responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3780

 

تکاثر ، سوره ، یکصد و دومین سورة قرآن کریم در ترتیب مصحف . نام این سورة مکی بر گرفته از آیة نخست آن است .

در ترتیب نزول ، چهاردهمین یا پانزدهمین سوره به شمار

می آید و دارای هشت آیه است ( مقدمتان فی علوم القرآن ، ص 9، 11، 14؛ زرکشی ، ج 1، ص 280). برخی از مفسران ، بنا بر شأن نزول یا سیاق آیات این سوره ، احتمال داده اند

که مدنی باشد ( رجوع کنید به طبرسی ، ج 10، ص 810؛ قرطبی ، ج 20، ص 168؛ طباطبائی ، ج 20، ص 351). مضمون اصلی سوره ، نهی از تفاخر به امور دنیوی و غفلت از عاقبت کار است

که این غفلت ، موجب خسران در قیامت می شود و غافلان ، دوزخ را در خواهند یافت و از ایشان در بارة نعمتها بازخواست خواهد شد.

در ابتدای سوره آمده است : «اَلْه'یکُمُالتَّکاثُر» (تکاثر شما

را به خود مشغول داشته است ). تکاثر را به معنای فخرفروشی

به فراوانی مال ، فرزندان و جز اینها دانسته اند. بنا بر حدیثی

از پیامبر اکرم ، تکاثر جمع آوری اموال از راه نامشروع ، خودداری از ادای حق آن و ذخیره کردن آن است (راغب اصفهانی ؛ طُرَیحی ، ذیل «کَثَرَ»؛ حویزی ، ج 5، ص 662). همچنین در حدیثی دیگر، پیامبر اکرم فرموده اند از اینکه شما دچار فقر شوید، هراس ندارم ، بلکه از ابتلای شما به تکاثر بیمناکم (سیوطی ، ج 6، ص 387).

بنا بر آیة دوم سوره ، این بی خبریِ ناشی از تکاثر تا آنجا ادامه می یابد که به سراغ قبرهای مردگان خویش می روند. برخی مفسران ، این آیه را کنایه از مردن نیز دانسته اند (طوسی ، ج 10، ص 402؛ زمخشری ، ج 4، ص 792). امام علی علیه السلام در خطبة 221 نهج البلاغة (ص 338)، که در بارة سختی و پندآموزی مرگ سخن می گوید، به ابتدای این سوره اشاره می کند که می تواند مؤید برداشت اخیر باشد. همچنین در بیان معنای این آیه به سبب نزول این سوره استناد شده و به نقل از مقاتل و کلبی آمده است که دو تیره از قریش ، یعنی بنوعبدمناف و بنوسهم ، در شمارش بزرگان و اشراف خود به یکدیگر فخر می فروختند تا آنجا که برای اثبات فزونی خود به شمارش اموات خویش در گورستان پرداختند. بنا به گزارشی دیگر، این سوره در بارة یهود یا دسته ای از انصار بوده است که به تعداد افراد خود یا اموری دیگر تفاخر می کرده اند (طبرسی ، ج 10، ص 811؛ فخررازی ، ج 32، ص 76؛ ابن کثیر، ج 4، ص 910؛ طباطبائی ، ج 20، ص 353) و احتمالاً به سبب همین شأن نزول ، برخی قائل به مدنی بودن سوره شده اند.

در آیات بعد در بیان تنبّه و دیدار غافلان با جهنم ، تعابیر «علم الیقین » و «عین الیقین » به کار رفته است . این دو تعبیر و تعبیر قرآنیِ «حقُالیقین » (واقعه : 95؛ حاقّه : 51)، در متون عرفانی برای تبیین مراتب نهایی سلوک به کار رفته و عرفا برای آنها معانی ویژه ای ذکر کرده اند (برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به یقین * ).

به نظر مراغی (ج 30، ص 232)، تناسب آخر سوره با ابتدای آن در این است که اگر انسان در دنیا حقوق نعمتهایی را که موجب تفاخرش می شود، ادا نکند، نعمتها موجب شقاوت او خواهند شد و در بارة آنها از وی سؤال خواهد شد. مفسران در بارة اینکه از کدام نعمتها پرسش می شود، مصادیقی از صحابه ، ائمة اطهار علیهم السلام و بزرگان نقل کرده اند ( رجوع کنید به طباطبائی ، ج 20، ص 354ـ 355). این مصادیق بر حسب دیدگاههای ناقلان آنها متفاوت است . خطاب قرآن در بارة زیارت قبور نیز محل نزاع میان فرقه های اسلامی در بارة نیک و بد بودن این عمل شده است ؛ برخی ، این کار را به سبب یاد مرگ نیکو می شمارند و برخی دیگر به طورکلی زیارت و یاد مردگان را روا نمی دانند و آن را نوعی شرک تلقی می کنند (مراغی ، ج 30، ص 230ـ231).


منابع :
(1) علاوه بر قرآن ؛
(2) ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم ، چاپ علی شیری ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(3) عبدعلی بن جمعه حویزی ، کتاب تفسیر نورالثقلین ، چاپ هاشم رسولی محلاتی ، قم ( 1383ـ1385 ) ؛
(4) حسین بن محمد راغب اصفهانی ، المفردات فی غریب القرآن ، چاپ محمد سیدکیلانی ، تهران ?( 1332ش ) ؛
(5) محمدبن بهادر زرکشی ، البرهان فی علوم القرآن ، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی ، جمال حمدی ذهبی ، و ابراهیم عبداللّه کردی ، بیروت 1410/ 1990؛
(6) محمودبن عمر زمخشری ، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل ، بیروت 1366/ 1947؛
(7) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، الدرّالمنثور فی التّفسیر بالمأثور ، قم 1404؛
(8) طباطبائی ؛
(9) طبرسی ؛
(10) فخرالدین بن محمد طریحی ، مجمع البحرین ، چاپ احمد حسینی ، تهران 1362ش ؛
(11) طوسی ؛
(12) علی بن ابی طالب (ع )، امام اول ، نهج البلاغة ، چاپ صبحی صالح ، بیروت ?( 1387 ) ، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(13) محمدبن عمر فخررازی ، التفسیر الکبیر ، قاهره ( بی تا. ) ، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(14) محمدبن احمد قرطبی ، الجامع لأحکام القرآن ، بیروت : دارالفکر، ( بی تا. ) ؛
(15) احمد مصطفی مراغی ، تفسیر المراغی ، بیروت 1985؛
(16) مقدمتان فی علوم القرآن ، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی ، قاهره 1392/ 1972.

/ سعید عدالت نژاد /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3780
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست