ج 1، ص 228، پانویس 354، که اشتباه ف . اوسپنسکی را در ذکر تاریخ 559 ـ600 / 1203ـ1204 یا 607ـ 608/1210ـ1211 تصحیح کرده اند).

در طول جنگهای صلیبی بسیاری از تورکپولها با مسیحیت شرق (قرنهای ششم و هفتم / دوازدهم و سیزدهم ) همراهی کردند؛ هم به عنوان دسته های جنگجو در مقابل مسلمانان (برای نمونه در جنگ پنجم صلیبی ، از 614ـ 618/ 1217ـ 1221، هنگامی که اوگ اوّل لوزینی قبرسی ــ از خاندان لوزینیان ــ آنان را اعزام کرد، و آنان توانستند جایگاه برجسته ای در سپاه صلیبیان کسب کنند)، هم در خدمت رسته های نظامی (ابن مُنْقِذ، ص 50 ـ 51؛ برای منابع دیگر رجوع کنید بهساویدس ، 1993، ص 123ـ 124، 126ـ130؛
> فرهنگ بیزانس آکسفورد < ، ذیل مادّه ). ژان ریشار بر این نکته تأکید کرده است که در مشرق ، تورکپولها به تقلید از تورکپولهای روم شرقی به کار گرفته می شدند (1977، ص 7ـ 8؛
همو، 1979، ص 140؛
همو، 1986).

به دنبال چهارمین جنگ صلیبی از 600/1204 تورکپولها به منظور تقویت سپاهیان امپراتوری روم وارد رومانی و قسطنطنیه شدند، همچنین در جنگ بعدی با بلغارها شرکت کردند ( رجوع کنید بهویلاردوئن ، ج 2، بندهای 136، 438). در قبرس * تورکپولها از قرن ششم / دوازدهم به بعد در خدمت روم بودند، گیِ

اول لوزینی ، پس از برانداختن حکومت روم شرقی اقطاعاتی میان جنگجویان مزدور بلندمرتبة تورکپول که به ریاست تورکپولی بزرگ حفاظت از جزیره را به دست گرفتند، تقسیم کرد. از آن پس در منابع لاتین ( رجوع کنید به هیل ، ج 2، ص 40، 54؛
ادبوری ، ص 17، 122؛
پاپادوپولوس ، ص 765، در بارة وضعیت اجتماعی آنان ) این عنوان با عنوان کمانداران سبک اسلحه (به صورت نیروی شهربان ) یکی شد. از قرن هشتم / چهاردهم به بعد و در اواخر دوره های فرانکی و ونیزی در سدة نهم و دهم / پانزدهم و شانزدهم به عنوان یک نیروی نظامی جذب اقوام محلی شدند و از آن هنگام در منابع یونانی چون آثار لئونتیوس ماخائراس و گئورگ بوسترونیوس با عناوین تورکپولی ، تورکپولیردس ، تورکپولیزای و غیره مطرح می شوند ( رجوع کنید بههیل ، ج 2، ص 773ـ774، با نموداری از مواردی که نام کسانی به جاهایی داده شده است ، همچنین مناسبات سیاسی با امیران تکّه / پامفولیا، حمید و قره مان ، نیز ممالیک مصر؛
دیگر موارد نامگذاری در نوشتة ادبوری ، ص 169ـ170، 173، 175؛
ساویدس ، 1993، ص 135ـ136؛
پروزوپوگرافی ، جزوة 12، ش 29098، 29176ـ29184).

سرانجام در رودس تورکپولها در فتح جزیره به دست شهسواران مهمان نواز میان سالهای 706 تا 710/ 1306ـ 1310 شرکت کردند (رُدُس و ساویدس ، ص 220، 227ـ 229، با پانویس 142). بنابراین ، واژة تورکپُلیری / تورکوپللری (سواره نظام سبک اسلحه ) به طور وسیع به شهسوارانی اطلاق می شد که وظیفة پاسداری سواحل جزیره و نگهبانی از جمعیتهای ساحل نشین را به عهده داشتند ( رجوع کنید به لوترل ، ش 1، ص 278، 283؛
کلیاس ، ص 33، 37؛
تسیرپانلس ، 1991، ص 276، پانویسهای 8 ـ 9؛
همو، 1995، ص 192، 629 ـ 630، 739ـ740، با اسناد لاتین از مرکز اسناد مالت ).


منابع :
(1) ( ابن منقذ، کتاب الاعتبار ، چاپ فیلیپ حتی ، پرینستون 1930؛
(2) هانس ابرهارد مایر، جنگهای صلیبی ، ترجمة عبدالحسین شاهکار، شیراز 1371ش ) ؛


(3) Albert of Aix, "Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione,Emundatione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae", in RHC , Occid ., IV ;
(4) C.Amantos, in Hellenika , VI (1933);
(5) Anna Comnena, Alexiad , ed. Leib, in Collection Byzantine de l'Association Guillaume Budإ , Paris 1937-1945;
(6) A. Bryer and D. Winfield, Byzantine monuments and topography of the Pontos , Washing ton 1985;
H.Diament, "Can toponomastics explain the origins of the Crusader French lexemes

(7) Poulain and Turcople?", Names. Journal of the American Name Society , XXV (1977);
(8) P. Edbury, The kingdom of Cyprus and the crusades, 1191-1374 , Cambridge 1991;
(9) J. France,"The departure of Tatikios from the crusading army", Bull etin of the Inst itute of Historical Research , XlIV (1971);
(10) Sir George Hill, A history of Cyprus , repr. Cambridge 1972;
(11) E. Kollias, The city of Rhodes and the palace of the Grand Master , Athens 1988;
(12) A. Luttrell , Hospitallers in Cyprus, Rhodes, Greece and the West, 1291-1440 , London 1978;
(13) G. Moravcsik, Byzantinoturcica , 3 Leiden 1983, 327-328;
(14) The Oxford dictionary of Byzantium , ed. Alexander P. Kazhdan et al ., Oxford 1991, s.v. "Tourkopouloi" (by Elizabeth A. Zachariadou);
(15) Th. Papadopoullos, in History of Cyprus (in Greek), IV/L , Nicosia 1995;
(16) Prosopogr. Lexikon der Palaiologenzeit , fasc. XII , Vienna 1994;
(17) Raymund of Aguilers, " Historia Francorum qui ceperunt Jerusalem", in RHC , Occid , III ;
Jean Richard The Latin kingdom of Jerusalem , Amsterdam



(18) 1979;
(19) idem, La Papautإ et les missions d'Orient au Moyen Age, 13 e -15 e s. , Rome 1977;
(20) idem, "Les turcoples au service des royaumes de Jإrusalem et de Chypre: musulmans convertis ou chrإtiens orientaux?", REI , LIV (1986), 259-270;
(21) Rodos and A. Savvides, in Byzantinos Domos , II (1988);
(22) A. Savvides, "Late Byzantine and western historiographers on Turkish mercenaries in Greek and Latin armies: the Turcoples/Tourkopouloi", in The making of Byzantine history. Studies dedicated to Donald M. Nicol , ed. R. Beaton and Ch. Rouechإ, Variorum, Aldershot 1993, 122-136;
(23) idem "Taticius the Turcople", Jnal. Or. Afr. Stud., III . IV (1991-1992);
(24) idem, The Turks and Byzantium, I , Pre-Ottoman tribes in Asia and the Balkans (in Greek), Athens 1996, 152-155, 220- 221;
(25) B. Skoulatos, Personnages byzantins de l'Alexiade , Louvain 1980;
(26) Z.Tsirpanles, Rhodes and South Sporades... 14th-16th centuries (in Greek), Rhodes 1991;
(27) idem, Unpublished documents on Rhodes and the South Sporades, 1421-53 (in Greek), Rhodes 1995;
(28) Geoffroi de Villehardouin, La Conquete de Constantinople , ed. Faral, II , Paris repr. 1963;
(29) S. Vryonis, The decline of medieval Hellenism in Asia Minor , Berkeley 1971;
(30) E. Zachariadou, in Makedonika , VI (1964-1965), 62-74.

/ ا. ساویدس ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 4026
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست