responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3928

 

تُنجِلی (در ترکی امروزی : تونجه لی ) ، استان («ایل ») و شهری در آناطولی شرقی در ترکیه . این استان در 1315 ش / 1936 در محل سنجق قدیم در دَرسِم * ایجاد شد. شهرِ تنجلی ، که کالان نیز نامیده می شد و در َ7 ْ39 عرض شمالی و َ34 ْ39 طول شرقی واقع شده بود، در همان زمان به عنوان مرکز جدید استان در محل روستای مامکی تأسیس شد. رودهای منزور سویو و پری چایی ، ریزابه های رود مرادسو، شاخة شرقی رود فرات ، در این استانِ کاملاً کوهستانی (774 ، 7 کیلومتر مربع ) جاری است . مرادسو مرز جنوبی این استان

را تشکیل می دهد و کوههای منزور داغلاری مرز شمالی

آن است و تنجلی را از درة رود قره سو، شاخة غربی رود فرات ، جدا می سازد.

محل پولور هویوک ــ که پیش از فرو رفتن در دریاچه ای که با احداث سدِّ کِبان (کوشای ، 1976) به وجود آمد، حفاری شد ــ در اواخر دورة نوسنگی یا اوایل دورة مفرغ ، مسکون بوده است . این منطقه در طول تاریخ چندین بار سرحد بوده است : مرز میان قلمرو حتیها و پادشاهی هوریاییان میتانی در هزارة دوم قبل از میلاد با عنوان ایشووا ، مرز میان ماد و کاپادوکیا در شاهنشاهی ایران ، و مرز میان رومیها و پارتها. پس از آنکه مسلمانان در سال 18/639، هویوک را تصرف کردند، خلفا و فرمانروایان روم شرقی بر سر آن به کشمکش پرداختند تا اینکه در 480/ 1087 ترکان سلجوقی بر آن تسلط یافتند و در 641/ 1243 تحت فرمانروایی مغولان در آمد. در قرن هشتم / چهاردهم ، بنواَرَتْنَه ( رجوع کنید به اَرَتْنَه * ) و مُطهّرتن ، حاکم ارزنجان ، و در قرن بعد عثمانیها و پادشاهان آق قوینلو بر سر آن به نزاع پرداختند. محمد دوم ، سلطان عثمانی ، در 878/ 1473 آن را ضمیمة خاک خود کرد. در قرن یازدهم / هفدهم ، اولیا چلبی قلعة پرتک را وصف کرده و حاجی خلیفه چمشکزک را مرکز «قضا»یی پررونق معرفی نموده است . در قرن سیزدهم / نوزدهم این منطقه ، سنجق درسم (به مرکزیت خوزات یا حوزات ) را تشکیل می داد که تابع ولایت معمورة العزیز بود، بجز از 1297 تا 1306/ 1880 ـ 1888 که به صورت ولایتی ناپایدار در آمد. این منطقه بعدها نُه قضا، 533 روستا، و مجموعاً 430 ، 63 تن جمعیت داشت : 460 ، 15 ترک ، 000 ، 12 کُرد، 800 ، 27 قزلباش و 170 ، 8 ارمنی . این جمعیت در مراکز مهم شهری ، که در واقع جاهای کوچکی بودند، بجز خوزات که 600 ، 5 تن جمعیت داشت ، زندگی می کردند.

در 1300 ش / 1921، ناحیة درسم بر اثر شورشی که در قوچگیری ( (قضای زارا/ زاره در ایالت سیداس ) در 6 مارس 1921 آغاز شد و تا 17 ژوئن ادامه یافت ) دچار آشفتگی شد. سپس میان ولایتهای الازیغ و ارزنجان ، در خارج از جمهوری ، تقسیم گردید و در 1315 ش / 1936، بار دیگر از نظر اداری مجزا و ولایت تنجلی نامیده شد. اوضاع این ولایت در 1316 ش / 1937، بر اثر شورش سیدرضا ( که در همان سال اعدام شد ) ، دوباره آشفته شد. ولایت درسم ، هشت قضا از نُه قضای سابق را شامل می شد: قضای مرکزی تنجلی ، که قضای قدیمی پاخ بود با مرکزی جدید در تنجلی یا کالان در سواحل رود منزورسویو، مازگرت / مازگرد، پرتک ، چمشکزک ، خوزات ، اووه جق ، که مرکز آن پس از 1295/ 1878 نُه بار تغییر یافت ؛ ناظمیه ، که قبلاً قزل کلیسا نامیده می شد؛ و پولومور. جمعیت درسم ترکیب می شد از ترکهای روستایی و شهرنشین و کردها، که هنوز نیمه چادرنشین بودند و در سرشماری 1329 ش / 1950، 55% کل جمعیت را تشکیل می دادند.

این استان یکی از عقب مانده ترین مناطقِ کشور است . در آن مقدار کمی غلات به روش آبی کشت می شود و تقریباً هیچ کارخانه ای در آن وجود ندارد (در 1370 ش / 1991 دو واحد صنعتیِ مواد غذایی ـ کشاورزی در آنجا به ثبت رسید). مهاجرت روستایی در سطح گسترده ای صورت می گیرد که به تنجلی (مرکز اداری منطقه که شهر کوچکی است با 449 ، 24 تن جمعیت در 1376 ش / 1997)، کمکی نکرده است . جمعیت منطقه که در 1359 ش / 1980، 974 ، 157 تن بود (با پراکندگی بیست تن در هر کیلومترمربع ) در 1376 ش / 1997 به 268 ، 86 تن تقلیل یافت .


منابع :


(1) K. ع. Ag §ar, Tunceli-Dersim cog §rafyas  , Istanbul 1940;
(2) V. Cuinet, La Turquie d'Asie , vol.2, Paris 1891, 384-404;
(3) V. Hخhfeld, Anatolische Kleinstجdte , Erlangen 1977, 63-65;
(4) H. Z. Ko íay, Keban projesi Pulur kaz  s  1968-70 , Ankara 1976;
(5) H. Sara µog §lu, Dog §u Anadolu , Istanbul 1961;
(6) Yurt Ansiklopedisi , Istanbul 1982-1984, vol.10, 7281-7353, s.v. "Tunceli".

/ م . بازن ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3928
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست