تِمِرتاشی ، محمدبن عبداللّه ، ملقب به شمس الدین ، اصولی و فقیه حنفی در قرن دهم و اوایل قرن یازدهم . وی ــ که نامش تُمُرتاشی هم ضبط شده است ــ در 939 در غَزّه ، از شهرهای فلسطین ، به دنیا آمد. علوم دینی را نزد شمس محمدبن مشرقی غَزّی ، مفتی شافعی غزّه ، فرا گرفت و سپس راهی قاهره شد و از استادانی چون ابن نُجیم ، فقیه حنفی مصری ، و علی بن امراللّه حِنّائی ، قاضی القضاة مصر، فقه و اصول و کلام فرا گرفت و پس از آن به وطن خود بازگشت و مرجع استفتای مردم گردید (محبی ، ج 4، ص 18ـ 19؛ حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1746). وی در 1004 در غزّه درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد (بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، ستون 262؛ بروکلمان ، > ذیل < ، ج 2، ص 427).

تمرتاشی تألیفات بسیاری داشته است ، از جمله : تَنویر الابصار و جامع البِحار در فقه حنفی که مهمترین کتاب وی

است . او در 995 نگارش آن را به پایان رساند. در این کتاب مسائل گوناگون و مهمی ، برای استفادة قاضیان و مفتیان ،

از متون معتبر گردآوری شده است . بر این کتاب شرحهایی نوشته شده است ، از جمله الدُّر المُختار فی شرح تنویر

الابصار از علاءالدین حَصْکَفی (متوفی 1088). بر کتاب حصکفی نیز ابن عابدین (متوفی 1252) حاشیه ای نوشته به نام ردّ المُحتار علی الدّر المُختار . اصل کتاب و شرح حصکفی و حاشیة ابن عابدین ، مجموعاً در چند جلد، چاپ شده است (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 501؛ حصکفی ، ج 1، ص 12،13؛ سرکیس ، ج 1، ستون 642)؛ منح الغفار در شرح تنویر الابصار ؛ الاحکام المتعلقة بالقضاة و الحُکّام ؛ تُحفة الاقران در فقه حنفی ؛ اعانة الحقیر در شرح زادالفقیر اثر ابن همام (متوفی 861)؛ مُعین المُفتی علی جواب المستفتی ؛ شرح العوامل جرجانی ؛ منظومة فی التصوف (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 945ـ946، 1746؛ بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، ستون 36،241؛ همو، هدیة العارفین ، ج 2، ستون 262؛ بروکلمان ، > ذیل < ، ج 2، ص 427ـ429).

---

منابع :
اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، در حاجی خلیفه ،

(1) ج 3؛
(2) همو، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، ج 6؛
(3) حاجی خلیفه ؛
محمدبن علی حصکفی ، الدّر المختار ، در هامش ردّ المُحتار

علی الدّر المختار ، از ابن عابدین ، چاپ سنگی مصر 1271ـ1272،

(4) چاپ افست بیروت 1407/1987؛
(5) سرکیس ؛
محمدامین بن فضل اللّه محبی ، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر ، بیروت : دارصادر،

(6) ( بی تا. ) ؛


(7) Carl Brochelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1944, Supplementband , 1937-1942.

/ داود الهامی /