تَلَعفَری ، شهاب الدین محمدبن یوسف شیبانی ، مکنّا به ابوعبداللّه ، شاعر قرن هفتم . شهرت تَلَعْفَریِ (قس ابن صقاعی ، ص 141 که تلّیعفری آورده است ) را ظاهراً به جهت انتساب پدر وی به تَلّاعفر، محلی میان موصل و سنجار (یاقوت حموی ، ذیل «تَلّاَعفَر»)، دانسته اند. تلعفری در 593 در موصل به دنیا آمد و در همانجا تحصیل کرد. پدرش که خود شاعری با تمایلات شیعی و آشنا به متون ایرانی بود (ابن شعار، ج 10، ص 512 ـ513) احتمالاً در پرورش ذوق ادبی وی مؤثر بوده است . در آغاز جوانی به ستایش فرمانروایان روی آورد. نخست به ستایش ملک اشرف موسی ایوبی ، فرمانروای عراق (607ـ 626)، پرداخت و از بخششهای فراوان وی برخوردار شد، اما به سبب قماربازی و باختن هدایا و صله های ملک اشرف (ذهبی ، حوادث و وفیات 671ـ680 ه ، ص 203) و افراط در میگساری ، فرمانروای ایوبی او را به حلب تبعید کرد. حاکم حلب ، الملک الناصر، او را به خود نزدیک گردانید و برایش مقرری تعیین کرد، لیکن وی به سبب قماربازی و خشم الملک الناصر (ابن صقاعی ؛ ذهبی ، همانجاها) نتوانست در حلب بماند و به دمشق بازگشت و با از سرگیری شیوة پیشین و افراط در قمار تا آنجا پیش رفت که ناگزیر به سکونت در تون حمام گردید (ذهبی ، همانجا؛ روزنتال ، ص 147ـ149). در همین سالها به سبب مناظرات شعری خود با شرف الدین سلیمان بن بُلیمان ، شاعر اربیلی (596 ـ686) شهرت یافت (ابن صقاعی ، همانجا؛ ابن شاکر کتبی ، ج 4، ص 62؛ زیدان ، ج 3، ص 125؛ روزنتال ، ص 148). سپس به مصر رفت و از آنجا به حماه نزد ملک منصور فرمانروای آن شهر رفت و ملک منصور او را همنشین و همدم خود گردانید (ابن شاکر کتبی ، ج 4، ص 70). تلعفری در 675 در حماه درگذشت (ذهبی ، همانجا؛ ابن شاکر کتبی ، ج 4، ص 62).

بیشتر اشعار تلعفری غزل و نسیب ، و در بارة میگساری است . ابن خلّکان (متوفی 681) از تلعفری به عنوان کسی که اشعار ابوالحسن محمد سلامی شاعر سدة چهارم را برای وی خوانده است ، سخن می گوید (ج 4، ص 409) و این قدیمترین اطلاع در بارة شاعر است . صفدی (متوفی 764) نیز به «توریات » تلعفری اشاره دارد ( رجوع کنید به ج 5، ص 256). وی سروده هایی در مدح و موشحاتی نیز داشته است . غزلهایش روان و باریک بینانه است و آنها را همپایة غزلهای حاجری * ، شاعر سده های ششم و هفتم ، دانسته اند (ضیف ، ج 5، ص 394؛ بدوی ، ص 51). اشعار تلعفری پس از مرگش مشهور بوده و خواندن آنها به شعرای جوان توصیه می شده است (بدوی ، همانجا). با توجه به غزلهایی که از وی در تذکره ها آمده (برای نمونه رجوع کنید به ذهبی ، حوادث و وفیات 671ـ680 ه ، ص 204ـ 205، نیز رجوع کنید به ص 203، پانویس 1 که در آن فهرست مفصّلی از منابع در بارة تلعفری ارائه شده است ؛
صفدی ، ج 5، ص 256ـ263) می توان نوآوریهایی در شعرش یافت (ضیف ، ج 5، ص 395). دیوان تلعفری به تصحیح محمدالانسی در 1310 در بیروت چاپ شده است (سرکیس ، ج 1، ستون 640؛
نیز رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ، که به چاپ قدیمتری از اشعار وی در 1298 در قاهره اشاره دارد).

---

منابع :
(1) ابن خلّکان ؛
(2) ابن شاکر کتبی ، فوات الوفیات ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1973ـ1974؛
(3) ابن شعار، قلائد الجمان فی فرائد شعراء هذا الزمان ، چاپ عکسی از نسخة خطی کتابخانة سلیمانیة استانبول ، مجموعة اسعد افندی ، ش 2323، چاپ فؤاد سزگین ، فرانکفورت 1410/1990؛
(4) ابن صقاعی ، تالی کتاب وفیات الاعیان ، چاپ ژاکلین سوبله ، دمشق 1974؛
(5) احمد احمد بدوی ، اُسُس النقد الادبی عندالعرب ، قاهره 1964؛
(6) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، حوادث و وفیات 671ـ680 ه ، بیروت 1420/ 1999؛
(7) جرجی زیدان ، تاریخ آداب اللغة العربیة ، مصر 1911ـ1914؛
(8) سرکیس ؛
(9) صفدی ؛
(10) شوقی ضیف ، تاریخ الادب العربی ، ج 5: عصرالدول و الامارات ، قاهره 1980؛
(11) یاقوت حموی ؛


(12) EI 2 , s.v. " A l-Talla ـ far ¦â " (by F. Rosenthal);
(13) Franz Rosenthal, Gambling in Islam , Leiden 1975.

/ سیدمحمد حسینی /