تِلِمْسانی ، ابواسحاق ابراهیم بن ابی بکر انصاری ، فقیه مالکی ، ادیب و شاعر قرن هفتم . او که به ابن البنا نیز مشهور است ، در اول رجب 609 در تلمسان * به دنیا آمد (ابن مریم تلمسانی ، ص 56؛ د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ). در وَشْقَه (اوئسکا، شهری در اندلس ؛ یاقوت حموی ، ج 4، ص 935) نشوونما یافت (زرکلی ، ج 1، ص 34). در نُه سالگی به همراه پدر خود به غَرْناطه (گرانادا) رفت و سه سال در آنجا ماند. سپس به مالَقَه (مالاگا) هجرت کرد و بیشتر تحصیلات خود را در آنجا گذراند و از ابن دَحْمان ، ابن حَفید و ابن مُحرِز اجازة روایت گرفت (ابن مریم تلمسانی ، ص 55 ـ56) و ابن دباج و ابوعلی شَلُّوبین نیز کتباً به وی اجازه دادند (ابن فَرْحون ، ص 147؛ حفناوی ، قسم 1، ص 13). پس از آن در سَبْتَة ، شهری در مراکش ، مقیم شد. از ابویعقوب محاسنی استماع حدیث نمود و از ابن عصفور هواری و ابن عُمَیره اجازة روایت گرفت (ابن فرحون ، همانجا؛ ابن مریم تلمسانی ، ص 56) و افراد زیادی ، مانند ابوعبداللّه بن عبدالملک ، از او نقل روایت کرده اند (ابن فرحون ، همانجا). وی در 690 در سبتة وفات یافت (ابن مریم تلمسانی ؛ د. اسلام ، همانجاها).

تلمسانی را فقیهی آگاه و مبرّز در احکام واجبات و مستحبات ، مسلط به شرایط عقود و قراردادها و توانا در سرودن شعر دانسته اند. زیرکی ، تواضع ، حافظة قوی ، ساده زیستی و حُسن خلق را نیز از صفات وی بر شمرده اند (ابن فرحون ؛ ابن مریم تلمسانی ، همانجاها).

معروفترین اثر تلمسانی منظومه ای است فقهی با عنوان ارجوزةٌ فی الفرائض که آن را در بیست سالگی سروده و به التلمسانیه نیز معروف است (بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 1، ستون 13؛ ابن فرحون ؛ د. اسلام ، همانجاها). ابن فرحون (همانجا) آن را در نوع خود کتابی بی نظیر دانسته است . نسخة خطی این کتاب در کتابخانة الازهر موجود است ( رجوع کنید به مکتبة الازهریه ، ج 2، ص 721) و علی بن یحیی مغیلی در 979 بر آن شرحی نگاشته است (بغدادی ، ج 2، ستون 583).

دیگر آثـار او عبـارت اند از: اَللُّمَعْ فی الفقه که ابن جَلاّ ب شرح مفصّلی بر آن نوشته است (ابن فرحون ، ص 148)؛ نتیجة الخیر و مزیلة الضَیْرْ ؛ مقالةٌفی علم العروض ؛ و منظومات فی السّیر و امداح النبی که از جمله بابهای آن «العَشَرات علی اوزان العرب » و «قصیدةٌ فی مولدالکریم » است (بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 2، ستون 513، 582، 623؛ حفناوی ، قسم 1، ص 14؛ ابن فرحون ، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن فرحون ، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء المَذهَب ، چاپ مأمون بن محیی الدین جنان ، بیروت 1417/ 1996؛
(2) ابن مریم تلمسانی ، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان ، چاپ محمد ابن ابی شنب ، الجزایر 1326/ 1908؛
(3) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 2، در حاجی خلیفه ، ج 4؛
(4) همو، هدیة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، ج 5؛
(5) محمد حفناوی ، تعریف الخلف برجال السلف ، بیروت 1402/ 1982؛
(6) زرکلی ؛
(7) مکتبة الازهریه ، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة ، قاهره 1365ـ 1368/ 1946ـ1949؛
(8) یاقوت حموی ؛


(9) EI 2 , s.v. "Tilimsa ¦n ¦â. 2: Ibra ¦h ¦âm B. Ab ¦âBakr " (by F. Krenkow and M. Yalaoui).

/ فریده سعیدی /