تورانشاه (3) ، جلال الدین محمد، وزیر شاه شجاع و ممدوح حافظ . از تاریخ تولد و آغاز زندگی او اطلاعی در دست نیست . تورانشاه به دستور شاه شجاع (حک : 759ـ786) حاکم ابرقو شد. در 765، شاه شجاع در جنگ با برادرش ، شاه محمود، به ابرقو گریخت و تورانشاه از وی استقبال کرد (کتبی ، ص 89 ـ91؛ میرخواند، ج 4، ص 521 ـ523؛ خواندمیر، 1317ش ، ص 249). در 766 شاه محمود، شیراز را محاصره کرد و شاه رکن الدین حسن ، وزیر شاه شجاع ، نامه ای به وی داد که در آن تورانشاه وعدة گشودن دروازة شیراز را به شاه محمود داده بود. اما محقق شد که شاه رکن الدین بر ضد تورانشاه توطئه و این نامه را جعل کرده است ؛ ازینرو به دستور شاه شجاع ، به قتل رسید و تورانشاه در 766 وزیر شد (کتبی ، ص 98؛ میرخواند، ج 4، ص 536 ـ 538؛ خواندمیر، 1317 ش ، ص 249ـ252؛ همو، 1362 ش ، ج 3، ص 304ـ 305؛ قس فسائی ، ج 1، ص 312ـ314، که تاریخ این انتصاب را 770 نوشته است ).

تورانشاه در لشکرکشی شاه شجاع به کرمان در 765 ق ، برای بر انداختن دولتشاه (دولتشاه بکاول ) حضور داشت . چون شاه شجاع به دولتشاه وعدة عفو داد، دولتشاه با اطلاع از نفوذ کلام تورانشاه در شاه ، برای اطمینان خاطر خویش ، خواهان حضور تورانشاه شد و توسط وی درخواستهایش را به عرض شاه رسانید که پذیرفته شد. در پی آن لشکر دولتشاه تسلیم و خود او نیز عفو گردید، اما چون بعداً اندیشة غدر کرد، کشته شد. (کتبی ، ص 91؛ میرخواند، ج 4، ص 524). در 785 وقتی شاه شجاع تبریز را گرفت و قصد تصرف سایر شهرها را داشت ، تورانشاه را به تسخیر اصفهان فرستاد (حافظ ابرو، بخش 1، ص 200). در 786 شاه شجاع درگذشت و تورانشاه مدتی وزیر زین العابدین ، فرزند و جانشین وی ، شد (خواندمیر، 1317 ش ، ص 249). تورانشاه در 787 درگذشت .

تورانشاه به حافظ محبت زیادی داشت و حافظ نیز از او با تعابیر آصف ثانی ، آصف دوران ، خواجه ، وزیر، خواجة جهان یاد کرده و عدالت و رعیت پروری وی را ستوده است (حافظ ، ص 35، 236، 244ـ 245،336؛ کتبی ، ص 98ـ99؛ غنی ، ج 1، ص 267ـ 268؛ ستوده ، ج 1، ص 160ـ161).

---

منابع :
(1) شمس الدین محمدحافظ ، دیوان ، چاپ محمد قزوینی و قاسم غنی ، تهران 1369 ش ؛
(2) عبداللّه بن لطف اللّه حافظ ابرو، ذیل جامع التواریخ رشیدی ، بخش 1، چاپ خانبابا بیانی ، تهران 1317 ش ؛
(3) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1362 ش ؛
(4) همو، دستورالوزراء ، چاپ سعید نفیسی ، تهران 1317 ش ؛
(5) حسینقلی ستوده ، تاریخ آل مظفر ، تهران 1346ـ 1347 ش ؛
(6) قاسم غنی ، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ ، ج 1، تهران 1366 ش ؛
(7) حسن بن حسن فسائی ، فارسنامة ناصری ، چاپ منصور رستگار فسائی ، تهران 1367 ش ؛
(8) محمود کتبی ، تاریخ آل مظفر ، چاپ عبدالحسین نوائی ، تهران 1364 ش ؛
(9) میرخواند.

/ منیژه ربیعی /