responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3774

 

تقی خان مجدالملک ، از رجال دورة ناصرالدین شاه (1264ـ1313) تا احمدشاه قاجار (1327ـ1344). او پسر میرزامحمدخان مجدالملک (خواهرزادة میرزاآقاخان نوری ) و برادر میرزاعلی خان امین الدوله ، صدراعظم مظفرالدین شاه ، بود. تقی خان در 1278 به دنیا آمد. در نوجوانی صرف و نحو و منطق آموخت و پس از آنکه محمدحسن خان اعتمادالسلطنه مدرسة مشیریه را تأسیس کرد (1289)، در آنجا به تحصیل علوم جدید و زبان فرانسه پرداخت (اعتمادالسلطنه ، 1363ـ 1367 ش ، ج 3، ص 1936؛ مدایح نگار، ص 531؛ شرافت ، ص 90). تقی خان همچون سایر درباریان از پیشخدمتان خاصة (در بارة این منصب رجوع کنید به پیشخدمت * ) ناصرالدین شاه شد و منصبش «دواتداری و حمل لوازم تحریر خاصة همایونی » بود (اعتمادالسلطنه ، 1363ش ، ص 51؛ شرافت ، همانجا) و در 1296، از ناصرالدین شاه لقب «منشی حضور» گرفت . تقی خان در 1299، حدود یک سال پس از مرگ پدرش ، لقب او (مجدالملک ) را به ارث برد (اعتمادالسلطنه ، 1363 ش ، ص 308، 317؛ همو، 1350، ص 191؛ شرافت ، همانجا). وی در 1300، در 22 سالگی ، از جانب برادرش امین الدوله ، که وزیر وظایف و اوقاف بود، به ادارة امور آن وزارتخانه منصوب شد و تا 1308، که دورة وزارت امین الدوله پایان یافت ، این مقام را داشت (اعتمادالسلطنه ، 1350 ش ، ص 213، 255؛ محبوبی اردکانی ، ص 488ـ489؛ گزارشهای نظمیّه از محلاّ ت طهران ، ج 2، ص 769).

تقی خان به واسطة اعتبار خانوادگی و حمایت برادرش ، در دربار ناصری از موقعیت خوبی برخوردار بود، اما با برکناری امین الدوله از مقام وزارت ، به سبب وابستگی او به لژ بیداری فراماسونری و در کشمکش قدرت بین هواداران روسیه و انگلیس در دربار، تقی خان نیز ناگزیر از کناره گیری شد (دولت آبادی ، ج 1، ص 46ـ47؛ رائین ، ج 1، ص 491؛ نیز رجوع کنید به محبوبی اردکانی ، همانجا).

حضور دوبارة تقی خان در دربار، با حکومت مظفرالدین شاه (1313ـ1324) و بازگشت امین الدوله به عرصة سیاست آغاز گردید. پس از انتصاب امین الدوله به صدراعظمی در 1315 و تشکیل کابینة او، تقی خان به وزارت وظایف و اوقاف و سپس وزارت داخله و معاونت صدراعظم رسید (صدیق الممالک ، ص 336ـ337؛ افضل الملک ، ص 80، 163، 186). امین الدوله در محرّم 1316 به دستور شاه برکنار شد و به رشت رفت . تقی خان نیز از منصبش کناره گرفت و به همراه او راهی رشت شد و پس از چندی با اجازة شاه به سفر حج رفت (امین الدوله ، ص ( 7 ) ؛ افضل الملک ، ص 231، 233ـ234، 273ـ274؛ دولت آبادی ، ج 1، ص 46ـ47). وی بار دیگر در 1320، بدون حضور برادرش ، به عرصة سیاست بازگشت و در دورة صدراعظمی عین الدوله ، حدود دو سال وزیر وظایف و اوقاف بود (محبوبی اردکانی ، ص 489). از فعالیتهای او در سالهای پرآشوبی که منجر به صدور فرمان مشروطیت شد، اطلاعی در دست نیست ، جز آنکه در 1325 در کابینة میرزا احمدخان مشیرالسلطنه ــ که فقط 31 روز (از هفتم شعبان تا دهم رمضان ) دوام آورد ــ وزیر تجارت بود ( دولتهای ایران ، ص 15؛ معاصر، ج 1، ص 440). او در 1327، از محلة عودلاجان تهران که محل زندگی اش بود، در انتخابات مجلس شورای ملی وکیل اعیان تهران شد (ناظم الاسلام کرمانی ، بخش 2، ج 5، ص 529؛ محبوبی اردکانی ، همانجا؛ گزارشهای نظمیّه از محلاّ ت طهران ، ج 2، ص 613ـ621؛ عاقلی ، ص 260). در 1332 به عنوان پیشکار محمدحسن میرزا، ولیعهداحمدشاه ، به تبریز رفت (محبوبی اردکانی ، همانجا). از زندگی او پس از این تاریخ اطلاعی در دست نیست .

تقی خان در 1344 درگذشت و در باغ طوطی در جوار حرم حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد (عاقلی ، همانجا؛ نیز رجوع کنید به دولتهای ایران ، ص 75).

تقی خان همچون برادرش به لژ بیداری فراماسونری گرایش داشت (رائین ، ج 2، ص 340). او داماد آقاعلی آشتیانی ، مشهور به امین حضور (پیشخدمت خاصه ) و حاکم ساوه و زرند دورة ناصری بود. احمد قوام ، حسن وثوق الدوله ، محمدعلا و حسین علا، از رجال دورة پهلوی ، خواهرزادگان وی بودند (محبوبی اردکانی ، ص 485ـ486).

تقی خان خوش نویسی و نقاشی می کرد، شعر نیز می سرود و «عبقری » تخلص می کرد (مدایح نگار، ص 531، 533 ـ534، 537، 545؛ بیانی ، ج 1، ص 110؛ محبوبی اردکانی ، ص 489). آقامحمد ابراهیم مدایح نگار، از منشیان وزارت وظایف و اوقاف ، تذکرة مجدیه را به نام او نوشت (مدایح نگار، ص 486ـ 488، 588).


منابع :
(1) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، تاریخ منتظم ناصری ، چاپ محمداسماعیل رضوانی ، تهران 1363ـ1367ش ؛
(2) همو، روزنامة خاطرات اعتمادالسلطنه ، چاپ ایرج افشار، تهران 1350 ش ؛
(3) همو، المآثروالا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج 1، تهران 1363 ش ؛
(4) غلامحسین افضل الملک ، افضل التواریخ ، چاپ منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان ، تهران 1361 ش ؛
(5) علی بن محمد امین الدوله ، سفرنامة امین الدوله ، چاپ اسلام کاظمیه ، تهران 1354 ش ؛
(6) مهدی بیانی ، احوال و آثار خوشنویسان ، تهران 1363 ش ؛
(7) یحیی دولت آبادی ، حیات یحیی ، تهران 1362 ش ؛
(8) دولتهای ایران از میرزا نصراللّه مشیرالدوله تا میرحسین موسوی ، تهیه و تنظیم ادارة کل آرشیو، اسناد و موزه ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، سازمان چاپ و انتشارات ، 1378 ش ؛
(9) اسماعیل رائین ، فراموشخانه و فراماسونری در ایران ، تهران 1378 ش ؛
(10) شرافت ، ش 20، رمضان 1315؛
(11) ابراهیم بن اسداللّه صدیق الممالک ، منتخب التواریخ ، تهران 1366 ش ؛
(12) باقر عاقلی ، «تقی خان مجدالملک »، وحید ، دورة جدید، ش 3 (15 دی ـ 15 بهمن 1350)؛
گزارشهای نظمیّه از محلاّ ت طهران : راپورت وقایع

(13) مختلفه محلاّ ت دارالخلافه ، به کوشش انسیه شیخ رضائی و شهلا آذری ، تهران : سازمان اسناد ملی ایران ، 1377 ش ؛
(14) حسین محبوبی اردکانی ، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی بر المآثروالا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج 2، تهران 1368 ش ؛
(15) محمدابراهیم بن محمدمهدی مدایح نگار، تذکرة انجمن ناصری به همراه تذکرة مجدیه ، تهران 1363 ش ؛
(16) حسن معاصر، تاریخ استقرار مشروطیت در ایران ، تهران 1352ـ1353 ش ؛
(17) محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی ، تاریخ بیداری ایرانیان ، چاپ علی اکبر سعیدی سیرجانی ، تهران 1362 ش .

/ مهین فهیمی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3774
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست